Słynne są trzy koncepcje naprawy kraju zawarte w powieści Żeromskiego, która ma przede wszystkim wymiar polityczny. Rzeczywistość młodego państwa rozczarowała wielu, którzy czekali na odzyskanie niepodległości. Do grona krytyków należał także Żeromski.

Oto trzy programy zaprezentowane w powieści:

  • Wizja szklanych domów. Tę idealistyczną koncepcję głosił ojciec Cezarego – stary Baryka. Opowiadał o Polsce jako o krainie dobrobytu, w której robotnicy mieszkają w estetycznych, higienicznych, ciepłych – szklanych domach. Tę szklaną arkadię zamieścił Żeromski w powieści nie bez przyczyny. Poprzez kontrast – zderzenie rzeczywistości z tak idealistyczną wizją budzi rozgoryczenie. Poza tym epizod szklanych domów jest krytyką odwiecznych romantycznych złudzeń i wiary w fantazje piękne, lecz nierealne.
  • Koncepcja Gajowca – tzw. gajowszczyzna. Ten sposób myślenia był dosyć rozpowszechniony w Polsce międzywojennej. Gajowiec – dawny adorator matki Cezarego, a teraz jego opiekun – wyznaje ideę „Polski złożonej z trzech połówek”. Wierzy w systematyczne reformy ekonomiczne, w powolne wychodzenie z zaborczych zaszłości, w konieczność wzmocnienia pieniądza i włożenia w reformę ojczyzny ogromu pracy. Dopełnia całości tej koncepcji pogląd o sile modlitwy i opiece boskiej nad Polską. Wydaje się, że jest to koncepcja najbliższa autorowi. Wprawdzie ukazuje pisarz jej ułomności, lecz na tle innych głosów w tej sprawie jest to najbardziej konkretny program.
  • Komunistyczna koncepcja Lulka. Jest to postawa niepopularna w międzywojennym okresie, gdyż za wzór stawiała rewolucję rosyjską i głosiła jedność klas – jako wartość wyższą niż odrębność narodowa. Wśród argumentów „za” stawia Żeromski krytyczną sytuację robotników i biedoty, stan ekonomiczny i zdrowotny tych ludzi, wizję więzień przepełnionych „przestępcami politycznymi”, czyli komunistami. Lecz natychmiast przedstawia kontrargumenty: wizję władzy w rękach klasy robotniczej jako wizję władzy w rękach ludzi, którzy jej nie uniosą – chorych i ciemnych, ironicznie określa wizję rewolucji jako „raju na wzór Baku”, Polskę widzi jako ideał naczelny, rząd i prawo jako rzetelne wartości. Postać Lulka aktywisty jest wyraźnie antypatyczna, a końcowa scena, w której Cezary Baryka kroczy wśród demonstrantów – obok Lulka – nie jest jednoznaczną deklaracją. Baryka idzie wśród robotników – ale oddzielnie, sam. Tak jakby uznawał ich racje, lecz nie podpisywał się pod całością koncepcji.

Stefan Żeromski

  • Kontynuował swoją działalność twórczą w Polsce dwudziestolecia międzywojennego, w której stał się nie tylko mitem pisarza, lecz także autorytetem moralnym i literackim. Dowodem tego jest żeromszczyzna – czyli moda na naśladowanie stylu, typu bohaterów, ideologii Żeromskiego w prozie.
  • Wprowadził do literatury polskiej bohatera – społecznika poświęcającego prywatne życie służbie społecznej.
  • Nie unikał krytyki układów społeczno-politycznych Polski.
  • Sięgał po tematy historyczne (Popioły), zajmowała go tematyka powstań polskich (Wierna rzeka, Rozdzióbią nas kruki, wrony…).
  • Zmarł w roku 1925.

Zobacz:

Przedwiośnie – Stefan Żeromski

Wyjaśnij symbolikę tytułu powieści Przedwiośnie

Jaki obraz rewolucji przedstawia w Przedwiośniu Stefan Żeromski?

Cezary Baryka – bohater Przedwiośnia

Przedstaw Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jako powieść polityczną i społeczną.