Flaubert nie należał wprawdzie do żadnej szkoły literackiej, ale jego praktyka była w dużym stopniu zbieżna z założeniami realizmu. Inspirował także naturalistów, na przykład Maupassanta. Obsesyjnie dbał o idealną zgodność treści i słowa, a jego utwory to wynik długiej i żmudnej pracy. Napisana w 1857 r. powieść Pani Bovary uważana jest za jeden z najdoskonalszych utworów realistycznych w literaturze francuskiej.
Bohaterowie
Emma Bovary
Jej losy i osobowość to najważniejsza kwestia utworu. Od nazwiska bohaterki utworzono termin „bowaryzm”, oznaczający ucieczkę od rzeczywistości w świat iluzji. To właśnie dominująca cecha charakteru Emmy, źródło życiowej klęski, która następuje, gdy rzeczywistość upomni się o swoje prawa. Jak osobowość bohaterki wpływa na jej życie?
• Młodość. Emma pochodzi ze wsi, ale wychowanie odebrała w klasztorze. Już jako nastolatka miała skłonność do marzycielstwa. Podczas mszy ucieka myślami gdzie indziej, ulega egzaltacji religijnej, przed spowiedzią wynajduje urojone grzechy. Przeczytane ukradkiem romanse przenoszą ją w wielki świat. Nawet śmierć matki to dla dziewczyny okazja, aby popuścić wodze fantazji. Powrót do domu powoduje zniechęcenie i nudę. Emma nie potrafi odnaleźć celu w zajęciach gospodarskich. Spotkanie z Karolem wywołuje w niej złudzenie, że przeżywa wielką namiętność, znaną jej dotąd tylko z książek.
Życie rodzinne
Emma jako żona i matka. Małżeństwo szybko przynosi rozczarowanie. Karol to przeciętny człowiek, który nie potrafi żonie niczym zaimponować ani wzbudzić w niej uczucia. Emma próbuje wzniecić w sobie miłość, tworząc romantyczną aurę – aranżuje spotkania przy księżycu, deklamowanie wierszy. Stara się otoczyć pięknem w życiu codziennym. Wszystko na próżno! Przez cały czas Emma postrzega męża jako kogoś, kto nie dorasta do jej marzeń. Czasem próbuje zmieniać jego nawyki, sposób jedzenia czy ubierania – „ulepszać” go. Stosunek Emmy do Karola przechodzi różne fazy. Gdy porównuje go z kochankami, odczuwa niechęć do męża, odnosi się do niego z wyższością, zaniedbuje dom. Łaskawsza staje się po przeżyciu rozczarowania, np. po rozstaniu z Rudolfem. Bardzo szybko jednak zaczyna oszukiwać męża, myśleć jedynie o własnych potrzebach.
Oczekiwanie na dziecko to dla niej także powód do marzeń i urojeń. Tak mocno pragnie syna, który wynagrodziłby jej zawody, że na wiadomość o urodzeniu dziewczynki mdleje. Marzy o pięknej wyprawce, a nie mogąc dokładnie spełnić marzenia, kupuje byle jaką. Swoje imię mała Berta także zawdzięcza marzycielstwu matki i wspomnieniom balu u markiza. Dziecko zostaje oddane do mamki. Przebywa tam w nie najlepszych warunkach, które wyraźnie kontrastują z życiem Emmy. Pani Bovary nie jest dobrą matką. Często zaniedbuje dziecko, a niekiedy w egzaltowany sposób okazuje mu miłość.
Bal, czyli Emma w wielkim świecie
To dla bohaterki niezwykłe, jedyne w swoim rodzaju przeżycie. Upaja się wszystkim – dobrym jedzeniem, kontaktem z arystokracją, a zwłaszcza tańcem z wicehrabią. Po powrocie do domu pogrąży się w świecie fantazji i własne życie wyda jej się wyjątkowo nieciekawe. Jak romantyczni bohaterowie Emma przechowuje pamiątki: suknię, balowe pantofle oraz papierośnicę, należącą prawdopodobnie do wicehrabiego. Zawiedzione nadzieje na udział w jeszcze jednym balu to źródło rozczarowania i poczucia beznadziei.
Emma szuka miłości
Romans z Leonem. Poznają się, gdy pani Bovary jest już rozczarowana małżeństwem i marzy o prawdziwym uczuciu. Odczuwa coraz silniejszą namiętność, ale na tym etapie bardziej podoba się sobie w roli cnotliwej żony. Po romansie z Rudolfem ma już mniej skrupułów. Daje upust namiętności. Dominuje w tym związku, na swój sposób kreuje Leona: radzi mu, jak ma się ubierać, jak urządzić mieszkanie. Gdy żądza wygasa, przed kolejnym spotkaniem Emma łudzi się, że tym razem przeżyje coś niezwykłego.
Romans z Rudolfem
Pani Bovary poznaje go w okresie kolejnego znudzenia i zniechęcenia. Pochlebiają jej komplementy Rudolfa, jest oczarowana jego strojem – to ktoś z innego świata. Emma nie ma wielkich zahamowań przed oddaniem się Rudolfowi. Upaja się romansem, stroi się dla kochanka, kupuje mu kosztowne prezenty, nie bacząc na swoje rzeczywiste możliwości finansowe. Jest całkowicie we władzy ukochanego. Planuje ucieczkę i znów marzy, marzy, marzy… Tym razem o wspólnych podróżach. O sile jej namiętności świadczy choroba po fiasku tych planów. Tymczasową rekompensatą za stracone uczucie jest egzaltacja religijna i zainteresowanie dzieckiem.
Bilans życia Emmy
Bohaterka ponosi klęskę. Ucieka w śmierć przed odpowiedzialnością za nieszczęście, które sprowadziła na rodzinę. Przeżywa upokorzenia: brak pomocy ze strony kochanków, świadomość, że lekceważony mąż okazał się lepszy od niej. Zawiniła na pewno osobowość pani Bovary. Przez całe życie starała się upodobnić swoje otoczenie do własnych marzeń i wyobrażeń. Cierpiała z powodu kontrastu między marzeniami a rzeczywistością. Stale towarzyszyło jej poczucie niedostosowania. Żyjąc marzeniami, zatraciła poczucie rzeczywistości, a ta ma swoje prawa. Emma nie potrafiła dostrzec, że stopniowo wpada w sidła kupca Lheureux, nie widziała pozerstwa swoich kochanków, zmysły i żądzę brała za uczucie. Stąd rozczarowanie i wewnętrzne wypalenie.
Flaubert podziela natomiast niechęć Emmy do mieszczańskiego środowiska, w którym bohaterka się dusi. Nic dziwnego, skoro otaczają ją nieciekawi, często dwulicowi ludzie i brzydota.
Karol Bovary
Uosobienie przeciętności. W dzieciństwie i młodości mierny uczeń, z trudem zdobywa uprawnienia lekarza i dopóki jest ostrożny, udaje mu się nie szkodzić, a nawet pomagać chorym. Pierwszy odważny eksperyment kończy się tragicznie.
Poddaje się władzy matki, a potem pierwszej żony. Dopiero drugie małżeństwo zawiera z miłości. Podziwia Emmę, imponuje mu jej skłonność do otaczania się pięknymi przedmiotami. Sam nie potrafi elegancko się ubrać czy wytwornie zachowywać. Jest dobry dla Emmy, opiekuje się nią w trudnych chwilach, cierpliwie znosi kaprysy i zmienne nastroje. Typ naiwnego męża, który nie podejrzewa zdrady. Nawet gdy po śmierci Emmy znalazł listy Rudolfa, starał się wytłumaczyć sobie, że kochali się platonicznie.
- Pani Bovary matka
Kiedyś wesoła i pełna życia, na starość stała się „trudna we współżyciu, wrzaskliwa, nerwowa”. Nadopiekuńcza, kiedy Karol był mały, stale wtrąca się w życie dorosłego syna, zazdrosna o jego miłość do Emmy.
- Pan Bovary ojciec
Nieciekawa postać. Chirurg wojskowy, usunięty ze służby za nadużycia. Łowca posagów, który ożenił się dla pieniędzy. Megaloman, sybaryta i kobieciarz. Pozuje na filozofa i wolnomyśliciela, co przybiera formy nieco groteskowe, np. parodiuje chrzest i ostentacyjnie je kiełbasę w Wielki Piątek.
Leon Dupuis
Początkowo nieśmiały i powściągliwy prowincjonalny elegant (swoje długie paznokcie pielęgnuje scyzorykiem), nie zdobył się na wyznanie miłości. W czasie pobytu w Paryżu lepiej poznał sztukę uwodzenia i zdobył Emmę, prowadząc z nią pseudofilozoficzne rozmowy, pozując na cierpiącego i nieszczęśliwego. Przebywając z Emmą, Leon ciągle gra. Ona zresztą też. Dla niego kochanka jest kobietą z marzeń i lektur, ale nie kocha jej głęboko i szczerze – w nieszczęściu Emma pozostaje sama.
Rudolf Boulanger
Spostrzega, że młoda kobieta się nudzi – „tęskni to za miłością jak karp na kuchennym stole za wodą”, będzie więc łatwą zdobyczą. Stale blaguje, udaje kogoś, kim nie jest („twarzowa” melancholia), pięknie mówi o uczuciach, których wcale nie odczuwa. Pochlebia mu miłość naiwnej kobiety, ale ucieka od zobowiązań. Gdy jego wolność czy pieniądze są zagrożone, potrafi być bezwzględny.
Aptekarz Homais
Robi konkurencję lekarzom, udzielając pokątnych porad medycznych. Pozuje na naukowca i erudytę. Ma ambicje dziennikarskie, ale jego korespondencje do prasy to przykład wyjątkowego grafomaństwa. Ostentacyjnie demonstruje swój antyklerykalizm i rzekomo postępowe poglądy. W istocie skąpy mieszczuch.
Notariusz Guillaumin
Pozuje na Anglika, mieszka w pięknym domu, ale potajemnie jest w spółce z lichwiarzem Lheureux i próbuje wykorzystać Emmę, gdy ta szuka u niego pomocy.
Lheureux
Kupiec i podstępny lichwiarz. Zły duch Emmy – to jego działania przyczyniły się do tego, że wpadła w pułapkę zadłużenia. Obłudny: aby nie uchodzić za człowieka bezwzględnego, działania sądowe przeciw swoim ofiarom zleca przyjacielowi.
Ludzie, wśród których obraca się bohaterka, są mało interesujący nie tylko duchowo, lecz także zewnętrznie, podobnie jak ich otoczenie. Flaubert przygląda im się jak bystry obserwator, realista, który dostrzega każdy szczegół.
Jak postrzega życie w małżeństwie Emma Bovary?
Bal u markiza
Codzienne życie ją przytłacza. Niezwykłym przeżyciem jest dla niej bal u markiza d’Andervilliers, pobyt w pałacu i taniec z wicehrabią. Jego znaleziona na drodze papierośnica będzie przypominać o innym, lepszym życiu. Własne dokucza Emmie coraz bardziej. Mąż, sądząc, że nie służy jej klimat, postanawia, że przeniosą się do Yonville. Emma rodzi córeczkę, Bertę.
Znajomość z Leonem
Wkrótce po przyjeździe poznaje Leona, pisarza notarialnego. Leonowi podoba się pani Bovary, szuka jej towarzystwa, ale nie narzuca się ze swoimi uczuciami. Emma próbuje być dobrą żoną i matką, walczy z uczuciem do mężczyzny, ale przychodzi jej to z trudem. Czuje się sfrustrowana i nieszczęśliwa. Kiedy Leon opuszcza Yonville, żałuje, że odrzuciła miłość. Koi smutki kosztownymi zakupami – upodobanie do nich wpłynie dramatycznie na jej życie! – czyta książki.
Flirt z Rudolfem
Egzystencję pani Bovary zmienia znajomość z Rudolfem. To nie naiwny Leon, ale bardziej wytrawny uwodziciel. Postanawia zdobyć Emmę. Flirtują na zjeździe rolnym, a w czasie wspólnej wyprawy konnej, która rzekomo miała służyć zdrowiu Emmy – zostają kochankami. Romans trwa, namiętność młodej kobiety rozkwita. Pisze listy, składa kochankowi wizyty, które jednak on przyjmuje coraz niechętniej.
List od ojca
List od ojca mimochodem przypomina Emmie o obowiązkach żony i matki. Jej niechęć do męża jest, niestety, trudna do przezwyciężenia. Aby go dowartościować, a siebie przy okazji także, namawia Karola na zoperowanie zniekształconej nogi Hipolita, służącego w oberży. Emma roi sobie, że mąż zdobędzie sławę jako lekarz. Przeżywa kolejne rozczarowanie Karolem. Jego medyczne umiejętności nie były wystarczające i zgangrenowaną nogę pacjenta ostatecznie amputowano.
Ponownie w ramionach Rudolfa
Pod wpływem tych wypadków pani Bovary rzuca się znów w ramiona Rudolfa. Robi mu kosztowne prezenty, zadłużając się u sklepikarza Lheureux. Planuje wspólną ucieczkę, ale kochanek w ostatniej chwili wycofuje się, przysyłając kabotyński list. Zawiedziona i oszukana kobieta myśli o samobójstwie, zapada na zapalenie mózgu. Choroba, w której troskliwie pielęgnuje ją Karol, na czas jakiś zmienia Emmę. Staje się ona przesadnie pobożna, gorliwie opiekuje się córeczką, dawniej często zaniedbywaną.
Spotkanie z Leonem w teatrze w Rouen
Kolejny zwrot w życiu pani Bovary przynosi wyprawa do teatru w Rouen. Spotyka tam przypadkiem Leona. Naiwny mąż namawia żonę, aby została w mieście dłużej. Leon nie jest już nieśmiałym młodzieńcem i postanawia zdobyć Emmę. Wyznaczają sobie randkę w katedrze. Emma waha się, ale traci skrupuły. Krążąca po ulicach Rouen dorożka kryje miłosne spełnienie kochanków. Romans się rozwija. Pod pozorem lekcji fortepianu Emma zaczyna jeździć do miasta. Grzęźnie w kłamstwach i coraz większych długach. Jej namiętność się nasila, Leona – słabnie. Mężczyzna utrzymuje ich związek „siłą przyzwyczajenia”. Rodzina i zwierzchnik namawiają go na zerwanie z kochanką.
Tragiczny finał: licytacja majątku państwa Bovary; samobójcza śmierć Emmy; sytuacja Karola
Długi Emmy były tak ogromne, że kupiec Lheureux doprowadził do licytacji jej majątku. Pani Bovary w desperacji szuka pomocy, poniża się, ale wszyscy zawodzą – zarówno dawny, jak i obecny kochanek. Nieszczęśliwa kobieta jedyną ucieczkę widzi w samobójstwie. Zażywa ukradziony u aptekarza arszenik i umiera w męczarniach. Karol szczerze rozpacza po jej śmierci. Musi z trudem spłacać długi żony, znajduje listy od kochanków. To niełatwe przeżycia! Izoluje się od ludzi, dziwaczeje, aż w końcu nagle umiera.
Powieść Pani Bovary to:
• ciekawy artystycznie wizerunek kobiety;
• wnikliwe studium ludzkiej psychiki;
• krytyczny obraz środowiska mieszczańskiego;
• przedstawienie ludzi, którzy w życiu grają, zakładają maski, pozują;
• przestroga przed niebezpieczeństwem życia w świecie wyobraźni;
• arcydzieło realizmu.
Literaccy krewni pani Bovary
Emma ma coś z romantycznych bohaterów, którzy uciekali w świat imaginacji, idealizowali rzeczywistość i odczuwali to, co nazywano bólem świata. Dla nich to także bywało źródłem klęski. Przypomnijmy Wertera, Kordiana czy Hrabiego Henryka.
Niezadowolenie z rzeczywistości, w jakiej przyszło jej żyć, marzenia o lepszym, przede wszystkim duchowo, życiu – to cechy Barbary Niechcicowej z Nocy i dni Dąbrowskiej. Barbara jednak, choć ciągle wspomina młodzieńczą, niespełnioną miłość, rzetelnie wypełnia swoje obowiązki i w miarę upływu lat stopniowo godzi się z życiem.
Realizm powieści Flauberta to także:
- dążenie do prawdy przez gromadzenie dokumentacji przed napisaniem utworu i wykorzystywanie faktów – pisarza zainspirowała prawdziwa historia samobójstwa żony lekarza z prowincji; precyzyjnie opisał topografię okolic Yonville;
- przekonanie, że przekazanie prawdy o świecie jest dla twórcy ważniejsze niż wierność tradycyjnemu poczuciu moralności – stąd ataki konserwatywnej krytyki na Flauberta, a zarazem podziw pisarzy naturalistów;
- styl bezosobowy, obiektywizm, unikanie wszelkiego dydaktyzmu i nieujawnianie przez autora własnych opinii;
- psychologiczne zróżnicowanie postaci należących do tego samego mieszczańskiego środowiska – każdy z bohaterów został wyposażony w indywidualne cechy.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c323-bohater-literacki/emma-bovary-bohaterka-pani-bovary-gustavea-flauberta
Wyjaśnij znaczenie pojęcia bovaryzm na podstawie powieści pt. Pani Bovary Gustava Flauberta
Psychologia miłości. Emma Bovary – romantyczka w oczach realisty.