Ewangelia, czyli Dobra Nowina
Ewangelia znaczy po grecku: dobra nowina. Kiedy Jezus umarł na krzyżu, a potem wstąpił do nieba, Dobrą Nowinę o Nim głosili ci, którzy Go znali – Jego uczniowie (między innymi Piotr, Mateusz, Jan), potem z kolei uczniowie Jego uczniów. Ewangelie zostały napisane głównie w celu przekazania ludziom nauki Chrystusa – tego, że przyszedł On uwolnić ludzi od grzechu przez swoją śmierć i zmartwychwstanie.
Jan Chrzciciel
Prorok, który zapowiadał przyjście Jezusa, Mesjasza, czyli Zbawiciela, a w związku z tym potrzebę oczyszczenia się z grzechów. Zaczął nauczać około 28 r. n.e., po okresie odosobnienia na pustyni. Wzywał ludzi do przygotowania się na przyjście Boga. Głosił potrzebę chrztu i chrzcił nad rzeką Jordan. Udzielił także chrztu Chrystusowi. Przez wielu sam był uważany za mesjasza. Stał się symbolem pokory, sprawiedliwości, wiary. Kiedy Jan publicznie napiętnował cudzołóstwo Heroda z Herodiadą, król wtrącił go do więzienia. Początkowo jednak nie zamierzał traktować go surowo. Do śmierci Jana doprowadziła podstępnie Herodiada. W dniu urodzin władcy sprowadziła swoją córkę Salome, która zachwyciła Heroda tańcem. Z wdzięczności król obiecał spełnić każde życzenie pięknej tancerki. Za namową matki Salome zażądała podania na tacy głowy Jana Chrzciciela. Chcąc nie chcąc, Herod musiał spełnić złożoną publicznie obietnicę.
Apostołowie
Z greckiego apóstolos znaczy: wysłaniec. Początkowo nazywano tak dwunastu pierwszych uczniów Chrystusa. Wśród nich: Piotr – pierwszy papież, z symbolicznym pękiem kluczy, Jan Ewangelista, niewierny Tomasz i Judasz Iskariota, który zdradził Chrystusa. Symbolem tego ostatniego jest sakiewka. Po śmierci Judasza na dwunastego wybrano Macieja, a później dołączono Pawła. Po zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu Chrystusa apostołowie głoszą Jego naukę, organizują pierwsze wspólnoty chrześcijańskie. Dwaj spośród dwunastu, Mateusz i Jan, spisali dzieje i naukę swego Nauczyciela w Ewangeliach. Z czasem apostołami zaczęto nazywać także tych, którzy nawracali na chrześcijaństwo całe ludy i kraje.
Ewangeliści
To autorzy czterech Ewangelii, zawierających dzieje życia i naukę Chrystusa. Ewangelistami byli: Mateusz (apostoł), Marek, Łukasz i Jan (apostoł). Ewangelia po grecku znaczy dosłownie: Dobra Nowina, a nowiną tą jest zbawienie człowieka przez Chrystusa, Syna Bożego. Dobrą Nowiną jest też nazywana głoszona przez Niego nauka. Trzy pierwsze Ewangelie są synoptyczne, tzn. opisują te same zdarzenia w podobny sposób. Wersje trzech różnych osób uzupełniają się i naświetlają różne aspekty dziejów Chrystusa.
Herodiada
Jedna z ciemniejszych postaci Nowego Testamentu. Kochanka króla Heroda Antypasa, która miała złowrogie zamiary wobec Jana Chrzciciela, uwięzionego w lochach monarszego pałacu. Król jednak początkowo wcale nie zamierzał traktować Jana zbyt surowo, darzył go nawet swego rodzaju sympatią. Herodiada użyła więc podstępu. Sprowadziła mianowicie na dwór Heroda swą przepiękną córkę Salome, która w dniu urodzin władcy wykonała przed nim niezwykle udany popis taneczny. Rozgorączkowany Herod w podzięce za występ obiecał spełnić każde jej życzenie. Tym życzeniem była chęć ujrzenia na tacy głowy Jana Chrzciciela. Zostało spełnione.
Maria Magdalena
Chrystus wypędził z niej siedem demonów. Była jawnogrzesznicą, ale nawróciła się, uznała swoje grzechy i Chrystus wybaczył jej błędy. Historia Marii Magdaleny dowodzi, że Bóg wybacza grzechy tym, którzy przyznają się do ich popełnienia, doznają skruchy i pragną żyć zgodnie z Jego nauką. Namaściła nogi Chrystusa olejkiem, była obecna przy Jego śmierci i to jej pierwszej ukazał się po zmartwychwstaniu.
Jawnogrzesznica
Do potępiających ją tłumów Chrystus miał powiedzieć: „Kto z was jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci w nią kamieniem”.
Łazarz
Umarł, a Chrystus wskrzesił go cztery dni po jego śmierci. Łazarz jest symbolem wszechmocy Jezusa – wskrzeszenie Łazarza miało potwierdzać Jego boskość. Chrystus opowiedział przypowieść o innym Łazarzu i bogaczu. Łazarz był trędowaty i nie miał co jeść, ale wszedł do nieba. Bogaty pan, który za życia nigdy nie okazał mu miłosierdzia, trafił do piekła. Ten Łazarz symbolizuje cierpienie za życia nagrodzone po śmierci. To patron trędowatych; od jego imienia pochodzi nawet słowo lazaret oznaczające szpital wojskowy.
Judasz Iskariota
To typ biblijnego zdrajcy. Wydał Chrystusa za trzydzieści srebrników, które po dziś dzień oznaczają hańbiącą łapówkę. Symbolem Judasza jest sakiewka. Judaszowe włosy – to rude, bo przedstawiano Judasza jako człowieka rudego. Judasz, poruszony własnym czynem, wiesza się. Odtąd taka śmierć przypisana została zdrajcom.
Poncjusz Piłat
Prokurator Judei, do którego sanhedryn odesłał Jezusa. To on skazał Chrystusa na karę chłosty, a potem na ukrzyżowanie, gdyż przeląkł się gróźb rady żydowskiej, ale nie chciał wziąć winy na siebie, a także bronić Chrystusa, którego uważał za niewinnego. Umył ręce, a więc nie wziął odpowiedzialności za swój czyn. Korzystając ze zwyczaju, że na święto Paschy zostaje uwolniony jeden ze złoczyńców, lud zażądał uwolnienia Barabasza, a nie Jezusa, jak na to liczył Piłat. Wiele lat później prokurator Judei popełnił samobójstwo.
Barabasz
Buntownik, przestępca, który był sądzony razem z Jezusem. Na żądanie ludu został, zgodnie ze zwyczajem Paschy, uwolniony przez prokuratora Judei Poncjusza Piłata.
Szymon Mag
Postać z Dziejów apostolskich. Obdarzony czarodziejską mocą, umiał uzdrawiać chorych, wypędzać złe duchy, i twierdził, że jest kimś niezwykłym. Po przyjęciu chrztu towarzyszył wszędzie diakonowi Filipowi. Kiedy ujrzał, jak apostołowie Piotr i Jan przez nałożenie rąk udzielają Ducha Świętego, chciał od nich kupić tę, darowaną im przez Boga, moc. Od imienia Szymona Maga pochodzi słowo symonia, którym określa się wszelkie kupczenie rzeczami świętymi.
Uwaga
Dla chrześcijan najważniejszą postacią Nowego Testamentu jest Jezus Chrystus, zwany też Zbawicielem, Mesjaszem, Odkupicielem, Synem Bożym.
- Słowo Chrystus znaczy pomazaniec, mesjasz i stało się drugim imieniem Jezusa (hebr. Jeszua).
- Mówimy Galilejczyk, bo działalność nauczycielską rozpoczął w Galilei.
- Mówimy Nazarejczyk, bo wychowywał się w Nazarecie.
Wiadomości o życiu i działalności Jezusa przedstawiają cztery Ewangelie. Jego narodziny rokrocznie świętujemy 25 grudnia – w Boże Narodzenie. Jego zmartwychwstanie po męczeńskiej śmierci na krzyżu – w Wielkanoc.
W polskiej kulturze i tradycji nie mniejszą rolę odgrywa Maryja – Matka Boska. Uznawana za Królową Polski, nazwana Najświętszą Marią Panną (bo poczęła Chrystusa niepokalanie), od wieków otaczana jest szczególną czcią.
Jezus
Słowo „Mesjasz” pochodzi z języka hebrajskiego, w którym spisano większość ksiąg Starego Testamentu, a słowo „Chrystus” – z greckiego, w którym spisano większość Nowego Testamentu. Oba znaczą jednak to samo: pomazaniec boży, czyli ten, którego zesłał Bóg jako odkupiciela, zbawiciela.
Przez wieki potomkowie Jakuba (Izraela) – Żydzi – żyli nadzieją, iż Bóg ześle kiedyś Mesjasza, potężnego króla, który ustanowi na wieki wielkie i silne królestwo. Większość czekała jednak na wojownika, polityka, który wyzwoli Żydów spod panowania obcych władców. Kiedy więc Żydzi usłyszeli o naukach Jezusa i czynionych przez Niego cudach, pytali, czy to Mesjasz.
Tymczasem Jezus powiedział: „Królestwo moje nie jest z tego świata”, co miało oznaczać, że w tym królestwie, które On zapowiada, żądzą reguły zupełnie inne niż znane ludziom. Żadne bogactwa materialne nie zapewnią wejścia do królestwa, które zapowiada Chrystus. To biedni, płaczący i pogardzani będą mieszkańcami tego królestwa.
Aby wyjaśnić, na czym to nowe królestwo Boże ma polegać, Jezus używał przypowieści.
Celem przypowieści jest przedstawienie jakiejś głębokiej, najczęściej trudnej do zrozumienia prawdy za pomocą bardzo prostych wydarzeń z życia codziennego – aby tę prawdę łatwiej można było zrozumieć.
Przypowieści ewangeliczne stanowiły wzór dla późniejszych utworów literackich (w dwudziestowiecznej literaturze charakter przypowieści mają na przykład: opowiadanie Stary człowiek i morze” Ernesta Hemingwaya, Dżuma Alberta Camusa, Proces Franza Kafki).
Bohaterowie z przypowieści ewangelicznych
Przypowieść o siewcy
Siewca wyszedł siać. Niektóre ziarna padły na drogę – przyleciały ptaki i je wydziobały. Inne ziarna padły na miejsce, gdzie więcej było skał niż ziemi – z tych ziaren szybko wyrosły rośliny, ale kiedy wzeszło słońce, równie szybko uschły, bo nie miały gdzie zapuścić korzeni. Jeszcze inne ziarna padły między ciernie – i kiedy ciernie się rozrosły, zagłuszyły roślinki, które rozwinęły się z ziaren. W końcu niektóre ziarna padły na żyzną glebę i te właśnie wydały plon, jedne mniejszy, drugie większy.
Oto cała treść przypowieści. Wydaje się niezmiernie prosta, ale za pomocą tego prościutkiego zdarzenia Chrystus chciał pokazać swoim uczniom, że tak jak od rodzaju gleby, na którą padnie ziarno, zależy plon, tak od nastawienia słuchaczy zależy to, czy zmienią się pod wpływem słów Chrystusa.
Ziarno na drodze oznacza człowieka, który słucha słów Chrystusa, ale ich nie rozumie. Ziarno posiane na miejsce skaliste oznacza człowieka, który od razu z radością przyjmuje naukę Chrystusa, ale jest niestały („nie ma w sobie korzenia”), nie potrafi być wierny Jezusowi, kiedy z powodu Jego nauki jest jakoś prześladowany. Ziarno posiane między ciernie oznacza tego, kto słucha Jego słów, ale zapomina o nauce Jezusa w wirze codziennych zajęć, trosk, w pogoni za dobrami materialnymi. W końcu ziarno posiane na żyzną ziemię oznacza tego, kto nie tylko słucha słów Chrystusa, ale także wydaje plon – czyli żyje zgodnie z Jego nauką, jest jej wierny.
Przypowieść o robotnikach w winnicy
Wczesnym rankiem gospodarz zatrudnił robotników. Umówił się z nimi, że zapłaci im denara (w czasach Jezusa moneta ta stanowiła przeciętne wynagrodzenie za dzień pracy). Około trzeciej znów zobaczył ludzi szukających zajęcia i powiedział, że zapłaci, co im się będzie słusznie należało. To samo zrobił, gdy najpierw o szóstej, a potem o dziewiątej zobaczył chętnych do pracy. Podobnie też umówił się z tymi, których zobaczył o jedenastej. Po godzinie nadszedł czas zapłaty. Zatrudnieni o jedenastej dostali po denarze, więc ci, którzy pracowali od samego rana, liczyli na to, że dostaną więcej. Oni jednak także dostali po denarze i zaczęli wyrzucać gospodarzowi, że pracowali cały dzień w upale i dostali tyle samo, co ci, którzy byli w winnicy tylko przez godzinę. Wówczas gospodarz odpowiedział: „Przyjacielu, nie czynię ci krzywdy; czy nie o denara umówiłeś się ze mną? WeŸ, co twoje, i odejdź! Chcę też i temu ostatniemu dać tak samo jak tobie. Czy mi nie wolno uczynić ze swoim, co chcę? Czy na to złym okiem patrzysz, że ja jestem dobry? Tak ostatni będą pierwszymi, a pierwsi ostatnimi”.
Królestwo Boże zostaje porównane do gospodarza winnicy. Bóg ocenia nas nie według naszych uczynków, nie będzie nas rozliczał z tego, co robimy – jak księgowy: temu dużo, bo dużo zrobił, temu mało, bo zrobił niewiele. Tym bardziej więc my, ludzie, nie mamy prawa oceniać innych. Nie musimy rozumieć wyroków boskich, mamy wierzyć, że Bóg jest miłosiernym Ojcem.
Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie
Pewien człowiek został napadnięty przez zbójców. Obrabowali go, poranili i zostawili na pół umarłego. Najpierw przechodził kapłan, potem lewita, ale ominęli rannego. Przejeżdżający tamtędy Samarytanin wzruszył się bardzo, opatrzył go, a potem zawiózł do gospody, pielęgnował i odchodząc, prosił o opiekę nad nim gospodarza.
Między Żydami i Samarytanami, mieszkańcami Samarii, od dawna panowała nienawiść, więc ci pierwsi przypisywali Samarytanom najgorsze cechy. Jezus natomiast ukazuje Samarytanina jako tego, który nie myśli o tym, że pomaga Żydowi, ponieważ dostrzega w pokrzywdzonym przede wszystkim człowieka. Tymczasem sami Żydzi, w tym nawet kapłan, nie pomogli człowiekowi z przypowieści. Prawdziwym bliźnim – mówi Jezus – jest ten, kto pomaga każdemu potrzebującemu, nawet temu, kto wcześniej wyrządził mu krzywdę.
Przypowieść o talentach
Pewien człowiek wyruszał w daleką podróż i na czas swej nieobecności powierzył swój majątek trzem sługom. Jednemu dał pięć talentów (co to za moneta, dowiecie się z przypowieści o rolnikach w winnicy), drugiemu dwa, trzeciemu jeden talent. Odjechał. Podczas jego nieobecności ten, który dostał najwięcej, tak obracał powierzonymi mu pieniędzmi, że zyskał drugie tyle. Tak samo było z drugim sługą. Trzeci, który dostał najmniej, bał się swego pana i zakopał pieniądz w ziemi. Kiedy pan wrócił, pochwalił dwóch pierwszych, a trzeciemu odebrał pieniądz i dał temu, który miał ich dziesięć. „Każdemu bowiem, kto ma, będzie dodane, tak że nadmiar mieć będzie. Temu zaś, kto nie ma, zabiorą nawet to, co ma. A sługę nieużytecznego wyrzućcie na zewnątrz – w ciemności! Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów”.
Mówiąc to Jezus przewidywał, że nadejdzie czas, kiedy opuści swych uczniów. Wtedy – podczas Jego nieobecności – każdy będzie musiał radzić sobie z powierzonym mu zadaniem, którym jest życie zgodnie z nauką Chrystusa. Jezus zapowiedział, że kiedyś powróci, i wówczas – tak jak pan z przypowieści – osądzi każdego człowieka, oceni, czy dobrze wykorzystaliśmy wszystko to, co zostało nam w życiu dane.
Dziś słowo talent oznacza jakieś wybitne uzdolnienie albo człowieka obdarzonego takim uzdolnieniem, ale to dzisiejsze znaczenie wiąże się właśnie z przypowieścią – rozwinęło się z pojęcia „powierzone dobro”.
Przypowieść o synu marnotrawnym
Pewien człowiek miał dwóch synów. Młodszy z nich poprosił ojca o tę część majątku, która mu się należy. Ojciec podzielił między nich majątek. Wkrótce młodszy syn zabrał swoją część, wyjechał i wszystko roztrwonił. Tam, gdzie był, zapanował straszny głód, więc żył w okropnej nędzy. Pasł świnie (co dla Żydów było bardzo poniżające także dlatego, że te zwierzęta uznawali za nieczyste) i chciał przynajmniej jeść strąki, którymi karmiono zwierzęta, ale mu ich nie dawano. Wtedy pomyślał, że wróci do ojca, przyzna się do swojej winy i poprosi chociaż o zajęcie najemnika. Tak też zrobił. Ojciec ujrzał go już z daleka, wybiegł do niego, rzucił mu się na szyję i ucałował go. Zaraz kazał sługom przynieść najlepsze ubranie dla syna i urządził na jego cześć ucztę. Wówczas starszy syn, który wrócił z pola i dowiedział się o wszystkim, rozgniewał się. Mówił ojcu, że przecież on służy mu tyle lat, zawsze wierny, jemu nigdy nie dał ojciec koŸlęcia, żeby zabawił się z przyjaciółmi, a tymczasem syn, który roztrwonił majątek, jest przez ojca witany z otwartymi ramionami. „Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje do ciebie należy. A trzeba się […] cieszyć z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył; zaginął, a odnalazł się”.
Za pomocą tej przypowieści Jezus chce powiedzieć, że Bóg to bezgranicznie kochający, wszystko przebaczający ojciec, że cieszy się z każdego dziecka, które wyrzekło się grzechu i powróciło do Niego. Z kolei starszy syn z przypowieści oznacza ludzi wiernych Bogu, którzy nie zawsze rozumieją nieskończoną miłość Boga w stosunku do nawracających się grzeszników, a powinni tak jak Bóg cieszyć się z powrotu swych braci.
Inni bohaterowie Nowego Testamentu
Trzej Królowie
A ty, Betlejem […], nie jesteś zgoła najlichsze spośród głównych miast Judy, albowiem z ciebie wyjdzie władca, który będzie pasterzem ludu mego, Izraela”. Te słowa wypowiedział w VIII wieku przed Chrystusem prorok Micheasz. Znali to proroctwo trzej mędrcy ze Wschodu. Kiedy więc ujrzeli gwiazdę zwiastującą narodziny króla żydowskiego, podążyli do Betlejem (Mt 2, 1-12), by oddać Mu pokłon i ofiarować dary. Późniejsza tradycja mówi, że było ich trzech i nosili imiona: Kasper (lub Kacper), Melchior i Baltazar.
- Kasper ofiarowuje kadzidło – symbol boskości Jezusa;
- Melchior – złoto, symbol władzy królewskiej;
- Baltazar – mirrę, symbol męczeńskiej śmierci.
W średniowieczu mędrców zaczęto nazywać Trzema Królami z Kolonii (w mieście tym są ich relikwie). Święto Trzech Króli – obchodzone na pamiątkę przybycia mędrców do narodzonego Mesjasza – obchodzone jest 6 stycznia.
Dwunastu apostołów – uczniów Chrystusa
- Szymon (któremu Jezus nadał imię Piotr, co po grecku znaczy: skała), pierwszy powołany uczeń, był rybakiem, to jemu powierzył Jezus opiekę nad tymi, którzy posłuchają nauki Chrystusa – był pierwszym papieżem;
- Andrzej, brat Szymona, także rybak;
- Jakub, syn Zebedeusza, rybak;
- Jan, brat Jakuba, również rybak;
- Filip;
- Bartłomiej;
- Mateusz;
- Tomasz, po zmartwychwstaniu Jezusa nazywany Niewiernym, ponieważ nie chciał uwierzyć na słowo i dopiero gdy włożył palce w Jego przebity bok, uwierzył, że widzi Zmartwychwstałego (powiedział wówczas: „Pan mój i Bóg mój”);
- Jakub, syn Alfeusza;
- Szymon, który nosił przydomek Gorliwy;
- Juda;
- Judasz Iskariota, który sprzedał Jezusa za trzydzieści srebrników.
Ewangeliści uznawani za autorów czterech Ewangelii, które wchodzą w skład Nowego Testamentu
- Mateusz
Był jednym z dwunastu apostołów. Zanim został wybrany przez Jezusa, pracował jako celnik, czyli poborca cła i podatków na rzecz Rzymian. Celnicy mieli opinię ludzi wyjątkowo chciwych i nieuczciwych.
- Marek
Autor najstarszej Ewangelii (powstałej około 65 roku po Chrystusie) nie był jednym z dwunastu, ale był uczniem apostoła Piotra i – jak mówi tradycja – to właśnie Piotr przekazał Markowi większość zawartych w drugiej Ewangelii faktów z życia Jezusa. Jeździł też na wyprawy misyjne ze świętym Pawłem. Z Ewangelii Marka korzystali autorzy dwóch późniejszych Ewangelii – Mateusz i Łukasz.
- Łukasz
Był lekarzem. Informacje o życiu Jezusa zdobył od apostołów i innych chrześcijan w czasie podróży misyjnych ze swoim przyjacielem i nauczycielem Pawłem z Tarsu (później świętym). Łukasz jest także autorem innej części Nowego Testamentu – Dziejów Apostolskich, które opisują pierwsze lata chrześcijaństwa po wniebowstąpieniu Jezusa.
- Jan
To drugi, oprócz Mateusza, ewangelista, który był też jednym z dwunastu apostołów, a zatem osobiście znał Jezusa. To jego nazwał Jezus umiłowanym uczniem i jemu, już ukrzyżowany, powierzył opiekę nad swoją Matką. Według tradycji Jan Ewangelista jest również autorem ostatniej księgi Nowego Testamentu – Apokalipsy św. Jana.
Skróty, które spotkacie w Biblii
Jak rozumieć zapis: Mk 14, 22? To rozdział 14 w Ewangelii według św. Marka, a w tym rozdziale – werset 22.
- Mt – skrót od Mateusz – oznacza Ewangelię według św. Mateusza;
- Mk – skrót od Marek – oznacza Ewangelię według św. Marka;
- £k – skrót od £ukasz – oznacza Ewangelię według św. Łukasza;
- J – skrót od Jan – oznacza Ewangelię według św. Jana.
* Pierwsza cyfra przy podanych wyżej skrótach oznacza rozdział Ewangelii. ** Druga cyfra oznacza werset, czyli po prostu zdanie, w danym rozdziale.
Zobacz: