L, Ł
LITERATURA ŁAGROWA – terminem tym określa się literaturę wyrosłą z doświadczeń obozowych, zwłaszcza tę dotyczącą obozów sowieckich (łagier – obóz). Powieści i opowia–dania dotyczące „obozów pracy” tworzonych przez władze radzieckie, w naszej literaturze znane i „jawne” są od niedawna. Głośne utwory to: Inny świat Gustawa Herlinga–Grudzińskiego, Na nieludzkiej ziemi i Wspomnienia starobielskie Józefa Czapskiego, W domu niewoli Beaty Obertyńskiej. Słynne są także utwory pisarza rosyjskiego Aleksandra Sołżenicyna Archipelag Gułag oraz Jeden
Liryka roli – podmiot liryczny jest postacią historyczną, mitologiczną, drzewem itp., w każdym razie wypowiedź podmiotu lirycznego ma naśladować wypowiedź owej postaci i w żaden sposób jego sądów nie można utożsamiać z sądami autora. Przykład z wiersza Zbigniewa Herberta Tren Fortynbrasa Teraz kiedy zostaliśmy sami możemy porozmawiać książę jak mężczyzna z mężczyzną chociaż leżysz na schodach i widzisz tyle co martwa mrówka (…) Nigdy nie mogłem myśleć o twoich dłoniach bez
Lakoniczność – jest to cecha stylu, inaczej zwięzłość, konkretność, lapidarność. Nazwa pochodzi od dawnej Lakonii (Sparty), gdzie obowiązywała zasada skrótowości i precyzji wypowiedzi.
Liryka rozmowy – mamy z nią do czynienia w wypadku, kiedy wiersz ukształtowany jest na wzór wypowiedzi w dialogu, a adresat, nawet gdy milczy, ma duży wpływ na wypowiedź osoby mówiącej w wierszu.
Literatura małych ojczyzn – książki powracające do dzieciństwa, często naznaczone autobiografizmem, przedstawiające kraj lat dziecinnych jako axis mundi (środek świata). Początkowo były to przede wszystkim utwory pisarzy emigracyjnych traktujące o kresach (Czesław Miłosz, Stanisław Vincenz, Tadeusz Konwicki, Józef Wittlin), literatura chłopska (Wiesław Myśliwski, Edward Redliński) i powieści z nurtu żydowskiego (Henryk Grynberg, Julian Stryjkowski, Adolf Rudnicki). Współcześnie do literatury małych ojczyzn dołączyły np. utwory o Beskidach i Podbeskidziu (np. Andrzeja Stasiuka czy Jerzego Pilcha), Gdańsku
Powieść realizmu magicznego – określenie wielu powieści latynoamerykańskich powstałych w latach 60. i 70. Charakteryzuje się współistnieniem elementów realistycznych i fantastycznych, szczególnym potraktowaniem kategorii czasu (często ma on charakter kolisty, mityczny) i przestrzeni (rzecz może dziać się wszędzie i nigdzie, niektóre miejsca są traktowane jako środek świata – axis mundi, swojskie przeciwstawiane jest obcemu). Przedstawiciele: Gabriel Garcia Márquez, Julio Cortázar, Mario Vargas Llosa.
Lament – z gr. lamentum – narzekanie. Inne nazwy: skarga, żale, plankt. Gatunek literatury średniowiecznej przedstawiający rozpacz Maryi stojącej pod krzyżem katowanego Syna. Stał się popularny za sprawą głośnej łacińskiej pieśni z XIII w. Stabat Mater Dolorosa tłumaczonej na wiele języków. Lamenty akcentowały ludzki wymiar matczynego cierpienia, jego skalę uczuciową, ekspresję. Polskim arcydziełem gatunku jest tzw. Lament świętokrzyski (Posłuchajcie bracia miła…) z XV w.
Liberalizm – z łac. liberalis – dotyczący wolności, od liber – wolny. Powstała na przełomie XVII i XVIII w. ideologia społeczno-polityczna, u podstaw której leżą: indywidualizm, nadrzędność jednostki nad społeczeństwem, wolność człowieka, prawo do zdobywania własności, swoboda działalności gospodarczej, ograniczenie roli państwa, prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi, podział władz. Liberałowie to ludzie, których cechuje otwartość na zmiany, tolerancja, wyrozumiałość dla poglądów, czynów i postaw innych ludzi, skłonność do kompromisu. Terminu liberalizm
Legenda – opowieść pełna niezwykłości i cudowności, opowiadająca o postaciach historycznych lub rzekomo historycznych; w średniowieczu także inne znaczenie powiązane z dydaktycznym charakterem utworu: to, co warto przeczytać (zob. Legenda o świętym Aleksym).
LATYNIZM – wyraz, zwrot, zdanie,przysłowie pochodzące z łaciny, a wprowadzone do innego języka lub do tekstu powieści. Przykładem może być Trylogia Henryka Sienkiewicza – w celach artystycznych autor wprowadza tam wiele łacińskich wtrętów – latynizmów (porównaj → makaronizm). Przykładem latynizmu mogą być zwroty: qui pro quo, nomen omen, itp.
LIBERTYNIZM – początkowo (w XVII w.) był to ruch dążący do wolności, oswobodzenia umysłu od więzów tradycji, uprzedzeń, schematów – stąd nazwa, bo: liberalis = wolnościowy. Wśród wielu założeń libertyni głosili także, choć nie przede wszystkim, ideały epikurejskie. Tymczasem w XVIII w. „libertynizm” stał się potocznym i bardzo negatywnym określeniem. Libertyn był to człowiek pozbawiony zasad moralnych, głoszący pogardę wobec świata i nauki Kościoła, szydzący ze wszelkich świętości, uczestniczący w
LINGWIZM – lingwizm lub poezja lingwistyczna, z tymi terminami spotykamy się analizując dorobek polskiej poezji powojennej. Jest to istotna we współczesnej poezji orientacja, ukształtowana na przełomie lat 50.i 60.. Tworzą ją: Miron Białoszewski, Tymoteusz Karpowicz, Zbigniew Bieńkowski, Edward Balcerzan. Główne założenie tych twórców, dotyczące poezji, polega na dążeniu do wykorzystania możliwości języka (lingua – język), gry językowej, operowania szablonami mowy i językiem potocznym. Dobrym przykładem jest tytuł wiersza Mirona Białoszewskiego
LIRYZM WIZUALNY – występuje wówczas, gdy wiersz oddziałuje na odbiorcę swoim kształtem, można powiedzieć „wyglądem zewnętrznym”. Liryzm wizualny stosowali poeci awangardy XX w. we Francji (Apollinaire), nadając utworom kształt np. automobilu, mandoliny, fontanny. Taki wiersz działał nie tylko słowem, dźwiękiem, lecz także obrazem – czyli wizualnie.
LITERATURA FAKTU – dział literatury współczesnej, który obejmuje gatunki, będące dokumentem wydarzeń historycznych, tematem swoim dotyczące faktów. Do literatury faktu należą „czyste” dokumenty, takie jak reportaż, wywiad, relacja, mogą to być także formy częściowo beletryzowane np. powieść autobiograficzna, pamiętnik, oparte na przeżyciach lub badaniach opowiadania itp. Są zatem literaturą faktu Medaliony Zofii Nałkowskiej, Inny świat Gustawa Herlinga–Grudzińskiego, Rozmowy z katem Kazimierza Moczarskiego, Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall.
LITERATURA ŁAGROWA – terminem tym określa się literaturę wyrosłą z doświadczeń obozowych, zwłaszcza tę dotyczącą obozów sowieckich (rosyjski łagier – obóz). Powieści i opowiadania dotyczące „obozów pracy” tworzonych przez władze radzieckie, w naszej literaturze znane i „jawne” są od niedawna. Głośne utwory to: Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Na nieludzkiej ziemi i Wspomnienia starobielskie Józefa Czapskiego, W domu niewoli Beaty Obertyńskiej. Słynne są także utwory pisarza rosyjskiego Aleksandra Sołżenicyna Archipelag Gułag
LITERATURA ZAANGAŻOWANA – koncepcja tej literatury ma w zamyśle wpływ artystów na rzeczywistość i dzieje naszej planety, pisarz bowiem – i każdy artysta – jest odpowiedzialny za losy świata: „Nikt nie może być wobec spraw społecznych obojętny a pisarz szczególnie. Stąd tworzona literatura musi być zaangażowana w sprawy otaczającej ją rzeczywistości, podejmować aktualne tematy i reprezentować określone stanowisko. W różnych krajach różne okresy obfitowały w tę literaturę, w Polsce np.
LUDOMANIA – (chłopomania) – jest to zjawisko w literaturze Młodej Polski, polegające na modzie na podejmowanie tematu chłopstwa i wsi polskiej, zachwycanie się kolorytem, zwyczajami, strojami ludu. Widać to bardzo wyraźnie w Chłopach Władysława Reymonta, w Weselu Stanisława Wyspiańskiego a także w poezji tej epoki, np. Jana Kasprowicza Z chałupy, Leopolda Staffa Pokój wsi.
LUDOWOŚĆ – cecha typowa dla literatury epoki romantyzmu, lecz również postulowana w programach literackich epok późniejszych. Ludowość literatury polega na: zwrocie do motywów ludowych – np. tematy utworów zaczerpnięte są z ludowych opowiadań, wykorzystaniu i propagowaniu ludowych gatunków literackich – np. ballada, ukazywaniu świata oczami bohatera ludowego, czyli np. interpretowanie zjawisk wg wierzeń ludowych i ludowej moralności.
LUTERANIZM – odłam religijny, który powstał w wyniku reformacji w dobie renesansu, obok → anglikanizmu, → kalwinizmu itd. Nazwa pochodzi od nazwiska twórcy tego nurtu Marcina Lutra, a rozpowszechnił się luteranizm szczególnie na terenie Niemiec. Podstawowym założeniem było przekonanie, że do zbawienia człowieka potrzebne są wiara i łaska wsparte ewangelią, a nie dobre uczynki i odpusty. Istotne jest założenie dotyczące Biblii, luteranie głosili bowiem, że można ją interpretować indywidualnie, że należy tłumaczyć na języki
