Narrator i narracja w Faraonie Bolesława Prusa.
Narrator to ktoś, kto opowiada przebieg zdarzeń w utworze. Narrator może być jawny (na przykład był uczestnikiem zdarzeń, o których opowiada) albo ukryty. Nie zawsze wie wszystko o opisywanych zdarzeniach, a zdarza się, że nie mówi prawdy (jeśli piszecie pamiętnik, jesteście jego narratorami, i pewnie dobrze wiecie, jak jest z tą prawdą). Bywa także tak, że narrator wie wszystko – zna wydarzenia minione, wie, co się stanie z bohaterami i stopniowo dawkuje czytelnikowi informacje. Narracja może być pierwszoosobowa (pamiętnikarska) – wtedy narrator opowiada o zdarzeniach, w których bierze udział z własnej perspektywy albo trzecioosobowa (zwana autorską) – opowiadacz znajduje się poza przedstawianymi zdarzeniami, wobec których zachowuje dystans.
A jak jest z narracją w Faraonie?
Nie wszyscy omówicie całą powieść na lekcji, gdyż podstawa programowa wskazuje również na możliwość omówienia tylko niektórych jej fragmentów. Od razu zauważycie, że jest to narracja trzecioosobowa – narrator nie jest uczestnikiem zdarzeń, obserwuje je z dużej perspektywy czasowej (akcja toczy się w XI wieku p.n.e.). Już na początku powieści narrator przepowiada jej finał:
„Poniższe opowiadanie odnosi się do XI wieku przed Chrystusem, kiedy upadła dynastia dwudziesta, a po synu słońca, wiecznie żyjącym Ramzesie XIII, wdarł się na tron i czoło swoje ozdobił ureusem wiecznie żyjący syn słońca San-amen-Herhor, arcykapłan Amona…”
Prus w tym jednym zdaniu od razu zdradza przebieg powieści, streszcza jej akcję. Czytelnik szukający tu przygody po takim wstępie albo odłoży książkę na półkę, albo zechce sprawdzić, dlaczego tak się stało, dlaczego na tron „wdarł się” arcykapłan. Po tym streszczeniu narrator wraca do początku akcji i opowiada już wszystko po kolei.
Faraona nazywa się powieścią historyczną. Na to wskazuje dokładne określenie czasu akcji oraz konkretne nazwiska panujących. Ale niestety – z książki tej nie możecie uczyć się historii Egiptu. Choć wszystko w powieści jest przedstawione tak realnie, nie oznacza to, że jest prawdą historyczną. Ma tylko sprawiać wrażenie prawdziwości. Archeolodzy i historycy ustalili, że wśród egipskich władców nie było Ramzesa XIII ani nawet jego ojca Ramzesa XII. Po Ramzesie XI władzę objął arcykapłan Herhor, który jest jednym z bohaterów powieści Prusa.
Nie nauczycie się z przekazu Prusa poprawnie nazwisk i dat, ale z całą pewnością powieść pomoże Wam poznać realia gospodarcze i społeczne tego czasu, kulturę i religię starożytnych Egipcjan. Narrator z dużą wiedzą geograficzną przemieszcza się po terytorium północno-wschodniej Afryki, podaje wiele informacji na temat panującego tam klimatu, rodzajów gleb, pór roku uzależnionych od wylewów Nilu. Narrator zna też doskonale religię Egipcjan – pokazuje, jak dużą rolę w systemie religijnym starożytnego Egiptu odgrywają kapłani. Ujawnia też przekrój społeczny państwa egipskiego, w którym najważniejsi okazują się dostojnicy kościelni sterujący kolejnymi faraonami. Pokazani są też żołnierze egipscy, chłopi oraz niewolnicy składający się głównie z Greków i Żydów.
Narrator przedstawia występowanie różnych zjawisk w przyrodzie i pozwala sobie na ich interpretowanie. Zastanawia się na przykład, co by było, gdyby w Egipcie panowała wieczna susza – dzięki porządkowi w naturze nad Nilem kwitnie życie.
Narrator wydaje się być wszechwiedzący – zna nie tylko realia historyczne, ale nastroje panujące wśród Egipcjan, myśli występujących w powieści bohaterów. Nie zawsze jednak ujawnia swoją wiedzę. Przedstawiając któregoś bohatera, wprowadza tylko jego krótką charakterystykę (np. kilka cech z wyglądu zewnętrznego). Oprócz informacji narratora o głównych bohaterach pojawiają się też inne głosy – pogłoski krążące wśród żołnierzy, opinia rodziny, przyjaciół i nieprzyjaciół.
Często opisując fakty historyczne czy geograficzne narrator posługuje się zupełnie nienaukową terminologią, ale opisowym językiem literackim, przez co język narracji staje się znacznie bliższy czytelnikowi, zrozumiały i nie nużący – na przykład porównuje Nil do wijącego się, wielobarwnego węża, a egipskich żołnierzy do… szerszeni.
Podsumujmy!
Cechy narratora:
- trzecioosobowy, zachowuje dystans wobec przedstawionych zdarzeń,
- posiada dużą wiedzę z różnych dziedzin (geografia, historia, klimatologia, geologia, architektura, ekonomia, polityka, religia),
- nie ujawnia bezpośrednio swoich poglądów, nie komentuje zdarzeń i zachowań postaci,
- manipuluje czytelnikiem – nie przedstawia mu wszystkiego wprost, ale zmusza do wyrobienia własnej opinii i do przemyślenia różnych spraw.
Gdybyś chciał poszerzyć swą wypowiedź:
• Zacytuj słowa znanego archeologa Kazimierza Michałowskiego:
Jeżeli pominąć fakt, że bohater powieści Prusa, Ramzes XIII, nigdy nie panował i Herhor tron objął po panowaniu Ramzesa XI, to wizja walki o władzę w starożytnym Egipcie naszego wielkiego pisarza jest wspaniała i godna najwyższego uznania już choćby z tego względu, że Prus pisząc „Faraona” miał do dyspozycji zaledwie skromny ułamek tych materiałów historycznych, którymi dzisiaj rozporządzamy.
• Wspomnij, skąd Prus mógł czerpać wiedzę o Egipcie. Gdy Prus pisał „Faraona”, dużo mówiło się o badaniach archeologicznych prowadzonych w Egipcie przez Francuza Gastona Maspero. Może nawet korzystał z wyników tych badań, tak dużo w tej powieści dokładnych opisów strojów, biżuterii, dzieł sztuki.
Zobacz:
Czy młody idealista może być dobrym władcą? Rozważ problem w oparciu o Faraona Bolesława Prusa.
Prawda historyczna i fikcja literacka w Faraonie Bolesława Prusa