Przedwiośnie jest powieścią, którą możesz wykorzystać przy opracowywaniu następujących tematów:

  • Obrazy rewolucji w literaturze.
  • Młodość – czas beztroskiego pożegnania z dzieciństwem, czas krystalizowania osobowości.
  • Postać matki w literaturze.
  • Ojczyzna – arkadia czy obowiązek?
  • Literackie utopie i antyutopie.
  • Różne oblicza miłości.
  • Polska i Polacy.
  • Historia.
  • Trudne wybory życiowe.
  • Tułaczka.

 

Rewolucja

Przykład tematu prezentacji
Odwołując się do wybranych przykładów literackich, przedstaw i porównaj ze so‑bą różne obrazy rewolucji w literaturze XIX i XX wieku.

Podpowiadamy
Temat konkretny, z doborem materiału rzeczowego też nie powinno być problemu. Wybierz trzy, cztery teksty spośród następujących propozycji:

  • Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego
  • Uspokojenie Juliusza Słowackiego
  • Szewcy Witkacego
  • Folwark zwierzęcy George’a Orwella
  • Tango Sławomira Mrożka
  • Komu bije dzwon? Ernesta Hemingwaya
  • Doktor Żywago Borysa Pasternaka
  • Cichy Don Michaiła Szołochowa

Możesz wybrać różne koncepcje prezentacji tematu, na przykład:

  • Zastosować kryterium historyczne i tym samym porównać ze sobą obrazy różnych przewrotów społecznych: rewolucję francuską, rewolucję październikową, rewolucję hiszpańską itp.
  • Zestawić ze sobą obrazy konkretnych rewolucji z ujęciami abstrakcyjnymi, jakie znajdziesz choćby u Orwella, Witkacego czy Mrożka.
  • Uwzględniając kryterium tematyczne, ukazać obraz jednej, konkretnej rewolucji, na przykład paź­dzier­ni­ko­wej, w różnych tekstach literackich, zwracając uwagę na sposób ujęcia tematu, ocenę re­wo­lu­cji przez autorów powieści.

W każdej z wymienionych propozycji możesz z powodzeniem wykorzystać Przedwiośnie. Nie za­po­mnij zaznaczyć, że obrazowi zarzucano stereotypowość, tendencyjność i brak dokładniejszej analizy procesów historycznych. Żeromski znał realia ówczesnej Rosji jedynie z opowiadań, sam nigdy nie był w Baku. Na obraz rewolucji – być może uproszczony – składają się głównie chaos, korupcja, zatracenie zasad moralnych i przede wszystkim rzeź tysięcy niewinnych ludzi.

Prezentując wizję przewrotu społecznego w Przedwiośniu, nie zapomnij zaznaczyć, że oprócz de­struk­cyj­no­ści rewolucji bakińskiej stara się Żeromski pokazać także jej przyczyny i swoją obawę przed możliwością przeniesienia tych idei na ziemie polskie. Podkreśla nędzę chłopów i biedoty miej­skiej, pokazuje robotnicze strajki. Powodem rewolucji jest desperacja najuboższych, o których w od­ro­dzo­nej ojczyźnie niewiele się myśli.

Nie zapomnij o końcowej scenie Przedwiośnia pokazującej bohatera przyłączającego się do robotniczej demonstracji. Scena ta jest ostrzeżeniem – jeśli nie zmieni się sytuacja w Polsce, realna jest groźba rewolucji. Jest ona czymś obcym, „wiatrem od wschodu”, siłą niszczącą. Cezary nie może jej całkowicie poprzeć („parł oddzielnie”), ale jednocześnie widzi niezbędność zmian.

 

Polska i Polacy

Przykład tematu prezentacji
Sąd nad polskim społeczeństwem w literaturze XIX i XX wieku. Przedstaw temat, odwołując się do wybranych przykładów literackich.

Podpowiadamy
Wybór utworów do tej prezentacji jest ogromny. Możesz wykorzystać najbardziej znane i jed­no­cze­śnie najważniejsze polskie utwory:

  • Dziady cz. III Adama Mickiewicza
  • Kordiana i Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego
  • Lalkę Bolesława Prusa
  • Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
  • Wesele Stanisława Wyspiańskiego
  • Tango Sławomira Mrożka
  • Ludzi bezdomnych i Przedwiośnie Stefana Żeromskiego
  • Granicę Zofii Nałkowskiej

Warianty realizacji tematu mogą być następujące:

  • Porównanie ze sobą opinii na temat polskiego społeczeństwa z różnych przestrzeni historycznych: epoki romantycznej, pozytywistycznej, modernistycznej itd. i wyciągnięcie ostatecznej konkluzji, czy coś się w spojrzeniu na Polaków zmieniło i czy Polacy zmienili się pod jakimś względem.
  • Zestawienie kilku tekstów prezentujących polskie społeczeństwo w jednym, mniej więcej tym sa­mym czasie, na przykład tylko w drugiej połowie XIX wieku lub w okresie międzywojennym. W tym przypadku należałoby prześledzić, czy ocena Polaków w opinii różnych pisarzy tej samej epoki jest podobna, czy czymś się różni.
  • Zastosowanie kryterium gatunkowego: a więc wybór na przykład tylko tekstów dramaturgicznych lub prozatorskich. Ten wariant ‑tematu będzie wymagał od Ciebie odpowiedzi na pytanie, w jakiej mierze zastosowane środki wyrazu typowe na przykład dla dramatu lub powieści wpływają na ogólny odbiór obrazu społeczeństwa, w jakim stopniu pomagają autorowi wzmocnić wyrazistość sądu o pre­zen­to­wa­nym społeczeństwie.

Przedwiośnie to świetna pozycja do wykorzystania w tym temacie. Zauważ, że poprzez ukształ­to­wa­nie losów głównego bohatera pisarz pozwala czytelnikowi poznać polskie społeczeństwo po 1918 roku. Oglądamy je oczami Cezarego Baryki, a jest to spojrzenie o tyle szczególne, że bohater to czło­wiek „spoza układu”, przybysz, który także poznaje Polaków i Polskę.

Zwróć uwagę na obraz społeczeństwa w Przedwiośniu został „przyczerniony”, a służy to wy­eks­po­no­wa­niu niesprawiedliwości, zachęceniu do zmian.

„Jedni mają jadła tyle, że z niego urządzili kult, obrzęd, nałóg, obyczaj i jakąś świętość, a drudzy po to tylko żyją, żeby nie zdychać z głodu!”

Autor zaznacza, że odrodzona Polska jest krajem głębokich podziałów i przywołuje szereg dra­stycz­nych ujęć, aby swój sąd uzasadnić: komornicy w Chłodku myślą tylko o przetrwaniu przednówka, ich dzieci są dziesiątkowane przez choroby, starców wyrzuca się na mróz, „aby szybciej doszli”. Jed­no­cze­śnie wielu spośród mieszkańców Chłodka walczyło wcześniej o wolność ojczyzny, która teraz w ogóle o nich nie dba. Chłopi pracują ciężko i żyją w nędzy, dziwi Cezarego ich bierność (choć w rze­czy­wi­sto­ści wieś była już czynna politycznie). Naturalistyczne są w powieści opisy nędzy żydow­skiej dzielnicy w Warszawie czy przygranicznego miasteczka.

Z takimi obrazami kontrastuje opis życia ziemiaństwa w Nawłoci. Mieszkańcy dworu spędzają czas na posiłkach i rozrywkach: przejażdżkach konnych, spacerach, polowaniach, balach. Mimo nie­za­prze­czal­ne­go uroku ziemiańskiego bytowania autor wskazuje również na jego pustkę, jałowość, brak ja­kich­kol­wiek wyższych wartości. Sposób pokazywania życia sfer arystokratycznych przywołuje obrazy z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, a zestawienie to nakazuje zauważyć utratę znaczenia przez klasę ziemiańską. Rola burżuazji jako czynnika postępu i kultury jest już skończona. Jest to rola rozkładowa, destrukcyjna. Sąd Żeromskiego to jeden z najbardziej krytycznych głosów na temat po­sta­wy Polaków w odrodzonym kraju.

 

Zobacz: