Wyjaśnij pojęcia postmodernizm, surrealizm, egzystencjalizm.
Postmodernizm – to ruch intelektualny i artystyczny, który rozwijał się od lat sześćdziesiątych XX w. Główne wyznaczniki tego nurtu to:
- swobodne przekraczanie granic między formami sztuki elitarnej i popularnej, podejmowanie gry ze schematami kultury masowej (kiczem i komunałem – doskonałym przykładem może tu być twórczość amerykańskiego plastyka Andy Warhola, który tematem swoich dzieł czynił np. butelkę po coca-coli albo postać kaczora Donalda),
- odrzucenie wymogu oryginalności,
- tworzenie dzieł poprzez przekształcanie innych dzieł, uznanie, że intertekstualność, pastisz, parodia, stylizacja są podstawowymi mechanizmami działania twórczego,
- odrzucenie koncepcji dzieła jako układu zamkniętego, poddanego założonym z góry rygorom (powieść otwarta – np.: Kochanica Francuza Johna Fowlesa),
- postawa ironicznego dystansu do twórczości (też: Kochanica – uwagi autotematyczne, zabawa formą powieści),
- nieuznawanie uniwersalnych norm estetycznych.
Najwybitniejszym teoretykiem tego kierunku jest francuski filozof i pisarz Jacques Derrida, możesz też wspomnieć o artykule A. Burzyńskiej Dekonstrukcja jako krytyka literacka (czasopismo „Ruch Literacki” R. XXVI, 1985, z. 5-6).
Surrealizm – kierunek ukształtowany po I wojnie światowej we Francji, znajduje swój wyraz w literaturze, sztukach plastycznych, teatrze i filmie. Surrealiści wystąpili z postulatem tworzenia poprzez negację i niszczenie zastanych form porozumiewania się. Sztuka w ich rozumieniu to krańcowe doświadczenie wolności od społecznych konwencji, manifestacja niekonsekwencji, przypadkowości i dziwności. Żądali, by z procesu twórczego eliminować wszelkie założenia estetyczne czy moralno-ideowe, tak by zbliżył się on do spontanicznych zjawisk psychicznych, takich jak sen, marzenie czy halucynacja. Na twórczości surrealistów wycisnęło swoiste piętno ich upodobanie do czystego nonsensu, czarnego humoru, parodii, groteski. W Polsce oddziaływanie surrealizmu było stosunkowo nieznaczne; znalazło swój oddźwięk w twórczości Adama Ważyka, Jana Brzękowskiego, w poetyce II Awangardy, w dramaturgii Stanisława Ignacego Witkiewicza (Szewcy, W małym dworku).
Egzystencjalizm jako kierunek filozoficzny ukształtował się w połowie XIX w. (przywołaj ważne nazwisko Sørena Kierkegaarda i jego dzieł Bojaźń i drżenie, Albo-albo). Jego rozkwit zaś przypada na drugą połowę XX wieku i wiąże się z doświadczeniami drugiej wojny światowej. Filozofowie należący do tego nurtu to: Martin Heidegger, Karl Jaspers, Gabriel Marcel. W XX w. egzystencjalizm stał się też modny w literaturze. Dwaj filozofowie reprezentujący ten nurt – Albert Camus i Jean-Paul Sartre – byli wybitnymi pisarzami (powołaj się na znane Ci utwory Camusa, wspomnij o programowej rozprawie Sartre’a Egzystencjalizm jest humanizmem).
Egzystencjalizm był filozofią nicości i beznadziejności. Interesował się absurdem jako elementem życiowej sytuacji człowieka i dokonywanymi przez niego wyborami moralnymi. W literaturze sformułował ideę zaangażowania rozumianą jako odpowiedzialność artysty za losy świata. Chcesz dowiedzieć się więcej na temat egzystencjalizmu? Sięgnij koniecznie po III tom Historii filozofii Władysława Tatarkiewicza oraz Wprowadzenie do filozofii L. Kasprzyka i A. Węgrzyckiego. Zajrzyj również do Małego słownika terminów i pojęć filozoficznych!
Zobacz: