Obyczaje na co dzień i od święta
Gość w dom, Bóg w dom, to znane i stare przysłowie. Co oznacza? Obowiązek i tradycję serdecznego przyjęcia wszystkich gości. Tak, aby czuli się w naszym domu wyjątkowo. Prawie jak Bóg. W jaki sposób powinna objawiać się nasza gościnność? Poprzez odpowiednie przygotowanie mieszkania (sprzątamy), posiłku dla gościa, serdeczne potraktowanie (poświęcamy gościowi czas i uwagę, rozmawiamy z nim).

Na co dzień

  • Słowa na powitanie i pożegnanie (dzień dobry, witam, do zobaczenia, hej).
  • Uchylanie kapelusza przez panów.
  • Całowanie kobiet w rękę.
  • Wspólne spożywanie posiłków w rodzinie.
  • Przepuszczanie w drzwiach kobiet i osób starszych.

Od święta

  • Dzielenie się opłatkiem w wigilię.
  • Obsypywanie nowożeńców ryżem i pieniążkami.
  • Wręczanie prezentów i kwiatów z okazji imienin, urodzin.
  • Andrzejkowe wróżby.
  • Zdmuchiwanie świeczek na urodzinowym torcie.

Czym jest obyczaj, a czym tradycja?
Według słownika języka polskiego obyczaj to sposób postępowania danej grupy ludzi, utwierdzony tradycją, sposób postępowania, czyli to:

  • jak się ubieramy,
  • jak się witamy i żegnamy,
  • jak i co jadamy,
  • w jaki sposób spędzamy święta.

A utwierdzony tradycją? Czyli znany już od pokoleń, przekazywany następnym pokoleniom.
Niektóre obyczaje przemijają, np. obyczaj całowania ojca w rękę. Rodzą się natomiast nowe obyczaje; szkolne – kopniak na szczęście przed egzaminem, czerwona bielizna na studniówce.

Obyczaje narodowe
To takie, które są ściśle związane z jakąś narodowością, mieszkańcami pewnego kraju. Przykładowo: obchody dnia św. Łucji w Szwecji (13 grudnia). Dziewczęta ubrane na biało, chłopcy tworzący orszak, mnóstwo światła i tradycyjnego jedzenia. I choć to takie śliczne święto, że wszyscy go Szwedom zazdroszczą, to jednak nie jest obchodzone w innych krajach. Podobnie Oktoberfest – niemieckie święto piwa (obecnie już naśladowane w innych krajach). Ale już Halloween czy walentynki początkowo były obyczajem w Anglii i Stanach Zjednoczonych. W tej chwili są świętem znanym prawie na całym świecie.

Jakie są polskie obyczaje narodowe?

  • Wigilia – oczywiście, znana także w innych krajach chrześcijańskich. Ale to w Polsce właśnie tak ogromną wagę przykłada się do tego dnia (w większości krajów znacznie huczniej świętuje się 25 grudnia, czyli pierwszy dzień Świąt Bożego Narodzenia).
  • Sobótka – czyli noc świętojańska (24 czerwca). Nieco zapomniany już (chociaż od kilku lat z zapałem i skutecznie przypominany) ludowy, jeszcze pogański zwyczaj puszczania wianków, palenia ognisk i poszukiwania mitycznego kwiatu paproci w tę najkrótszą noc w roku.
  • Obchody 11 listopada (Święto Niepodległości), 3 maja (Konstytucja 3 Maja) – ważnych świąt narodowych.

 

Obyczaje w literaturze

Rycerski
Lektury:

Przykłady:

  • sąd boży, czyli pojedynek, który ma dowieść winy lub niewinności wyzwanego rycerza;
  • obyczaj nietykalności posłów;
  • honor rycerski – ze względu na niego Roland nie chce wezwać pomocy;
  • Danusia ratuje Zbyszka od śmierci, nakrywając jego głowę białą nałęczką.

Szlachecki
Lektury

Przykłady:

  • obyczaj świętowania nocy świętojańskiej;
  • gościnność, szacunek dla gościa przebywającego pod szlacheckim dachem (nie wolno go w żaden sposób skrzywdzić);
  • biesiadowanie, polowania, staranie się o rękę panny i sposoby na odrzucenie zalotów młodzieńca (podanie mu czarnej polewki);
  • zajazdy szlacheckie, zrękowiny.

Ludowy
Lektury:

  • Dziady Adama Mickiewicza
  • Wesele Stanisława Wyspiańskiego
  • Chłopi Władysława Reymonta
  • ballady Adama Mickiewicza

Przykłady:

  • obrządek dziadów – przywoływanie dusz zmarłych, by pomóc im w wędrówce do nieba;
  • kodeks moralności ludowej;
  • tradycyjne tańce i przyśpiewki na weselu;
  • obyczaje związane z pracami polowymi, ślubem i weselem, poszczególnymi porami roku (ogromna ilość przykładów w Chłopach).

 

Czy każdy obyczaj można nazwać tradycją?

Tradycja to zbiór obyczajów mocno utrwalonych, uświęconych w kulturze, takich, które przechodzą z pokolenia na pokolenie. Wigilia polska jest najlepszym przykładem tradycji. Tradycją są obrzędy wielkanocne, obyczaje związane ze Świętem Zmarłych, z weselami czy pogrzebami w danym kraju. Wprawdzie lubimy mówić „nasza klasowa tradycja” czy „narodziła się nowa tradycja”, ale wiemy, że chodzi nam i obyczaje, taką „mniejszą tradycję”, nie narodową, wielką.

 

Wypracowania

Opisz obyczaje wigilijne lub wielkanocne obowiązujące w Twojej rodzinie.
Wypracowanie ma dotyczyć Twojej rodziny, więc jeśli w Twoim domu istnieje zwyczaj malowania pisanek tylko w kropki, to śmiało o tym napisz. Najlepiej będzie, jeśli obyczaje opiszesz chronologicznie, począwszy od przygotowań przedświątecznych aż do dnia rozpoczęcia świąt. Nie zaszkodzi, jeśli w ten opis zgrabnie wpleciesz jakąś anegdotkę rodzinną (przykładowo: „Istnieje niepisana umowa w naszej rodzinie, że nie dajemy sobie pod choinkę żadnych smakołyków, ponieważ dwa lata temu żarłoczność naszej suczki doprowadziła do solidnego zamieszania”).

Czy współczesny rozwój techniki i cywilizacji zagraża naszej tradycji?
Forma oczywista: rozprawka. Musisz zatem ustosunkować się do pytania. Zagraża? Tak, bo rezygnujemy z rodzinnego spędzania czasu na rzecz komputerów, internetu, kina. Tak, bo zamiast spędzać święta z seniorami rodu wolimy wypad na narty w Alpy. Ale czy tylko zagraża? Nie, bo przecież internet, telefony komórkowe, reklamy jak najbardziej sprzyjają podkręcaniu świątecznej atmosfery. A więc wniosek: tylko od nas zależy, czy tradycja będzie zagrożona. Jeżeli będziemy chcieli ją podtrzymywać, wówczas rozwój cywilizacji może okazać się nie wrogiem, lecz sprzymierzeńcem.

 

Zobacz:

Tradycja i obyczaj

Obyczaje i tradycja w literaturze

Obyczaje rycerstwa ukazane w Krzyżakach – podaj przykłady, określ jaką spełniają role?

Opisz obyczaje szlacheckie przedstawione w Panu Tadeuszu

Portret Polaków i obyczajów polskich ­zawarty w literaturze oświecenia

Żona modna Krasickiego – obyczajowość epoki oświecenia

Ubiór i obyczaje starożytnych