Twoje przemyślenia na temat ludzkich namiętności i żądzy władzy na podstawie dramatu Williama Szekspira pt. Makbet.
MACBETH
(…)
Niczym król, jeśli król nie jest bezpieczny.
Lęk przed Banquiem
Głęboko utkwił we mnie, a królewskość
Jego natury winna ów lęk budzić.
Pełen odwagi jest, a przy niezłomnym
Usposobieniu posiada też mądrość,
(…)
Prócz niego żaden z ludzi mnie nie trwoży.
Mój geniusz jest nim przytłoczony. Mówią,
Że geniusz Marka Antoniusza cierpiał
Tak przy Cezarze. Złajał owe Siostry,
Gdy po raz pierwszy nazwały mnie królem,
I kazał wróżyć sobie, one zaraz
Prorokowały, zwąc go ojcem całej
Dynastii królów. A na moją głowę
Włożyły tylko bezpłodną koronę
I bezpotomne berło w dłoń wsunęły,
(…)
Gdyż żaden syn mój go nie odziedziczy.
Jeśli ma być tak, to pokalałem duszę
Dla dzieci Banqua; dla nich łaskawego
Zamordowałem Duncana. I wlałem
Gorycz w naczynie mojego spokoju
Jedynie dla nich;
(…)
Wyzwę cię, Losie, wystąp, stań do walki
I tocz bój ze mną do ostatka! (…)
(William Szekspir, Tragedia Macbetha, tłum. Maciej Słomczyński, Kraków 1980)
Komentarz
Motyw władzy bardzo często pojawia się w literaturze a Makbet jest jednym z najbardziej znanych utworów, które poruszają ten temat.
Ukaż ten dramat w kontekście innych znanych Ci dramatów tego twórcy oraz udowodnij, że jest to utwór uniwersalny, ponadczasowy.
Wyjaśnienie zadania
Przeczytaj dokładnie temat i zastanów się nad poleceniem. W tym przypadku istotne są Twoje przemyślenia. Inspiracją do tych przemyśleń mają być dzieje Makbeta, zaś tematem ludzkie namiętności – zwłaszcza żądza władzy. Zadanie jest tak sformułowane, że kompozycja pracy może mieć kilka wariantów – w zależności od tego, na jakim aspekcie chcesz się skupić. Możesz pisać o władzy i rządzących nią mechanizmach albo o dramacie natury ludzkiej, a także o tym, jak pod wpływem niepohamowanej żądzy władzyszlachetny człowiek przeistacza się w zbrodniarza. Zauważ, że w każdym z wariantów najistotniejsze są Twoje refleksje. Pamiętaj, że możesz otrzymać punkty za odwołanie się do współczesnych kontekstów kultury.
Konspekt wypracowania
Warianty wstępu
Wariant 1
Połóż nacisk na dramat Makbeta.
Możesz rozpocząć od zdefiniowania pojęcia władzy. Czym jest władza i jakie może przybierać formy? Krótko opisz rodzaje władzy, np. posiadanie psychicznej władzy nad kimś, bycie we władzy miłości, bycie pod władzą pieniądza, sprawowanie władzy w państwie. Ukaż władzę jako magnes przyciągający zło i morderstwa. Zastanów się, dlaczego często ona okazuje się silniejsza niż zasady moralne. Zastanów się także, czy władza nieuchronnie musi wiązać się ze złem? Czy władza i pieniądze zawsze muszą zmieniać ludzi w potwory?
Wariant 2
Szekspir mógłby być świetnym psychologiem. Tak sformułowanym własnym spostrzeżeniem możesz rozpocząć pracę – pamiętaj, że tę tezę w dalszej części pracy musisz powinieneś uzasadnić. Dzieje Makbeta to kolejne etapy procesu przeistaczania się człowieka w zbrodniarza.
Opisz krótko jak przebiegał ten proces biorąc pod uwagę okoliczności zewnętrzne. Zauważ, że nawet moralność i kodeks honorowy nie są w stanie powstrzymać niepohamowanych namiętności. I nawet dzielny rycerz, wierny przyjaciel i sługa staje się zabójcą swego króla. Zaznacz, że wnikliwa analiza psychologiczna bohaterów to jednocześnie jedna z istotnych cech dramatów Szekspira
Wariant 3
Możesz zacząć od tego, że Szekspir we wszystkich swoich dramatach zastanawiał się nad ludzką naturą. Uważał, że jest ona pełna zagadek. Próbował zgłębić tajemnice natury ludzkiej. Tu możesz dodać swoją refleksję, że mimo upływu tylu wieków, postępu cywilizacji i nauki, natura ludzka nadal nie daje się do końca poznać. Makbet to człowiek spętany przez własne namiętności. Nie jest to wyjątek. Tak jak wielu ludzi szuka on usprawiedliwienia dla swojego zachowania. Twierdzi, że zło pochodzi z zewnątrz i nie przypisuje go sobie. W taki sposób zachowuje się człowiek bezwolny, targany namiętnościami.
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
Zacznij od tego, że w literaturze, tak jak w życiu problem władzy istniał od zawsze. Mechanizmy działania władzy opisują nie tylko naukowcy, ale i pisarze np. Bolesław Prus w Faraonie. W przypadku Makbeta możesz zaznaczyć, że to utwór o władzy, która stanowi tak silną pokusę, że potrafi skruszyć nawet szlachetnego głównego bohatera. Zaznacz, że Szekspir pokazuje różne aspekty władzy. Nie chodzi tylko o zaszczyty należne władcy i zarządzanie państwem. Wspomnij o wpływie, jaki na Makbeta wywiera jego żona. Sugestie i podszepty żony dodają odwagi Makbetowi. Można nazwać to władzą Lady Makbet nad mężem. Nie zapomnij o jeszcze innym rodzaju władzy: władzą własnego umysłu i wyobraźni. Największą władzę nad zachowaniem człowieka ma jego umysł – przykładem tego mogą być przepowiednie wiedźm. Można traktować je jako projekcje ukrytych, pragnień bohatera, czyli właśnie marzenia o sławie i władzy. Zauważ, że istnieje zbyt duży kontrast miedzy pragnieniem rzeczy wielkich a niestabilną osobowością bohatera. To wydaje się być fundamentem do narodzin zła i okrucieństwa.
Skomentuj i oceń postawę Makbeta w tym monologu, podkreśl budzącą się w nim zawiść i poczucie niespełnienia.
Wariant 2
Możesz porównać wiedzę Szekspira o człowieku ze współczesnym stanem badań nad psychiką człowieka. Dziś już wiemy, że potencjalnie każdy człowiek zdolny jest do okrucieństwa – nawet bez powodu. Czyny Makbeta są świadectwem nieobliczalnych możliwości czynienia zła przez człowieka. Podkreśl, że u Szekspira nie jest to fatum i spełnienie się przepowiedni, tylko dojście do głosu ciemnej strony ludzkiej natury. Makbet sam pokierował swoim losem, a raczej pomogły mu w tym namiętności, które znalazły podatny grunt: chora ambicja podsycana przez żonę i męska duma nie pozwalają mu stanąć w miejscu i zaakceptować tego, co już osiągnął.
Zaznacz, że decyzja o zabiciu Dunkana nie była dla Makbeta łatwa. Dręczy się także przed zgładzeniem Banka. Zauważ, że siłą napędzającą działania Makbeta są strach i zawiść. Zwróć uwagę na to, co mówi on o relacjach między Markiem Antoniuszem a Cezarem i o rozmowie z Siostrami, czyli Wiedźmami, które przepowiedziały mu objęcie władzy królewskiej. Zastanów się, czy bohater szuka dla siebie usprawiedliwienia.
Na koniec odpowiedz na pytanie, na czym polega tragizm Makbeta? Dokonał zbrodni, bo nie potrafił zapanować nad sobą, pokonać żądzy. Stał się ofiarą własnych pragnień. Sam wybrał zbrodniczą drogę postępowania – jego losem nie kierowało fatum; bohaterowie Szekspira, inaczej niż w dramacie antycznym, kierują się wolną wolą.
Wariant 3
Pisząc możesz wzbogacać język pracy plastycznymi opisami. Możesz zacząć od tego, że czytając Makbeta masz wrażenie, że cały czas na kartach książki sączy się krew. Szekspir pokazał Makbeta jako człowieka, który uległ namiętności władzy – a ta go zniszczyła.
Zinterpretuj słowa Makbeta, który twierdzi, że ról nie może nigdy czuć się bezpieczny. Ceną władzy zdobytej w krwawy sposób jest brak poczucia bezpieczeństwa, nieufność, życie w ciągłym napięciu. Ponieważ powinieneś znać ten dramat bardzo dobrze (to letura obowiązująca na poziomie podstawowym!), możesz pokusic się o porównanie dwóch władców – Mabeta i Dunkana. Ten drugi ufał otaczającym go ludziom, nie podejrzewał ich o zdradę – zwłaszcza Makbeta, którego uważał nie tylko za jednego z najdzielniejszych rycerzy, ale i za przyjaciela. Pokaż także, że pozostawanie we władzy namiętności – jakiejkolwiek, nie tylko władzy – niszczy relacje z bliskimi ludźmi, sprawia, że nawet przyjaciół zaczyna się uważać za wrogów. Tak właśnie było w przypadku Makbeta i Banka – tytułowy bohater nie patrzy już na Banka jak na przyjaciela, lecz tego, który zostanie ojcem dynastii królów. Mabetowi nie wystarcza już przepowiedziana przez wiedźmy korona – chciałby osiągnąć jeszcze więcej.
Chorobliwe obsesje i żądze zatruwają życie człowieka i najczęściej prowadzą do katastrofy – taką ogólną refleksją możesz zakończyć tę część pracy.
Warianty zakończenia
Wariant 1
Napisz, czym kończy się chora ambicja i obsesja władzy w przypadku Możesz odczytać dramat jako przestrogę – skutki takich namiętności mogą być tragiczne. Niszczą psychikę, małżeństwo, miłość – można powiedzieć nawet, że niszczą życie Makbeta i jego żony. Choć dla zdobycia władzy ludzie gotowi są poświęcić niemal wszystko, to dojście do niej po trupach okazuje się destrukcyjne. Nie przynosi satysfakcji, gdyż wymaga kolejnych ofiar (w przypadku Makbeta pierwsza zbrodnia pociąga za sobą następne) oraz odbija się na psychice. Człowiek staje się ofiarą lęków i obsesji.
Na koniec nawiąż do współczesnych czasów. Zauważ, że niestety problem Makbeta nadal jest aktualny. W mediach wciąż słyszymy o oszustwach, nieuczciwych rządzących, morderstwach i okrucieństwach zadawanych w celu zdobycia władzy.
Wariant 2
Człowiek jest istotą, która ma w sobie pierwiastki dobra i zła; ma dwoistą naturę – jasną i ciemną. Które z nich zwyciężą? Według Szekspira wszystko zależy od okoliczności i tego, jaki wpływ na nasze życie mają inni ludzie.
Wspomnij, o tym, że tragizm bohaterów szekspirowskich to tragizm zupełnie inny od tragizmu w tragedii antycznej. U Szekspira los człowieka nie zależy od fatum. Makbet nie musiał zabijać Dunkana (nie było to jego przeznaczenie, tak jak w wypadku Edypa, którego przeznaczeniem było zabicie własnego ojca). Makbet dokonuje świadomych wyborów.
Spróbuj porównać Hamleta z bohaterami tragedii antycznych – Edypem i Kreonem; zastanów się, czym była dla nich władza, jaki mieli do niej stosunek i jak fakt, że sprawowali rządy w państwie wpłynął na ich życie
Niepohamowana żądze i namiętności nie liczą się z moralnością i kodeksem honorowym. A Człowiek szekspirowski jest ich niewolnikiem -to one rządzą ludzkim losem. Tragizm człowieka polega na tym, że nawet jedna decyzja podjęta wbrew zasadom etycznym powoduje lawinę nieszczęść i w konsekwencji może przekreślić cały dorobek życia.
Wariant 3
Pracę możesz zakończyć ogólnymi refleksjami na temat tajemnicy natury ludzkiej, do dziś niezgłębionej. Tu możesz pokusić się o refleksję dotycząca żądz i namiętności czasów współczesnych. Żądze większości ludzi we współczesnym świecie są pośrednio skierowane na zdobycie władzy. Niewiele osób myśli o „zdobyciu tronu”. Dzisiaj dla wielu ludzi liczą się przede wszystkim dobra materialne.
Jeśli chcesz, by Twoja praca była ciekawsza, przywołaj innych bohaterów szekspirowskich, dla których, jak dla Makbeta, władza okazała się problemem – przywołaj więc króla Leara, Hamleta i Klaudiusza. Zauważ, że choć Szekspir dużo miejsca w swych dramatach poświęcał władzy (często bohaterami jego sztuk byli władcy np. Juliusz Cezar i król Ryszard), to interesowały go także inne namiętności, takie jak miłość i zazdrość. Tu z kolei możesz przywołać Romea i Julię oraz Otella.
Za to na pewno dostałbyś punkty:
- określenie sytuacji, w której Makbet wypowiada swój monolog (planowane zabójstwo Banka);
- nazwanie emocji, które mu towarzyszą podczas wypowiadania tych słów;
- Nawiązanie do zabójstwa Dunkana, o którym mówi Makbet;
- Nawiązanie do przepowiedni wiedźm;
- Określenie, kim byli dla bohatera Dunkan i Banko;
- Zinterpretowanie wezwania, które Makbet rzuca Losowi w dwóch ostatnich wersach przytoczonego fragmentu monologu;
- Ukazanie tego monologu w kontekście całego dramatu;
- Ukazanie Makbeta na tle innych tragedii Szekspira;
- Analizę tego monologu, wskazanie środków wykorzystanych przez dramaturga dla zbudowania napięcia;
- Udowodnienie uniwersalnego charakteru dzieła.
Zobacz:
Makbet to nowożytna tragedia o winie, karze i wnętrzu człowieka. Czy zgodzisz się z tą opinią?