Dowodów na to, że bogactwo antyku (mitologia, tragedia grecka, epos, sztuka, architektura) i wartości biblijne, postacie, morały – są wciąż aktualne, były i będą tematem nawiązań – znajdziesz bez liku.
Poprowadź myśl tym torem:
- jakie wartości głoszone już w starożytnych dziełach nie przeminęły?
- jakie gatunki literackie utworzone w antyku lub praktykowane w Biblii kontynuowano przez wieki?
- jakie tematy i postacie stały się trwałym punktem odniesień, nawiązań, wręcz tematem późniejszej literatury? I oczywiście: przykłady, przykłady, przykłady.
Podpowiedzi:
Trwałe problemy i wartości zaczerpniesz z samych utworów. Z Antygony weź problem władzy i wierności swoim zasadom, z eposu Homera ideał przyjaźni, waleczności, odwagi, temat wojny i miłości.
- Z mitologii wiele prawd o człowieku – o chciwości Midasa, o idealizmie niepraktycznego Ikara, o nieubłagalności losu ludzkiego (fatum) w przypadku choćby Edypa, o poświęceniu Prometeusza.
- Z Biblii podstawowym zagadnieniem tak istotnym dla całej ludzkości po dziś dzień, i to bez względu na wyznawaną wiarę, jest zdefiniowanie dobra i zła. Dekalog prawego człowieka, trud walki ze złem i starcie obu sił. Następne uniwersum to miłość – wartość, którą najpełniej uosabia i symbolizuje Chrystus. Biblia zawiera obrazy ludzkiego istnienia, cierpień, radości i marzeń, odwiecznych pytań: Hioba, niewiernego Tomasza, biblijnego ojca Jakuba czy marnotrawnego syna. Nic z tego kręgu zagadnień nie przeminęło.
Gatunki antyczne:
- epos,
- tragedia,
- oda,
- hymn,
- poemat heroikomiczny,
- bajka,
- pieśń,
- dialog.
Gatunki biblijne:
- psalm,
- przypowieść (parabola),
- dialog,
- monolog,
- listy,
- pieśni,
- saga,
- historia
Kontynuacja eposu w późniejszych epokach:
- epos rycerski,
- Boska komedia Dantego,
- Raj utracony John Miltona,
- Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego,
- Pan Tadeusz Adama Mickiewicza.
Powieści-epopeje:
- Wojna i pokój Lwa Tołstoja,
- Chłopi Władysława Reymonta,
- Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej,
- Noce i dnie Marii Dąbrowskiej
Pamiętaj!
Tragedia grecka to gatunek dramatu silnie skonwencjonalizowany (zasada trzech jedności, obecność chóru, kanon budowy itd.), jej istotą jest konflikt tragiczny, dotyczący głównych postaci. Tragedię grecką zestawia się z dramatem szekspirowskim, z dramatem romantycznym oraz współczesnym antyteatrem. Bardzo ważnym przykładem jest tu Kartoteka Tadeusza Różewicza, który świadomie i celowo, przywołuje i łamie konwencję tragedii greckiej np. chór, osoba bohatera, gry czasem i przestrzenią.
Zobacz:
Dowody na kontynuacje, nawiązania do tematów, osób i gatunków
Antyk
- Jan Kochanowski – Odprawa posłów greckich (wojna trojańska); Pieśń świętojańska o Sobótce (mit arkadyjski)
- Żywa obecność antyku w mowie i kulturze szlachty XVII wiecznej (mit sarmatyzmu, makaronizmy w piśmie i mowie.
- Poemat heroikomiczny w twórczości Ignacego Krasickiego (Monachomachia, Myszeidos)
- Oda do młodości Adama Mickiewicza
Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego – liczne nawiązania do mitologii i historii starożytnej Grecji. - Prometeizm bohatera romantycznego np. Gustawa-Konrada z III części Dziadów
- Pan Tadeusz – kontynuacja gatunku (epos).
- Quo vadis Henryka Sienkiewicza – czasy Nerona odwzorowane na podstawie rzetelnych studiów Tacyta.
- Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego – niezwykłe połączenie powstania z ingerencją postaci mitologicznych (twórczość Wyspiańskiego: Akropolis, Powrót Odysa)
- Stefan Żeromski – Syzyfowe prace
Poezja XX w.:
- Zbigniew Herbert – Nike, która się waha, Apollo i Marsjasz, Dlaczego klasycy
- Stanisław Grochowiak – Ikar
- Ernest Bryll – Wciąż o Ikarach głoszą
- Urszula Kozioł – Larum
- Kazimierz Wierzyński – Laur olimpijski
Postacie często przywoływane:
- Antygona, Ikar, Syzyf, Prometeusz, cesarze rzymscy, Niobe, Atena, Edyp, Achilles, Kasandra, Helena, Parys, Herkules
Dramat:
- Bernard Shaw – Pigmalion
- Tadeusz Różewicz – Grupa Laokoona, Kartoteka
Biblia
- Liryka maryjna w średniowieczu
- Jan Kochanowski – Pieśni i Psalmy (wizja dzieła Boskiego – harmonijnego świata)
- Poezja barokowa (Daniel Naborowski) – koncepcja kruchego człowieka-prochu: nawiązanie do Księgi Koheleta
- John Milton – Raj utracony (wizja piekła i szatana)
- Kolędy Franciszka Karpińskiego: Kiedy ranne wstają zorze, Bóg się rodzi
- Adam Mickiewicz – Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego (nawiązanie do biblijnego stylu, apostolstwa, teoria narodu-Chrystusa). Dziady – „Polska Chrystusem narodów” – mesjanizm odzwierciedlający dzieje Chrystusa. Bunt Konrada przeciw Bogu.
- Jan Kasprowicz – Hymny, Tadeusz Miciński – W mroku gwiazd (młodopolski motyw szatana i walki dobra ze złem)
- Quo vadis – Henryka Sienkiewicza – historia prześladowań pierwszych chrześcijan
- Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata – dzieje Chrystusa, postać Piłata, oryginalna kreacja szatana i sił piekielnych (walka dobra i zła)
- Gustaw Herling-Grudziński – Wieża (nawiązanie do dziejów Hioba)
- Mała apokalipsa – Tadeusza Konwickiego (nawiązanie do Sądu Ostatecznego, Apokalipsy św. Jana)
- Imię róży – Umberto Eco – znów motyw Apokalipsy
W poezji:
- Czesław Miłosz – Piosenka o końcu świata.
- Zbigniew Herbert – U wrót doliny,
- apokaliptyczna wizja świata w poezji K. K. Baczyńskiego.
Postacie często przywoływane:
- Chrystus, Hiob, Józef, Mojżesz, Abraham, Lot i żona Lota,
- szatan, samarytanin, Judasz, Poncjusz Piłat.
Zobacz:
Jakie tematy, wydarzenia, motywy biblijne, które trzeba zapamiętać i kojarzyć z Biblią