Kim był: trackim śpiewakiem, muzykiem i poetą, synem króla Tracji i muzy Kaliope, mężem driady Eurydyki.
Najważniejsze wydarzenia w jego życiu:
- Udział w wyprawie Argonautów po złote runo,
- Małżeństwo z ukochaną Eurydyką.
- Śmierć żony ukąszonej przez żmiję.
- Wyprawa do Hadesu w celu odzyskania ukochanej, urzeczenie samego Cerbera, przekonanie boga Hadesa, by oddał mu żonę, trudny warunek boga: nieodwracanie się za ukochaną.
- Obejrzenie się za Eurydyką przy wyjściu z Hadesu i utrata żony na zawsze.
- Śmierć (wg jednej wersji mitu rozszarpany przez menady, wg innej zginął od pioruna lub popełnił samobójstwo)
W jakich motywach może pojawić się ta postać?
Miłość
Orfeusz i Eurydyka, podobnie jak Tristan i Izolda czy Romeo i Julia, należą do plejady najbardziej znanych kochanków literatury.
Kochali się tak bardzo, że nie mogli bez siebie żyć. Byli razem szczęśliwi i nie musieli brać potajemnego ślubu jak kochankowie z Werony albo spotykać się ukradkiem jak średniowieczni bohaterowie, poślubieni komu innemu. Rozłączyły ich nie sprzeciw rodziców (jak Romea i Julię), nie przesądy społeczne i zasady moralne niepozwalające na romans (jak Tristana i Izoldę), lecz… śmierć. Życie Orfeusza po śmierci Eurydyki przestało mieć sens. Poszedł za nią aż do krainy umarłych – Hadesu.
Śmierć
Warto wspomnieć o Orfeuszu i Eurydyce, pisząc o śmierci i rozważając problem, czy jest ona silniejsza niż miłość.
Motyw śmierci występuje już w Biblii – pojawia się, gdy pierwsi ludzie grzeszą: dowiadują się wtedy, że są śmiertelni. Hiob zostaje skonfrontowany z trudną sytuacją utraty wszystkich swoich bliskich – ale nie załamuje się, odnajduje sens życia w wypełnianiu woli Bożej. Inaczej postępuje Niobe z greckiego mitu, którą ogarnia rozpacz po zastrzeleniu przez Apollina i Artemidę jej licznego potomstwa.
Wielu antycznych bohaterów boi się śmierci i unika Hadesu, np. Syzyf próbuje oszukać bogów i nie umrzeć.
Motyw śmierci pojawia się też w Antygonie – antyczna tytułowa bohaterka dramatu Sofoklesa konfrontuje się z ryzykiem utraty życia. Podejmuje to ryzyko, właściwie wybiera śmierć, bo nie chce sprzeniewierzyć się prawom boskim, grzebie więc zwłoki brata. Grozi jej za to surowy wyrok, król stryj go nie cofnie.
Wreszcie – przeżywa śmierć swojej małej córki Urszulki Kochanowski, czego wyraz daje w Trenach. Ze śmiercią na wojnie konfrontują się Kolumbowie z wierszy Baczyńskiego.
W micie o Orfeuszu i Eurydyce miłość i sztuka okazują się silniejsze niż śmierć. Uczucie pozwala artyście pokonać strach przed zejściem do Hadesu, udaje się tam po ukochaną. Piękno muzyki natomiast pozwala mu pokonać bestię Cerbera i urzec bogów śmierci: Hadesa i Persefonę. W pewnym sensie miłość i sztuka okazują się silniejsze niż śmierć.
Mit jest jednak przewrotny: Orfeusz ponownie, już bezpowrotnie, traci ukochaną, gdy ogląda się za idącą za nim, odzyskaną żoną, już u wrót Hadesu. To, że nie może się powstrzymać przed spojrzeniem na ukochaną istotę, gubi jego i Eurydykę. Czy jednak śmierć tak zupełnie go pokonuje?
Rozszarpany przez szalone bachantki umiera z imieniem Eurydyki na ustach (podobno nawet jeszcze po śmierci jego usta śpiewają o niej) – może więc jednak miłość jest silniejsza?!
Sztuka, artysta
Ważnym tematem mitu o Orfeuszu jest sztuka, jej moc. Muzyka Orfeusza ożywia martwe przedmioty, zaklina dzikie zwierzęta i zachwyca nawet bogów śmierci. Ma moc większą niż fizyczna siła, niż śmierć. Wzrusza nawet Cerbera, porusza bogów!
To dzięki swemu muzycznemu talentowi Orfeusz ma szansę na wejście do Hadesu i ocalenie Eurydyki. Tracki śpiewak może także dzięki temu, że jest artystą, głęboko przeżywać swoje uczucie. Motyw nieszczęśliwego artysty, np. poety, znamy z utworów romantycznych, choćby wiersza Do***M Mickiewicza.
Warto pamiętać, że mitologia podaje też zupełnie odmienny od Orfeusza przykład artysty. To bóg Apollo, opiekun sztuki i muz. Ucieleśnia on jednak raczej doskonałość sztuki, jej piękno i harmonię, postać Orfeusza zaś – dramatyczną stronę życia artysty, który jest nadwrażliwy i którego muzyka porusza żywioły.
Cierpienie, ból, rozpacz, żałoba
Na mit o Orfeuszu i Eurydyce warto się też powołać, omawiając motyw rozpaczy, cierpienia.
Tracki śpiewak po pierwszej utracie Eurydyki jest pogrążony w bólu, ale ten ból skłania go do działania, wręcz do czynienia rzeczy niemożliwych (podobnie jak boginię Demeter, która niemal cudem odnalazła swą ukochaną córkę Korę u boga Hadesa, inna rzecz, że przy okazji skazała ludzkość na klęskę nieurodzaju). Drugi etap rozpaczy Orfeusza jest już destrukcyjny, jak rozpacz Hajmona, który zabił się po śmierci Antygony, jak rozpacz Niobe, płaczącej po dzieciach i zamienionej w płaczący kamień. Podobny motyw występuje też w opowieściach o zagładzie Troi – rozpaczająca Hekuba, żona Priama, zostaje po śmierci swych dzieci zamieniona przez bogów w wyjącą sukę.
Orfeusz jest przykładem artysty, który głębiej niż inni przeżywa swój ból, przykładem człowieka ogarniętego przez destrukcyjną rozpacz i niewidzącego dla siebie już żadnej nadziei. Choć nie popełnia samobójstwa, jest podobny do samobójców, bo nie widzi już dla siebie celu w życiu bez ukochanej istoty. Inaczej niż Hiob, inaczej niż Kochanowski po przełomie duchowym w Trenach. W niektórych wersjach mitu popełnia nawet samobójstwo.
Zobacz: