Mitologia na maturze

Mitologia, podobnie jak Biblia, to źródło kultury europejskiej. Bez niej nie da się zrozumieć nie tylko mnóstwa ważnych utworów, nawiązań, aluzji literackich i nieliterackich, ale nawet wypowiedzi potocznych. W naukach humanistycznych, w filmie, mediach stale napotykamy wątki z mitologii. Nie ma rady, po prostu pewne motywy mitologiczne trzeba znać. A kiedy się do nich odwołujemy, warto świadomie używać określeń „archetyp” i „topos”.

Autorzy

Autorzy mitologii giną w mrokach dziejów. Mity były od wieków przekazywane ustnie, przekształcane i modyfikowane (dlatego istnieje wiele ich różnych wersji) i tak przetrwały do dziś. Wciąż ktoś podejmuje się trudnego zadania spisania mitów. W Polsce najbardziej znane są realizacje autorstwa Jana Parandowskiego, Zygmunta Kubiaka i Roberta Gravesa.

Tytuł

Mitologia to po prostu określenie na zbiór tekstów konkretnego typu. Samo słowo „mitologia” nie stanowi tytułu, dlatego zapisujemy je małą literą. Twórcy, którzy podjęli się spisania starożytnych opowieści, różnie tytułują swoje zbiory. Parandowski na przykład dał swojemu zbiorowi po prostu tytuł Mitologia – i w tym znaczeniu słowo to należy zapisywać wielką literą i w cudzysłowie lub kursywą. Z kolei tom Kubiaka nosi tytuł Mity Greków i Rzymian, a Gravesa – Mity greckie. Poszczególne mity określa się zwykle za pomocą wyrażenia „mit o…”, np. mit o Narcyzie albo mit o rodzie Labdakidów.

Epoka

Starożytność. Świat starożytny to jednak nie tylko Grecja i Rzym, ale też między innymi Egipt, Persja. Dla nas najbardziej nośne są elementy antyku – kultury greckiej i rzymskiej, bo to one stanowią podwaliny współczesnej kultury. To ze starożytności pochodzi europejski kanon piękna, do którego odwołują się wszyscy późniejsi twórcy zarówno literatury, jak i sztuki: poprzez kontynuację lub negację. To w tej epoce mamy do czynienia z początkiem literatury, który wiąże się z imieniem Homera. Jego Iliada i Odyseja kończą epokę przedliteracką, a otwierają literacką. Mity w swej początkowej formie to jeszcze twórczość przedliteracka, ale symbolizują one kulturę antyku i są obecne w literaturze i sztuce kręgu śród­ziemnomorskiego przez wszystkie późniejsze epoki.

Geneza mitów

Mit – to opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia pewnej społeczności, przede wszystkim archaicznej. Opowieść o konkretnych wydarzeniach, które stanowią uogólnienie jakiegoś głębokiego sensu: prawdy o ludzkim życiu, porządku świata, zasad wiary. Mity dotyczą sakralnego (czyli związanego z religią) czasu i sakralnej przestrzeni.
Ważne!
Pierwotnie mit istniał w formie ustnej, przekazywany był w tej formie z pokolenia na pokolenie, dlatego podlegał ciągłym zmianom i dlatego można napotkać wiele wersji tego samego mitu. Nie jest więc gatunkiem literackim, ale dał początek takim gatunkom jak epos i tragedia. W szkole omawia się głównie mity greckie, czasem też rzymskie, ale mity występują w wielu różnych kulturach. Znane są na przykład mity indyjskie, perskie, egipskie, a także słowiańskie. Genezą mitu jest potrzeba wyjaśniania zagadek bytu, świata, ludzi i przyrody.

Uporządkuj treść

Każdy mit stanowi odrębną opowieść. Wszystkie one jednak składają się w pewną całość: zbiór wierzeń starożytnych Greków i Rzymian. Parandowski dzieli swoją książkę na dwie części: Grecja i Rzym. Należy wiedzieć, że sporą część mitologii rzymskiej stanowią zaadaptowane mity z kultury greckiej, a bogom nadano po prostu nowe imiona (np. grecki Zeus to rzymski Jowisz). Mity uporządkowane są w kolejności od tych najstarszych, o powstaniu świata, do nowszych – o dziejach rodu Labdakidów czy wojnie trojańskiej. Prócz mitów o bogach i herosach istotne są też te o ludziach, najważniejsze z nich to właśnie mit o królewskim rodzie Labdakidów i historia wojny trojańskiej.

Mity dzieli się na:

  • kosmogoniczne – o stworzeniu świata,
  • teogoniczne – o bogach,
  • antropogeniczne – o człowieku,
  • genealogiczne – o dziejach rodów.

Mit 222

Wybrani bohaterowie mitów

  • Achilles – waleczny wódz, jeden z głównych bohaterów Iliady. W dzieciństwie matka kąpała go w Styksie, dlatego jego ciało stało się odporne na ciosy. Poza piętą, za którą był trzymany podczas kąpieli. I w piętę właśnie ugodziła go śmiertelnie strzała Parysa. Dlatego wyrażenie „pięta Achillesa” oznacza słabą stronę.
  • Afrodyta – bogini miłości, opiekunka żeglarzy, żona kowala Hefajstosa.
  • Apollo – bóg śmierci, ziemi i muzyki, słynął z wyjątkowej urody.
  • Ariadna – córka króla Krety Minosa i Pazyfae. Gdy z zamiarem zabicia Minotaura Tezeusz wybierał się do labiryntu, dała mu kłębek nici, której koniec umocował przy wejściu – i dzięki temu znał drogę powrotną. Dziś frazeologizm „nić Ariadny” oznacza sposób wybrnięcia z trudnej sytuacji.
  • Atena – bogini pokoju i wojny słusznej, uosobienie mądrości, patronka Aten. Narodziła się, wyskakując z głowy Zeusa: ponieważ Zeus odczuwał bóle głowy, poprosił o pomoc Hefajstosa i ten rozłupał mu ją – wówczas z głowy boga wyskoczyła Atena w pełnej zbroi.
  • Augiasz – król Elidy, miał ogromne stada bydła i koni. Stajni, w których je trzymał, nie czyszczono przez 30 lat; uprzątnięcie ich w jeden dzień było jedną z 12 prac Heraklesa. Wyrażenie „stajnia Augiasza” oznacza miejsce brudne, zaniedbane.
  • Cerber – trzygłowy pies, z wężem zamiast ogona, pilnujący bram Hadesu. Porwanie go na ziemię było jedną z 12 prac Heraklesa.
  • Demeter – grecka bogini płodności i rolnictwa.
  • Eris – bogini niezgody. Z zemsty za to, że nie została zaproszona na wesele, rzuciła między biesiadników złote jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Wywołało to kłótnię między Herą, Afrodytą i Ateną. Na rozjemcę wezwano Parysa, którego Afrodyta przekupiła obietnicą miłości pięknej Heleny. Rezultatem była wojna trojańska.
  • Feniks – ptak, który co 500 lat umierał w płomieniach, a z popiołów wylatywał odrodzony. Zwrot „odradzać się jak Feniks z popiołów” znaczy dziś: powstawać po kompletnym zniszczeniu.
  • Hefajstos – bóg kowali i kowal bogów, opiekun rzemiosł, mąż pięknej Afrodyty. Wiecznie przebywał w swojej kuźni w Etnie na Sycylii.
  • Herakles – syn Zeusa i Alkmeny, ulubiony bohater Greków. Nadludzko silny. Musiał wykonać 12 prac, aby odkupić zabójstwo żony.
  • Hydra lernejska – potwór o dziewięciu głowach, którego zabicie było jedną z 12 prac Heraklesa. Dzisiaj „urwać łeb hydrze” znaczy: stłumić zło w zarodku.
  • Ikar – syn Dedala, zmarły tragicznie z powodu młodzieńczej nieroztropności: kiedy leciał na skrzydłach zbudowanych przez ojca, wzbił się za wysoko, słońce stopiło wosk, którym zlepione były pióra, i Ikar spadł do morza.
  • Kasandra – najpiękniejsza córka króla Priama, w której zakochał się Apollo i obdarzył ją darem przewidywania przyszłości. Nie odwzajemniała jego uczucia, więc ukarał ją w ten sposób, że nie wierzono w jej proroctwa i uznawano ją za obłąkaną. Tak też została potraktowana, gdy przepowiedziała upadek Troi. Używany dziś przymiotnik „kasandryczny” ma znaczenie: zapowiadający nieszczęścia lub niepowodzenia.
  • Kronos – syn Uranosa i Gai, najmłodszy z Tytanów. Połykał swoje dzieci zaraz po ich narodzinach, ponieważ bał się, że odbiorą mu władzę. Kiedy urodził się Zeus, Rea podała mężowi kamień zawinięty w pieluszki. Gdy Zeus dorósł, zmusił ojca do zwymiotowania rodzeństwa – i razem odebrali mu władzę.
  • Marsjasz – sylen albo satyr, uznawany za wynalazcę aulosu. Swoją grą na tym instrumencie współzawodniczył z Apollinem grającym na kitarze. Za karę, że ośmielił się konkurować z bogiem, zwycięski Apollo przywiązał go do drzewa i obdarł ze skóry.
  • Midas – król, bohater różnych mitów. W jednym z nich pomógł zbłąkanemu sylenowi z orszaku Dionizosa. Sylen obiecał za to spełnić jego życzenie. Midas zapragnął, by wszystko, czego dotknie, zamieniało się w złoto. Kiedy już groziła mu śmierć z głodu (w złoto zamieniało się także pożywienie), błagał o uwolnienie od daru (uratowała go kąpiel w rzece). W innym micie Midas wyżej ocenił grę Pana na fujarce niż Apollina na flecie i Apollo ukarał go za to oślimi uszami. Choć je ukrywał, znał królewską tajemnicę fryzjer, który wyszeptał ją do dołu w ziemi. Trzcina, która wyrosła w tym miejscu, szumiąc, rozniosła wieść, że król ma ośle uszy.
  • Minotaur – pół byk, pół człowiek, syn Pazyfae (żony króla Krety Minosa) i byka. To dla niego Dedal, na polecenie Minosa, zbudował labirynt. Co roku Ateńczycy mieli Minotaurowi posyłać w ofierze 7 dziewcząt i 7 chłopców. Uwolnił ich od tej daniny Tezeusz.
  • Narcyz – piękny młodzieniec, syn boga i nimfy, który umarł z niespełnionej miłości do samego siebie (zachwycony własnym odbiciem w wodzie). Po śmierci został zamieniony w kwiat nazwany jego imieniem. Mianem narcyza określamy dziś kogoś zapatrzonego w siebie.
  • Nike – bogini zwycięstwa przedstawiana jako młoda kobieta ze skrzydłami i z wieńcem albo z gałązką palmową w ręku.
  • Niobe – żona króla Teb, która pychą obraziła bogów: uważała się za lepszą od Latony, ponieważ miała aż siedem córek i siedmiu synów, Latona zaś tylko dwoje dzieci. Z zemsty dzieci znieważonej Latony (Apollo i Artemida) zabiły strzałami z łuku potomstwo Niobe. Ta z rozpaczy skamieniała.
  • Odys – król Itaki, mąż Penelopy, brał udział w wojnie trojańskiej. Odyseusz słynął ze sprytu i z odwagi, których liczne dowody dał podczas wojny (jego pomysłem było ukrycie żołnierzy w drewnianym koniu), a później w trakcie wieloletniego powrotu do domu.
  • Pandora – kobieta na rozkaz Zeusa ulepiona z gliny przez Hefajstosa. Dostała od bogów naczynie, w którym były szczelnie zamknięte wszystkie nieszczęścia. Ciekawa zawartości – nakłoniła męża, by je otworzył, i nieszczęścia wyleciały na ziemię. Dziś wyrażenie „puszka Pandory” oznacza źródło nieszczęść, zła.
  • Penelopa – żona Odysa, symbol małżeńskiej wierności. Przez cały czas nieobecności męża czekała na niego w Itace i przez 20 lat odrzucała zalotników.
  • Pigmalion – król Cypru, który zakochał się w wykonanym przez siebie posągu kobiety, i błagał Afrodytę, by w jego dzieło tchnęła życie. Bogini się zgodziła: Galatea ożyła, została żoną Pigmaliona i matką jego dziecka.
  • Prometeusz – słynny buntownik, który skradł bogom ogień i dał go ludziom.
  • Syzyf – król Koryntu, najchytrzejszy z ludzi. Za swoje liczne sprawki i wtrącanie się do boskiego świata został skazany na wieczne wtaczanie pod górę wielkiego głazu, który spadał zawsze spod samego szczytu. Wyrażenie „syzyfowa praca” oznacza dziś zajęcie niedające wyników, zadanie niewykonalne.
  • Zeus – syn Kronosa i Rei, najwyższy bóg grecki, władca bogów i ludzi, pan nieba.

Apollo 22

Zagadnienia, które mogą się pojawić na maturze

Który mit wyjaśnia następstwo pór roku?

Mit o Korze (Persefonie) i Demeter, nazywany mitem eleuzyńskim. Demeter to bogini płodności i rolnictwa. Jej ukochaną córkę porwał Hades do podziemi. Wówczas zrozpaczona matka szukała Kory. Kiedy Helios powiedział jej, gdzie jest córka, zagniewana Demeter opuściła Olimp, a ziemia stała się jałowa i bezpłodna. Zeus nakazał Hadesowi oddać Korę matce. Uradzili wspólnie z Hadesem, że Kora będzie spędzała dwie trzecie roku z matką na ziemi, a resztę w podziemiach. Kiedy Kora opuszcza matkę, ziemia przestaje rodzić owoce i nadchodzi zima – symbolizuje to matczyną tęsknotę i smutek.

Jakie są najważniejsze wersje mitu antropogenicznego?

Istnieją dwie ważne wersje mitu o pochodzeniu ludzkości. Pierwsza wersja wiąże się z mitem o Prometeuszu, który ulepił człowieka z gliny i łez i wykradł dla niego ogień. Drugi ważny mit mówi o tym, że ziemia sama urodziła ludzi jak najlepsze owoce. Zgodnie z tym mitem ludzkość przebyła pięć słynnych wieków:

  • wiek złoty – to czasy Kronosa, epoka szczęścia i obfitości, bez lęku przed śmiercią, bez pracy, smutku i starości
  • wiek srebrny – pokolenie następne, dzieło bogów; ludzie byli już zwykłymi zjadaczami chleba, rządziły nimi matki, zniszczył ich Zeus
  • wiek brązowy – lud brązowy spadł z drzewa, uwielbiał wojny, używał oręża z brązu, był okrutny i bezlitosny, wyginął przez czarną śmierć
  • drugi wiek brązowy – lud poczęty przez bogów był już szlachetniejszy i został w końcu zamieniony w herosów
  • wiek żelazny – czyli obecny, potomkowie czwartego ludu, ale niestety niezgodni. Kłótliwi, niesprawiedliwi, zazdrośni. Ich koniec nie jest znany.

Edyp i Sfinks 2

Dzieje rodu Labdakidów

Założycielem rodu był Labdakos, król Teb, który zabił jednego ze smoków Hery, przez co naraził się bogini i ściągnął na swój ród klątwę. Labdakos był ojcem Lajosa.

Apollo za pośrednictwem wyroczni delfickiej ostrzegał Lajosa, że jeśli spłodzi syna – syn go zabije. Mimo to Lajos i Jokasta doczekali się potomka. Po narodzinach chłopca król kolcem przebił dziecku kostki u nóg i kazał pasterzowi porzucić je w górach. Niemowlę znalazł jednak w górach inny pasterz i oddał królowej i królowi Koryntu, którzy nie mieli dzieci. To oni nadali mu imię Edyp (greckie Oidipous znaczy opuchłostopy).

Przybrani rodzice kochali Edypa jak własne dziecko. Źle się jednak czuł w Koryncie, bo stale ktoś nazywał go podrzutkiem. Kiedy dorósł, udał się do wyroczni delfickiej, aby poznać prawdę o sobie. W Delfach usłyszał okrutną przepowiednię: ma unikać ojczyzny, bo zabije tam swojego ojca i ożeni się z matką. Był jednak pewien, że jego prawdziwi rodzice to król i królowa Koryntu. Postanowił więc, że nigdy nie wróci do domu, i wyruszył w inną stronę. Na wąskiej drodze w dolinie spotkał człowieka zmierzającego z naprzeciwka. Żaden z nich nie chciał ustąpić i w trakcie kłótni Edyp zabił nieznajomego. Nie wiedział, że właśnie spełnia się część przepowiedni: uśmiercił swojego ojca, króla Lajosa.

Tymczasem mieszkańców Teb prześladował potwór mający głowę i piersi kobiety, a resztę ciała jak lew z ptasimi skrzydłami – Sfinks. Każdemu porwanemu zadawał tę samą zagadkę: co to za stworzenie, które najpierw chodzi na czworakach, później na dwóch nogach, a w końcu na trzech? Nikt nie potrafił jej rozwiązać, więc każdy porwany kończył na dnie przepaści. Kreon, brat Jokasty, zasiadający na tronie po śmierci Lajosa, ogłosił, że kto rozwiąże zagadkę, otrzyma tron Teb i pojmie za żonę owdowiałą królową. Wtedy właśnie znalazł się w Tebach Edyp. Przyśniła mu się odpowiedź na zagadkę Sfinksa: to człowiek – w dzieciństwie chodzi na czworakach, jako dorosły porusza się na dwóch nogach, a na starość używa laski, która jest jak trzecia noga. Kiedy potwór usłyszał od Edypa rozwiązanie zagadki, sam rzucił się w przepaść. Wtedy spełniła się kolejna część przepowiedni: Edyp poślubił Jokastę, o której nie wiedział, że jest jego matką.

Przez lata władał Tebami. Z jego związku z Jokastą przyszło na świat czworo dzieci: Eteokles, Polinejkes, Antygona i Ismena. Klątwa jednak działała – Teby nawiedziła zaraza. Król Edyp poprosił o pomoc wróżbitę Tejrezjasza. Dzięki ślepemu starcowi władca dowiedział się, że to kara za jego ojcobójstwo i kazirodztwo. Jokasta, poznawszy prawdę, powiesiła się. Edyp wykłuł sobie oczy i ruszył w świat z zamiarem odpokutowania win. Do chwili jego śmierci w Kolos w wędrówce towarzyszyła mu Antygona.

Władzę w Tebach znów objął Kreon. Później mieli tam panować na zmianę synowie Edypa. Pokłócili się jednak i Eteokles wygnał brata. Polinejkes udał się na dwór króla Argos, poślubił jego córkę i namówił teścia do zbrojnej wyprawy przeciw Tebom. Podczas oblężenia miasta obaj bracia zginęli w bratobójczym pojedynku. Eteoklesa kazał Kreon pogrzebać. Polinejkesowi, jako zdrajcy ojczyzny, odmówił pogrzebu. Jego ciało kazało pozostawić na pożarcie ptakom i psom i zapowiedział, że kto sprzeciwi się królewskiemu rozkazowi, zginie. Antygona prosiła Kreona o zgodę na pochowanie brata, lecz nie uległ. Aby dochować wierności prawu boskiemu, które nakazuje grzebać umarłych, dziewczyna złamała zakaz króla – pochowała Polinejkesa. Za karę Kreon kazał ją żywcem zamknąć w skalnej grocie, której wejście przykryto kamienną płytą. Był głuchy na błagania swego syna Hajmona, narzeczonego Antygony, by oszczędził dziewczynę. Po śmierci ukochanej Hajmon odebrał sobie życie. Na wieść o tym zabiła się również matka Hajmona, Eurydyka, żona Kreona.

Odyseusz22

Etapy wędrówki Odyseusza

Wiele etapów podróży Odysa funkcjonuje w kulturze jako nośne symbole. A ponieważ bohater ten przygód miał niemało, przyda się ich uporządkowanie:

  • Upadek Troi i przygotowania do powrotu.
  • Burza na morzu.
  • Kraj Lotofagów.
  • Przygoda z Polifemem.
  • Klątwa Polifema.
  • Prezent od króla wiatrów.
  • Wypuszczenie niepomyślnych wiatrów.
  • Zniszczenie okrętów.
  • Pobyt u Kirke.
  • Wróżba Tejrezjasza.
  • Niebezpieczeństwo Syren.
  • Między Scyllą a Charybdą.
  • Kara Heliosa.
  • U nimfy Kalipso.
  • Spełnienie groźby Polifema.
  • U króla Alkinoosa.
  • Powrót na darowanym okręcie.
  • Przebranie się za żebraka.
  • Uśmiercenie zalotników Penelopy.
  • Odys w domu.

Mit 2

Mit arkadyjski

Arkadia to kraina realna. Istnieje w Grecji, na Półwyspie Peloponeskim. W starożytnej Grecji jej południowo-wschodnia część długo była odcięta od kultury i dlatego poeci postrzegali ją jako krainę prostoty, szczęśliwości, życia w zgodzie z naturą. Zamieszkiwali Arkadię pasterze. W rzeczywistości była, niestety, zacofana i prymitywna. Warto wiedzieć, że opisywał ją Wergiliusz w swoich Bukolikach. Topos Arkadii jako krainy szczęśliwości spopularyzowali poeci i malarze renesansu.

Jakie funkcje mity pełniły, a jaka jest ich rola dzisiaj?

Mity pełniły trzy zasadnicze funkcje:

  • Poznawczą – stanowiły nienaukowe wyjaśnienie pewnych zjawisk, faktów przyrodniczych itp. Na przykład wyjaśnieniem następstwa pór roku był mit o Korze i Demeter.
  • Światopoglądową – stanowiły podstawę wierzeń religijnych.
  • Sakralną – przedstawiały wzorce obrzędów rytualnych, wskazywały pewne zachowania.

A jaka jest rola mitów dzisiaj?

  • Stanowią swoisty dokument epoki.
  • Są zabytkiem literatury w jej pierwotnej, oralnej formie.
  • Mają funkcję kulturotwórczą.
  • Stanowią „bazę” motywów dla literatury i innych dziedzin sztuki.

Mit 1

Rola mitu w tragedii i eposie

Mit sam w sobie nie jest gatunkiem literackim, ale zapoczątkował istnienie wielu klasycznych gatunków, np. tragedii i komedii. Mity stanowiły często podstawę fabularną dla ówczesnej literatury. Przykłady:

  • Iliada (jej podstawę stanowi mit o wojnie trojańskiej),
  • Odyseja Homera (nawiązuje do mitu o Odyseuszu),
  • Król Edyp i Antygona Sofoklesa (stanowią nawiązania do mitu o rodzie Labdakidów).

Funkcje mitu:

  • Po pierwsze, mity miały funkcję poznawczą – i taką też pełnią w literaturze: eposy i tragedie pozwalały poznać i zrozumieć świat bogów i ludzi.
  • Po drugie, stanowiły świadectwo światopoglądu – w literaturze również: ukazywały na przykład racje prawa boskiego i ludzkiego (Antygona).
  • Po trzecie, pełniły funkcję sakralną: tragedia poprzez tragizm bohaterów prowadziła do katharsis u widzów, czyli do przeżycia duchowego oczyszczenia dzięki rozładowaniu emocji (litości i trwogi).

Dziś mity pełnią funkcję „banku” motywów, za pomocą których w literaturze oraz innych dziedzinach działalności artystycznej ukazywane są odwieczne ludzkie postawy, uczucia, mądrości.

Nawiązania

Nawiązania i kontynuacje są istotą kultury, właściwie cała sfera działalności artystycznej – literatura, sztuki plastyczne – to wielki, nieustający dialog. Orientacja w nim jest koniecznym składnikiem wykształcenia. Ważne pojęcie, które wiąże się z tym zagadnieniem, to intertekstualność.

Przykłady nawiązań do różnych mitów:

achilles bandazuje ramie 22

Matura ustna

W mitologii znaleźć można m.in. następujące tematy i motywy:

  • wędrówka, powrót do domu (Odys),
  • miłość (Pigmalion i Galatea),
  • wojna (wojna trojańska),
  • zbrodnia (Herakles),
  • macierzyństwo (Demeter, Niobe),
  • małżeństwo (Afrodyta i Hefajstos, Odys i Penelopa),
  • poświęcenie, cierpienie dla dobra ludzkości (Prometeusz),
  • praca (Syzyf),
  • muzyka (pojedynek Apollona i Marsjasza),
  • motyw ikaryjski,
  • arkadia.

 

Zapamiętaj pojęcia

  • Antropogenia – przynosi odpowiedź na pytanie, jak powstał człowiek.
  • Archetyp – praobraz, głęboko utajone pojęcie, pierwotne wyobrażenie właściwe wszystkim ludziom, wzorzec. Twórcą teorii archetypów był Carl Gustav Jung, uczeń Zygmunta Freuda. Jung twierdził, że oprócz indywidualnej, „prywatnej” warstwy podświadomości ludzie mają jeszcze sferę „wspólną” – podświadomość zbiorową. Należą do tej sfery obrazy odziedziczone po przodkach – archetypy. Nie ujawniają się nigdy, za to one właśnie sprawiają, że pewne mity, legendy, wydarzenia, odczucia są wspólne wszystkim ludziom, niezależnie od tego, jaka ich dzieli odległość. Archetypy określają zachowania, reakcje człowieka, przyjmują także konkretne kształty w literaturze i sztukach plastycznych. Odnajdujemy je np. w mitach:
    • Odyseusz jest archetypem wędrowca,
    • Prometeusz archetypem buntownika,
    • Niobe – cierpiącej matki,
    • Penelopa – wiernej żony.
  • Genealogia – opowiada o pochodzeniu i dziejach rodów.
  • Heros – półbóg, syn śmiertelnika i bogini lub śmiertelniczki i boga; także człowiek, który po śmierci został uznany za istotę wyższego rzędu.
  • Intertekstualność – to badanie relacji (związków, zależności) między różnymi tekstami.
  • Kosmogonia – wierzenia i spekulacje metafizyczne dotyczące powstania świata.
  • Politeizm – inaczej wielobóstwo. Religia starożytnych Greków była politeistyczna, czego świadectwem jest mitologia: każdy bóg opiekował się inną dziedziną ludzkiego życia. Przeciwieństwem politeizmu jest monoteizm, czyli wiara w jednego Boga – taką religią jest chrześcijaństwo.
  • Teogonia – wierzenia religijne dotyczące pochodzenia bóstw.
  • Topos – dosłownie ‘miejsce’ – to stały, powtarzający się, wciąż powracający w literaturze lub sztukach plastycznych obraz albo motyw. Najpopularniejsze toposy wywodzą się z mitologii i Biblii, ale nie tylko. Kilka przykładów: topos arkadii, topos wysp szczęśliwych, topos raju.
  • Tytani – to sześciu synów Uranosa i Gai, jednym z nich był Kronos, ojciec Zeusa.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Mitologia

Mitologia antyku

Mitologia – źródło kultury

Mitologia – TEST 4

Mitologia grecka

Mity jako ważne tworzywo literatury

Postaci mitologiczne i biblijne jako symbole wartości uniwersalnych

Mity greckie i biblijne – TEST

Odys i Prometeusz – jedni z najważniejszych bohaterów mitologicznych

Mitologia – TEST 2

Na czym polega uniwersalizm mitów. Omów na wybranych przykładach.