Autor
Stefan Żeromski (1864-1925)
Powieściopisarz, nowelista, publicysta często podejmujący w swoich tekstach problemy niepodległości Polski i niesprawiedliwości społecznej. Autor takich powieści, jak Syzyfowe prace (1897), Ludzie bezdomni (1900), Popioły (1904), Wierna rzeka (1912).
Tło historyczne powieści
- I wojna światowa (1914 – 1918).
- Rewolucja październikowa w Rosji (1917): rewolucja w Baku, konflikt azersko-ormiański.
- Odzyskanie niepodległości przez Polskę (1918).
- Wojna polsko-bolszewicka (1920).
- Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości: rozczarowanie kształtem odrodzonej Polski.
Forma utworu
- Cz. I Szklane domy – obraz rewolucji w Rosji i drogi Baryki do Polski; mit o szklanych domach.
- Cz. II Nawłoć – arkadia dworu w Nawłoci, obraz życia ziemiaństwa i chłopów (Chłodek), perypetie uczuciowe Cezarego.
- Cz. III Wiatr od wschodu – dyskusja dotycząca losów kraju (poglądy komunistów, program Szymona Gajowca).
Różne drogi naprawy Rzeczypospolitej w Przedwiośniu
- Rewolucja zbrojna – przedstawiona na przykładzie krwawych wydarzeń w Baku i zebrania komunistów w Warszawie. Jest siłą niszczącą, ale wynika z tragicznej sytuacji najuboższych, z zaniedbań społecznych. Ostatnia scena to ostrzeżenie przed groźbą rewolucji, do której może doprowadzić bezczynność władzy.
- Rewolucja techniczna – mit szklanych domów. To wizja utopijna, niemożliwa do realizacji, bo wymagająca ogromnych nakładów finansowych. Symbol rozwiania nadziei wiązanych z odzyskaniem niepodległości.
- Program reform (głoszony przez Szymona Gajowca) – m.in. wprowadzenie polskiego pieniądza, edukacja, obrona granic, prawa dla mniejszości narodowych. Program, być może, najlepszy, ale zbyt powolny („Polsce trzeba na gwałt wielkiej idei!”).
Bohaterowie
- Cezary Baryka – „rówieśnik epoki”, urodzony w Baku w 1900 r., samodzielny i samotny, niepokorny, szukający drogi życiowej, buntujący się wobec zła świata. Przeżywa fascynację i rozczarowanie rewolucją, potem rozczarowanie kształtem Polski i zawód miłosny. Powieść pokazuje drogę Cezarego do dojrzałości.
Rodzice: Seweryn Baryka, Jadwiga z Dąbrowskich Baryka.
- Szymon Gajowiec – młodzieńcza miłość matki Cezarego, któremu później pomaga; wysoki urzędnik w Ministerium Skarbu. Patriota przygotowujący własną książkę o naprawie Polski.
- Hipolit Wielosławski – przyjaciel Cezarego, uratowany przez niego w czasie wojny bolszewickiej, właściciel Nawłoci.
- Laura Kościeniecka – wielka miłość Cezarego. Piękna wdowa, właścicielka zadłużonego Leńca; dla pieniędzy wyszła za bogatego Barwickiego.
- Władysław Barwicki – bogaty nuworysz, narzeczony, później mąż Laury; w czasie spotkania w nocy w Leńcu wdał się w bójkę z Cezarym.
- Antoni Lulek – znajomy Cezarego, student prawa na uniwersytecie, zapalony komunista, ślepo wierzący we wszystkie hasła rewolucyjne.
Treść
Powieść przedstawia dzieje młodego chłopaka – Cezarego Baryki.
- Obserwujemy jego dzieciństwo i młodość w Baku (w Rosji). Tam żył i pracował jego ojciec – Polak – stary Seweryn Baryka, który wyjeżdża potem na wojnę. W Baku – jak w całej Rosji – wybucha rewolucja, która kształtuje psychikę bohatera. W czasie rewolucji umiera matka Cezarego, powraca z wojny ojciec i zabiera chłopca do Polski, snując przed nim idylliczny obraz szklanych domów w ojczyźnie. Po drodze stary Baryka umiera.
- Cezary bierze udział w polsko-radzieckiej wojnie 1920 r., potem z towarzyszem broni Hipolitem Wielosławskim wyrusza do jego rodzinnego majątku – Nawłoci. Lecz etap Nawłoć nie kończy się szczęśliwie. Zaplątany w intrygi miłosne, bezwiednie powoduje śmierć Karoliny, wdaje się też w romans z obdarzoną temperamentem Laurą.
- Trzeci etap życia Baryki – już w Warszawie – ma wybitnie polityczne akcenty. Gajowiec – stary przyjaciel matki i propagator programu spokojnych reform i spółdzielczości, „walczy o duszę” Cezarego z Lulkiem – zażartym komunistą. W końcówce powieści Cezary bierze udział w demonstracji komunistycznej na Belweder – nie znaczy to jednak, że obrał drogę Lulka.
W osobie Cezarego Baryki przedstawia Żeromski rozterki młodego człowieka dwudziestolecia międzywojennego, takiego, który zachłysnął się wolnością kraju, lecz jest rozczarowany kształtem nowej, niepodległej ojczyzny. Przedwiośnie to powieść polityczna – próba ustosunkowania się pisarza do aktualnych spraw kraju, przedstawia istniejącą sytuację, krytykuje i szuka dróg reformy.
Przedwiośnie jako powieść o rewolucji
Żeromski wobec rewolucji
Wydarzenia w Rosji w 1917 roku były źródłem wielkiego niepokoju Żeromskiego, który pokazuje w Przedwiośniu piekło rewolucji w Baku. Obrazowi temu zarzucano stereotypowość i brak dokładniejszej analizy procesów historycznych. Z czego to wynikało? Po części z wyraźnie niechętnej postawy pisarza wobec rewolucji (mimo że niektórzy widzieli w utworze zachętę do niej!). Poza tym Żeromski znał realia ówczesnej Rosji jedynie z opowiadań, sam nigdy nie był w Baku. Na obraz rewolucji – być może uproszczony – składają się chaos, korupcja, zatracenie zasad moralnych.
Pozamykano sklepy. Zabrakło żywności. Banki nie wydawały złożonych kapitałów i nie wypłacały procentów. Nikt nie dostawał pensji. Rugowano z mieszkań. Zapanowała ulica, robotnicy naftowi, czeladź sklepowa i domowa, marynarze.
Konfiskowano majątki – także mieszkanie Baryków zarekwirowano, a wierzący szczerze w rewolucję Cezary sam wydał zakopany przez rodziców skarb. Młody Baryka bywał na wiecach, zebraniach, publicznych egzekucjach, w czasie których „przypatrywał się nieopisanym szaleństwom ludzkim, gdy zabijano powolnie, wśród błagań skazańców o rychlejszą śmierć”. Początkowo rewolucja zafascynowała go.
Wszystko, co wykrzykiwali mówcy wiecowi, trafiało mu do przekonania, było jakby wyjęte z jego wnętrza, wyrwane z jego głowy.
Wkrótce zauważył, z jakim trudem matka zdobywa dla nich jedzenie. Zaczął dostrzegać ludzką krzywdę. Za pomoc księżnej Szczerbatow-Mamajew i ukrycie części rodzinnych kosztowności matka Cezarego została skazana na ciężkie roboty, których nie przeżyła. W czasie pogrzebu chłopiec odkrył, że z matczynej ręki została siłą zdjęta obrączka – zrozumiał, że rewolucja to kradzież i niesprawiedliwość, że ludzie pozbawieni skrupułów wykorzystują ją do własnych celów. Z podobną bezwzględnością spotkał się później w czasie powrotu z ojcem do Polski – maszynista wymuszał łapówki, w przechowalni bagażu ukradziono im walizkę. W Baku był jeszcze Cezary świadkiem piekła na ziemi, kiedy to „w ciągu czterech dni Tatarzy wzięli odwet, mordując siedemdziesiąt kilka tysięcy Ormian”. Opis tego wykorzystanego przez rewolucję konfliktu narodowościowego przypomina apokalipsę:
(…) krew płynęła nie rowami, lecz lała się po powierzchniach jako rzeka wieloramienna. Ściekała do morza i zafarbowała czyste fale. Trupy wyrżniętych Ormian wrzucano w morze, podwożąc je na brzeg samochodami ciężarowymi i wozami.
Cezary pracował przy uprzątaniu trupów i widział, jak wiele jest niewinnych ofiar rewolucji. Szczególne wrażenie zrobiły na nim zwłoki przepięknej, młodziutkiej Ormianki:
Uczono mię imion tyranów przeszłości, którzy jakoby zhańbili naturę ludzką czynami swymi – po których przejściu trawa nie rosła. Byłoż kiedy pokolenie podlejsze niż moje i twoje, męczennico?
„Wiatr od wschodu”
Oprócz destrukcyjności rewolucji stara się Żeromski pokazać także jej przyczyny i swoją obawę przed możliwością przeniesienia tych idei na ziemie polskie. Podkreśla nędzę chłopów i biedoty miejskiej, pokazuje robotnicze strajki. Powodem rewolucji jest desperacja najuboższych, o których w odrodzonej ojczyźnie niewiele się myśli. Pokazuje Żeromski polskich komunistów, których przykładem jest znajomy Cezarego – Antoni Lulek. W samym przedstawieniu jego postaci widać niechęć:
Lulek był chorowity, słaby, nikły blondyn. (…) nie znał ani Moskwy, ani żadnej tam Tuły, a jednak był poinformowany o sprawach rosyjskich, jakby tam właśnie spędził całe życie. Wszystko to z książek, pism i pisemek.
W przeciwieństwie do polskich komunistów Baryka wiedział, czym naprawdę jest rewolucja. Zaproszony na ich zebranie, skrytykował marzenia o nowym świecie:
Klasa przeżarta nędzą i chorobami może być tylko obiektem czyjejś akcji odrodzeńczej, lecz w żadnym razie nie czynnikiem odradzającym.
Jednocześnie widzi Cezary konieczność szybkich zmian. W rozmowie z Gajowcem wykrzykuje:
Macież wy odwagę Lenina, żeby wszcząć dzieło nieznane, zburzyć stare, wszcząć nowe? (…) Waszą ideą jest stare hasło niedołęgów, którzy Polskę przełajdaczyli: „Jakoś to będzie”.
Przypomina też wszystkie dowody niesprawiedliwości polskiego państwa, o których usłyszał od komunistów: aresztowania, tortury podczas śledztwa.
Wiele dyskusji wywołało zakończenie Przedwiośnia pokazujące bohatera przyłączającego się do robotniczej demonstracji:
Baryka wyszedł z szeregów robotników i parł oddzielnie, wprost na ten szary mur żołnierzy – na czele zbiedzonego tłumu.
Scena ta jest ostrzeżeniem – jeśli nie zmieni się sytuacja w Polsce, realna jest groźba rewolucji. Jest ona czymś obcym, „wiatrem od wschodu”, siłą niszczącą. Cezary nie może jej całkowicie poprzeć („parł oddzielnie”), ale jednocześnie widzi niezbędność zmian.
Powieść jako pytanie o losy Rzeczypospolitej
Żeromski konfrontuje w Przedwiośniu marzenia Polaków dotyczące niepodległej ojczyzny i odległą od marzeń rzeczywistość. Symbolem tych polskich iluzji i pragnień są w powieści szklane domy, o których opowiada synowi Seweryn Baryka. Historia ich dalekiego krewnego produkującego domy ze szkła ma zachęcić Cezarego do powrotu do Polski. Ogrzewane ciepłą wodą w zimie, chłodzone w lecie, wolne od brudu i wilgoci, tanie, kolorowe, szybkie do zmontowania – budynki te miały być dowodem rozwoju cywilizacyjnego, „nowego świata”. Cud pozostaje jednak w sferze marzeń, Polska po roku 1918 nie jest krajem szklanych domów. Widzi to Cezary już w momencie przekraczania granicy:
Mijał ohydne budynki, stawiane, jak to mówią, psim swędem, z najtańszego materiału, kryte papą, którą wiatr poobdzierał, a zimowe pluty podziurawiły doszczętnie.(…) Wrócił na rynek, obstawiony żydowskimi kramami o drzwiach i oknach zabryzganych błotem przed miesiącami, a i przedtem nie myte od kwartałów. Gdzież są twoje szklane domy? – rozmyślał brnąc dalej. – Gdzież są twoje szklane domy?
W Przedwiośniu nie ma recepty na poprawę sytuacji w Polsce, to raczej powieść pytań, nie odpowiedzi. Konfrontuje ze sobą Żeromski różne poglądy, nie wyrażając własnych. Najbliższy byłby mu może program Szymona Gajowca, jednak podkreśla, że proponowane przezeń reformy są zbyt powolne. Ten uczciwy i oddany ojczyźnie człowiek, piłsudczyk, głosi poglądy bliskie pozytywistycznym, oparte na ideach Edwarda Abramowskiego. Gajowiec mówi o potrzebie umocnienia gospodarki, marzy o silnej polskiej walucie. Widzi konieczność bronienia granic dopiero co odzyskanego kraju i upowszechniania oświaty. Cezary, który jako sekretarz pomaga mu pisać książkę o Polsce, krytykuje program Gajowca. Uważa, że w trudnej sytuacji Polski jest on niewystarczający:
Polsce trzeba na gwałt wielkiej idei! Niech to będzie reforma rolna, stworzenie nowych przemysłów, jakikolwiek czyn wielki, którym ludzie mogliby oddychać jak powietrzem. Tu jest zaduch.
Wędrówka przez polskie społeczeństwo
Zmieniając miejsca pobytu, Cezary Baryka pozwala czytelnikowi poznać polskie społeczeństwo po 1918 r. Oglądamy je jego oczami, a jest to spojrzenie o tyle szczególne, że bohater jest człowiekiem „spoza układu”, przybyszem, który także poznaje Polaków i Polskę.
Obraz społeczeństwa w Przedwiośniu został „przyczerniony”, a służy to wyeksponowaniu niesprawiedliwości, zachęceniu do zmian.
Jedni mają jadła tyle, że z niego urządzili kult, obrzęd, nałóg, obyczaj i jakąś świętość, a drudzy po to tylko żyją, żeby nie zdychać z głodu!
Odrodzona Polska jest krajem głębokich podziałów. Komornicy w Chłodku myślą tylko o przetrwaniu przednówka, ich dzieci są dziesiątkowane przez choroby, starców wyrzuca się na mróz, „aby szybciej doszli”. Jednocześnie wielu spośród mieszkańców Chłodka walczyło wcześniej o wolność ojczyzny, która teraz w ogóle o nich nie dba. Chłopi pracują ciężko i żyją w nędzy, dziwi Cezarego ich bierność (choć w rzeczywistości wieś była już czynna politycznie). Naturalistyczne są w powieści opisy nędzy żydowskiej dzielnicy w Warszawie czy przygranicznego miasteczka.
Z takimi obrazami kontrastuje opis życia ziemiaństwa w Nawłoci. Mieszkańcy dworu spędzają czas na posiłkach i rozrywkach: przejażdżkach konnych, spacerach, polowaniach, balach. Sposób pokazywania ich życia przywołuje obrazy z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, a zestawienie to nakazuje zauważyć utratę znaczenia przez klasę ziemiańską. Rola burżuazji jako czynnika postępu i kultury jest już skończona. Jest to rola rozkładowa, destrukcyjna.
Obraz życia ziemiańskiej klasy
został przedstawiony w sposób bardzo krytyczny, stąd też elementy satyry i karykatury widoczne w sposobie ukazywania bohaterów. Mimo niezaprzeczalnego uroku ziemiańskiego bytowania autor wskazuje również na jego pustkę, jałowość, brak jakichkolwiek wyższych wartości.
Warstwy społeczne ukazane w Przedwiośniu
- ziemiaństwo bogate (Wielosławski, Barwicki)
- ziemiaństwo zubożałe (Barykowie)
- burżuazja
- chłopi (np. z Chłodka)
- nowo powstająca warstwa inteligencji (Cezary Baryka)
Temat rewolucji w powieści
Rewolucja to wizja śmierci, głodu, nędzy i choroby, jaką roztacza autor, opisując rewolucyjne Baku. To obraz zwłok młodej dziewczyny, to przesiedlenia i kradzieże. Trudno zatem powiedzieć, by Żeromski zjawisko rewolucji pochwalał. Z drugiej strony wyczuwa się w partiach powieści dotyczących rewolucji pewnego rodzaju przejęcie jej wielkością i siłą, szacunek do burzącego stare struktury zrywu ludzi. Po prostu pewien margines interpretacji pozostawia pisarz czytelnikowi, a obiektywizm w sprawie ocen rewolucji uzyskuje w ten sposób, że zestawia w dyskusji głos Cezarego i jego matki – dwa odmienne sposoby argumentacji.
- Młody chłopak głosi ideę rewolucji, praw biedoty do walki o nową rzeczywistość, konieczność sprawiedliwego podziału dóbr.
- Matka Cezarego, będąc przeciwna rewolucyjnej rzezi, wykazuje, że nie można zbudować nic nowego na cudzej krzywdzie i mordując, że święte jest prawo własności i poczucie bezpieczeństwa.
Odbiorca może wyrobić sobie własny pogląd – lecz wyczuwa także grozę i zło zabijania, ostrzeżenie, które jest przesłaniem Przedwiośnia.
Skojarz
Inne wizje rewolucji w literaturze:
- abstrakcyjna rewolta w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego i argumenty rewolucjonistów przeciw arystokratom,
- historiozoficzna pochwała rewolucji jako ogniwa postępu w genezyjskim ujęciu Juliusza Słowackiego (wiersz Uspokojenie),
- obraz rewolucji w awangardowym dramacie Witkacego pt. Szewcy – katastroficzna ocena zjawiska, pesymistyczny finał ze zwycięskim Hiperrobociarzem,
- paraboliczna wizja rewolucji zawarta w Folwarku zwierzęcym George’a Orwella, z doskonałą analizą walki o władzę, manipulacji społeczeństwem i ideologii – choć na przykładzie bohaterów zwierzęcych,
- Tango Sławomira Mrożka, dramat o rewolucji obyczajowej, o konflikcie pokoleń i zwycięstwie prymitywnej siły.
.
Wymowa zakończenia powieści
Baryka wyszedł z szeregu robotników i parł oddzielnie, wprost na ten szary mur żołnierzy – na czele zabiedzonego tłumu.
Czy marsz na Belweder jest deklaracją ideową bohatera, wyrazem akceptacji idei rewolucyjnych młodego człowieka, któremu program Gajowca wydał się zbyt ostrożny, umiarkowany? Trudno przyjąć tę tezę, mając w pamięci zachowanie Cezarego w trakcie zebrań komunistów. Wtedy polemizował z Lulkiem, ośmieszał jego racje, podważał argumenty. Ponadto miał za sobą doświadczenia rewolucyjne w Baku, pamiętał rewolucję krwawą i okrutną, która skazała go na samotność i pozbawiła domu.
Marsz na Belweder był raczej gestem rozpaczy (bohater szedł jakby obok), nie identyfikował się z maszerującym tłumem. Obraz demonstracji, o czym trzeba pamiętać, poprzedza scena rozstania z Laurą. Rozgoryczenie Cezarego pogłębia decyzja kobiety o zakończeniu tej znajomości w związku ze ślubem z Barwickim. Laura wybrała pieniądze i utrzymanie, odrzuciła zaś szczerą miłość chłopaka. Cezary świadomy życiowego bankructwa, klęski zarówno na płaszczyźnie prywatnej, jak i ideowej, zdobywa się na akt szaleństwa jak człowiek, któremu jest już wszystko jedno.
Marsz na Belweder kończy długi okres wędrówki i poszukiwań bohatera. W planie psychologicznym i fabularnym powieść wraca do punktu wyjścia. Zaczyna się i kończy tym samym motywem – wizją rewolucji.
Działania, przygody i przemyślenia bohatera nie powodują ukształtowania określonego światopoglądu – nadal jest kimś, kto stracił wszystko – dom, rodzinę, kobietę, majątek, w zamian nie zyskując niczego, nawet jasno sprecyzowanych poglądów.
Trzy programy zaprezentowane w powieści
Wizja szklanych domów
Tę idealistyczną koncepcję głosił ojciec Cezarego – stary Baryka. Opowiadał o Polsce jako o krainie dobrobytu, w której robotnicy mieszkają w estetycznych, higienicznych, ciepłych – szklanych domach. Przed laty student medycyny z rodziny Baryków nagle porzucił studia i wyjechał nad Bałtyk, gdzie zbudował szklaną hutę. Była to pierwsza budowla nowej cywilizacji. Po niej zbudowano kolejne nowoczesne obiekty. Inżynier Baryka swoją pracą ułatwił też życie rolnikom – wymyślił urządzenie, dzięki któremu narzędzia rolnicze napędzane były energią elektryczną.Tę szklaną arkadię zamieścił Żeromski w powieści nie bez przyczyny.
- Poprzez kontrast – zderzenie rzeczywistości z tak idealistyczną wizją budzi rozgoryczenie.
- Poza tym epizod szklanych domów jest krytyką odwiecznych romantycznych złudzeń i wiary w fantazje – piękne, lecz nierealne.
- Opowieść o szklanych domach nie mogła być prawdziwa. Stanowiła symbol tęsknoty za ładem w Polsce, za nowoczesnym krajem, którego mieszkańcy mogliby żyć w szczęściu i dostatku.
- Dla Cezarego rozczarowanego obrazem brudnej i zacofanej Polski szklane domy symbolizowały… stracone złudzenia.
Koncepcja Gajowca – tzw. gajowszczyzna
Ten sposób myślenia był dosyć rozpowszechniony w Polsce międzywojennej. Gajowiec – dawny adorator matki Cezarego, a teraz jego opiekun – wyznaje ideę „Polski złożonej z trzech połówek”.
- Wierzy w systematyczne reformy ekonomiczne, w powolne wychodzenie z zaborczych zaszłości, w konieczność wzmocnienia pieniądza i włożenia w reformę ojczyzny ogromu pracy.
- Dopełnia całości tej koncepcji pogląd o sile modlitwy i opiece Boskiej nad Polską. Wydaje się, że jest to koncepcja najbliższa autorowi. Wprawdzie pisarz ukazuje jej ułomności, lecz na tle innych głosów w tej sprawie jest to najbardziej konkretny program.
Komunistyczna koncepcja Lulka
Jest to postawa niepopularna w okresie międzywojennym, gdyż za wzór stawiała rewolucję rosyjską i głosiła jedność klas – jako wartość wyższą niż odrębność narodowa.
- Wśród argumentów „za” stawia Żeromski krytyczną sytuację robotników i biedoty, stan ekonomiczny i zdrowotny tych ludzi, wizję więzień przepełnionych „przestępcami politycznymi”, czyli komunistami.
- Lecz natychmiast przedstawia kontrargumenty: wizję władzy w rękach klasy robotniczej jako wizję władzy w rękach ludzi, którzy jej nie uniosą – chorych i ciemnych, ironicznie określa wizję rewolucji jako „raju na wzór Baku”, Polskę widzi jako ideał, rząd i prawo jako rzetelne wartości.
- Postać Lulka aktywisty jest wyraźnie antypatyczna, a końcowa scena, w której Cezary Baryka kroczy wśród demonstrantów – obok Lulka – nie jest jednoznaczną deklaracją. Baryka idzie wśród robotników – ale oddzielnie, sam. Tak jakby uznawał ich racje, lecz nie podpisywał się pod całością koncepcji.
Tytuł powieści – znaczenia
Przedwiośnie – szara pora roku, ale niesie nadzieje. Żeromski wśród partii opisowych powieści zamieścił także opis przedwiośnia – szarości i nędzy tej pory roku, która skupia zimowe pozostałości, jest chłodna i brzydka, lecz zapowiada wiosnę – najpiękniejszą i najbardziej żywotną z pór roku.
Słowo to w tytule jest symbolem, ma ukrytą wartość znaczeniową. Pisarz ogląda sytuację wyzwolonej ojczyzny i jest rozczarowany jej nieprawidłowościami, krytykuje zaobserwowane wady.
Lecz Polska właśnie otrząsnęła śnieg zimy zaborów. Jest brzydka, zimna, nieuporządkowana – to pesymistyczny wymiar symbolu. Lecz jest to przedwiośnie – a zatem niesie nadzieję na rozkwit, reformę i poprawę – w tej mierze można mówić o optymistycznej wymowie tytułu powieści.
.
Przedwiośnie jako utwór o…
- problemach politycznych:
- rozczarowaniu kształtem Polski po odzyskaniu niepodległości,
- konieczności zmian w kraju,
- zagrożeniu rewolucją,
- kwestiach społecznych:
- podziałach wewnątrz społeczeństwa polskiego i niesprawiedliwości,
- nieprzydatności społecznej ziemiaństwa,
- miłości:
- związku z komplikacjami, o zawiedzionym uczuciu,
- zazdrości prowadzącej do zabicia rywalki.
.
Aluzje do Pana Tadeusza
- Motyw szlacheckiego dworku Nawłoci jest aluzją do Soplicowa. Podobne w nim są nawet marzenia młodych i wyobrażenia starszych, ale życie w Soplicowie było sielanką, a w Nawłoci zakończyło się tragedią.
- Laura – to nieco wyzwolona współczesna Telimena, a Karolina – to następczyni Zosi.
- Przemarsz napoleoński zastępuje wojna polsko-sowiecka w 1920 roku, oglądamy bohaterów w chwili przełomu. Tyle że Mickiewicz żegnał pierwszą Rzeczpospolitą, a Żeromski wita drugą.
Tematy, jakie podejmuje Przedwiośnie
- sytuacja w Polsce międzywojennej,
- historia,
- rewolucja,
- dojrzewanie, młodość,
- miłość,
- trudne wybory życiowe,
- tułaczka,
- upadek szlachty i narodziny inteligencji.
Zobacz:
Przebieg wydarzeń w kolejnych częściach powieści Przedwiośnie
Jakie koncepcje naprawy Polski zawarł w Przedwiośniu Stefan Żeromski?
Przedwiośnie jako powieść społeczna i powieść o dojrzewaniu.