Kim był Marek Edelman?
- Marek Edelman, rozmówca Hanny Krall, to jeden z przywódców powstania w getcie warszawskim, zastępca komendanta Mordechaja Anielewicza. Pochodził z biednej rodziny, nie miał wyższego wykształcenia. Został jednym z liderów ŻOB (tj. Żydowskiej Organizacji Bojowej) przez przypadek – ktoś musiał zastąpić załamanego kolegę.
- Podczas działań likwidacyjnych w getcie Edelman miał specjalne zadanie – ratował od wywózki do obozu zagłady osoby potrzebne ŻOB. Jak sam wspomina, od początku do końca stał w bramie Umschlagplatzu i towarzyszył ludziom prowadzonym na śmierć. Jego inne obowiązki to: organizowanie zakupu broni, dowodzenie czterdziestoosobowym oddziałem powstańców i wyprowadzenie ocalałych żołnierzy kanałami.
- Marek Edelman wziął również udział w powstaniu warszawskim. Po wojnie został lekarzem – kardiochirurgiem. Pracował w szpitalu w Łodzi. Uczestniczył w skomplikowanych operacjach na otwartym sercu. Tak jak wcześniej, podczas likwidacji getta, jako lekarz starał się ratować ludziom życie, lub chociaż trochę je przedłużać. Zarówno udział w powstaniu, jak i pracę lekarza bohater Zdążyć przed Panem Bogiem traktuje jako swoją moralną powinność.
Zinterpretuj słowa Marka Edelmana:
Większość była za powstaniem. Przecież ludzkość umówiła się, że umieranie z bronią jest piękniejsze niż bez broni. Więc podporządkowaliśmy się tej umowie. Było nas wtedy w ŻOB-ie już tylko dwustu dwudziestu. Czy to w ogóle można nazwać powstaniem? Chodziło przecież o to, żeby nie dać się zarżnąć, kiedy po nas po kolei przyszli. Chodziło tylko o wybór sposobu umierania.
Jaki był sens walki Żydów powstańców?
Celem Żydów nie było pokonanie Niemców. Dla wszystkich było rzeczą oczywistą, że militarna siła okupantów jest olbrzymia, nieporównywalnie większa od siły, jaką mogła dysponować garstka mieszkańców getta. Celem walki było zachowanie własnej godności, honorowa postawa. Śmierć z bronią w ręku była dla Żydów skazanych na zagładę w komorach gazowych czymś bardziej ludzkim, jakąś rozpaczliwą próbą zachowania własnej godności. Dlatego zdobyli się na to heroiczne wystąpienie. Marek Edelman przedstawia również powstanie jako akt desperacji Żydów – szaleńczą, z góry skazaną na przegraną walkę ludzi doprowadzonych do ostateczności. Aktywna postawa walki z bronią w ręku pozwalała uniknąć przytłaczającego oczekiwania na wywiezienie do obozu. Możliwość wyboru walki i śmierci z bronią w ręku stanowiła namiastkę wolności wśród ogólnego poczucia zniewolenia.
Mówiąc o książce Hanny Krall używa się często terminu „demitologizacja”. Wyjaśnij ten termin i podaj przykład demitologizacji w Zdążyć przed Panem Bogiem.
- Przeszłość, w tym postawę Żydów podczas powstania w getcie, zwykło się idealizować, to znaczy wynosić na pomniki bohaterów, którzy zasłużyli się w walce, poświęcili życie, dowodzili oddziałami. Zwłaszcza w przypadku tych, którzy zginęli, świadkowie zachowują milczenie o sytuacjach, reakcjach, działaniach, które mogłyby zaszkodzić wizerunkowi wielkiego bohatera. Heroizm w walce – jak się powszechnie uznaje – nie może iść w parze ze zwykłymi ludzkimi odruchami, słowami, niestosownymi słowami czy zachowaniami. Takie właśnie działania nazywamy mitologizacją.
- Marek Edelman demitologizuje przeszłość poprzez próbę obiektywnego, szczerego opowiedzenia o niej – przedstawia żołnierzy ŻOB, wśród nich też siebie, jako zwykłych ludzi, z różnymi słabościami i osobistymi problemami.
- Najlepszym przykładem jest wypowiedź Edelmana o komendancie Mordechaju Anielewiczu. Przywódca powstania był młodym (21 lat), lekkomyślnym i dziecinnym człowiekiem (został przywódcą po prostu dlatego że, w przeciwieństwie do innych aktywistów ŻOB, chciał nim być). Pochodził z biednej rodziny, często głodował. Pomagał swojej matce – handlarce – w oszukiwaniu klientów – niesprzedanym, nieświeżym rybom malował skrzela na czerwono, by znaleźli się na nie chętni następnego dnia.
Zobacz:
Jakie przesłanie, jaką problematykę spotyka czytelnik w Zdążyć przed Panem Bogiem?
Omów kompozycję utworu Hanny Krall Zdążyć przed panem Bogiem