Różne sposoby funkcjonowania tradycji homeryckiej w literaturze polskiej. Omów na wybranych przykładach.
Strategie wstępu
- Jak rozumieć pojęcie „tradycji homeryckiej”?– tradycja homerycka to występowanie różnego rodzaju elementów obecnych także w utworach Homera lub tylko przypominających te elementy, to związane z dziełami greckiego poety pewne skojarzenia.
- Historia tradycji homeryckiej i przyczyny jej popularności.
- Historia nawiązań do Homera jest w Polsce długa. Rozpoczyna ją Jan Kochanowski Odprawą posłów greckich – wątkiem zaczerpniętym z tego samego mitu, który inspirował Homera.
- Barokowy utwór Potockiego zatytułowany Wojna chocimska przypomina Iliadę. Jest rycerskim poematem epickim, rozpoczyna się podobnie jak epos Homera od inwokacji.
Dalsze nawiązania w literaturze polskiej to np.:
- Monachomachia Ignacego Krasickiego;
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza (m.in. nawiązanie w zakresie gatunku);
- Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego (odwołanie do imienia greckiego poety – „była struna to z harfy Homera”);
- Przedwiośnie Stefana Żeromskiego (Cezary Baryka podobny do Odyseusza);
- Wisława Szymborska – Chwila w Troi;
- Herbert Przesłanie Pana Cogito (wprowadzenie bohaterów obecnych u Homera).
Popularność tradycji homeryckiej wiąże się z wieloma zasługami greckiego poety, między innymi z tym, że upowszechnił epos jako gatunek literacki. To dzięki temu możemy poznać ciągłość zdarzeń, losów postaci literackich, a jednocześnie poznać całościowy obraz świata, w którym bohaterowie żyli. Popularność Homera ma także związek z uniwersalnymi wartościami jego twórczości.
Strategie rozwinięcia
- Różne rodzaje nawiązań do Homera w literaturze, w tym także w literaturze polskiej.
Odwołania do tradycji homeryckiej bywają rozmaite, m.in.- w zakresie toposów, archetypów, kontynuacji gatunku literackiego, kompozycji utworu (np. podobnie skonstruowane opisy przyrody), techniki pisarskiej (realizm szczegółów bliski Homerowi).
- Można też odwoływać się do języka Homera – używać zwrotów frazeologicznych typu „szybkonogi Achilles” czy charakterystycznych dla autora Iliady rozbudowanych porównań nawiązujących do elementów przyrody.
- Przykłady wybitnych utworów polskich nawiązujących do Homera.
Funkcje nawiązań do Homera w literaturze.
- Odwołania do Homera to powrót do refleksji nad naturą ludzką, do bohaterskich wzorców osobowych, do wartości dla człowieka najważniejszych, takich jak: miłość, przyjaźń, ojczyzna, sztuka, honor czy wiara w drugiego człowieka.
- Nawiązywanie do Homera może więc mieć wymiar: etyczny, estetyczny, wychowawczy, patriotyczny, a także informacyjny (poprzez odwołania Homer w swych realistycznych opisach przedstawiał prawdę obyczajową, historyczną i psychologiczną).
Strategie zakończenia
Utwory Homera charakteryzuje bogactwo wartości etycznych i estetycznych. Uniwersalny i humanitarny charakter utworów greckiego poety sprawia, że żyją one wciąż w tradycji literackiej, gdzie przejawiają się w bardzo różnorodnych formach, zależnych wyłącznie od ludzkiej wyobraźni.
Pytania do dyskusji
Który spośród bohaterów Homera wydaje się najbliższy Polakom i dlaczego? Wskaż jego literackie odpowiedniki (kolejne wcielenia).
Proponowana odpowiedź
Polacy w życiu i literaturze często wcielają się w rolę Odyseusza. Podobieństwo narzuciła historia – sprawczyni ich licznych wędrówek, tułaczek, emigracyjnych tęsknot. Literackie przykłady to utwory polskich romantyków – Pan Tadeusz Mickiewicza, Kordian Słowackiego, Moja piosnka II Norwida. Późniejsze nawiązania do Odysei i jej bohatera można znaleźć w Przedwiośniu Żeromskiego, Nocach i dniach Dąbrowskiej czy wierszach takich poetów, jak Wierzyński (Kufer), Zagajewski (Dzikie czereśnie) lub Miłosz (Dwór). Bliski Polakom bohater utworów greckiego poety to stary król Priam, rozpaczający po stracie syna, gotów szukać go w obozie nieprzyjaciela. Homeryckie inspiracje odnajdujemy np. w Trenach Kochanowskiego.
Tradycja homerycka w sztuce filmowej – ustosunkuj się do tego zagadnienia.
Proponowana odpowiedź
Tradycję homerycką w sztuce filmowej można rozumieć rozmaicie. Spośród wielu możliwych dwa ujęcia tego zagadnienia wydają się bardzo ciekawe. Pierwsza kwestia to ekranizacje dzieł Homera. Niektóre z nich mają charakter filmów historycznych, inne, jak Odyseja kosmiczna w reż. Stanleya Kubricka, stanowią trawestację homeryckiego poematu, ich akcja nie rozgrywa się w realiach starożytnych (w przypadku filmu Kubricka zarówno w czasach prehistorycznych, jak i współczesnych). Ważny jest pomysł, kompozycja dzieła, motyw podróży jako oś kompozycyjna utworu. Istotne i wciąż żywe są postawy bohaterów. Zachowują się oni podobnie jak ci sprzed wieków, są ciekawi świata, uparci, odważni. Sztuka filmowa nawiązuje jednak i do innych elementów związanych z Homerem. W filmie, podobnie jak i podczas lektury eposu greckiego poety, widz, prowadzony przez reżysera, podąża śladem znaczących szczegółów. Innym razem ów reżyser stworzy pełną rozmachu wizję, panoramę, a wówczas widz tak jak czytelnik obserwuje świat z lotu ptaka, np. jak to opisał Homer:
I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych,
Spada i lekko dopędza gołębicę spłoszoną – (…)
Tak z zaciętością Achilles pędził, a Hektor uciekał,
Pod trojańskimi murami, unosząc rącze kolana.
W pędzie strażnicę minęli i drzewko figowe, rozchwiane
Wiatrem, pod murem miastowym,
nie schodząc z drogi szerokiej.
(Iliada, Pieśń XXII, przekł. Kazimiery Jeżewskiej)
Język Homera a kolokwializmy – czy widzisz związki i jakie jest uzasadnienie dostrzeżonego przez Ciebie zjawiska?
Proponowana odpowiedź
Język Homera, bardzo precyzyjny i wyrazisty, to także język doskonałego obserwatora i realisty. O dziwo, pewne skojarzenia z językiem greckiego poety mogą nam nasunąć potoczne rozmowy i zwroty. Często jesteśmy nieświadomi, że współczesna „długonoga” Monika może mieć coś wspólnego z homeryckim „szybkonogim Achillem”. Nie przychodzi nam nawet na myśl, że porównanie „szybki jak orzeł” nie jest takie pospolite, choć często stosowane w mowie potocznej, bo spotkamy je w szlachetnych tekstach starożytnego Homera. Dlatego też warto pamiętać, że tradycja homerycka ma zaskakująco duży zasięg i jej ślady odkryć możemy nawet wśród kolokwializmów.
Zobacz:
Przedstaw język i styl Iliady i Odysei. Jakie środki stylistyczne są charakterystyczne dla Homera?