Wyjaśnij znaczenie podanych frazeologizmów.
O tym, co można komuś zrobić…
1. Wpuścić w maliny –
2. Zrobić kogoś w konia –
3. Wziąć kogoś w obroty –
4. Wpaść mu w oko –
5. Zaleźć za skórę –
6. Dać mu popalić –
O konsekwencjach własnych i cudzych czynów i zdarzeń
1. Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz.
2. Nie ma dymu bez ognia.
3. Gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
4. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.
5. Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci.
6. Czego się Jaś nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał.
O (Bogu ducha winnym) psie
Pogoda pod psem –
Psie życie –
Czuje się jak zbity pies –
Pies na kobiety –
Ni pies, ni wydra –
Na psa urok –
Pies z kulawą nogą się nie obejrzy –
Pocałuj psa w nos –
Nie jednemu psu Łysek –
Wierny jak pies –
Odpowiedzi:
O tym, co można komuś zrobić…
1. Wpuścić w maliny – wprowadzić w błąd.
2. Zrobić kogoś w konia – wprowadzić w błąd.
3. Wziąć kogoś w obroty – ostro pytać, aż do skutku.
4. Wpaść mu w oko – zostać zauważonym w szczególny sposób, spodobać się.
5. Zaleźć za skórę – dokuczyć mu, i to porządnie.
6. Dać mu popalić – jeszcze gorzej, niż zaleźć za skórę.
O konsekwencjach własnych i cudzych czynów i zdarzeń
1. Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz. (Od nas samych zależy, co się dzieje w naszym życiu.)
2. Nie ma dymu bez ognia. (Nie ma skutku bez przyczyny.)
3. Gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą. (Trzeba akceptować uboczne skutki jakichś działań.)
4. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. (lLdzie odwzajemniają zło, którego sami doznali.)
5. Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci. (Przyzwyczajenia nabyte w młodości dają o sobie znać w przyszłości, nie można ich wykorzenić.)
6. Czego się Jaś nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał. (Wiedza i umiejętności, które zdobywasz w czasie dzieciństwa pozostają na całe życie.)
O (Bogu ducha winnym) psie
Pogoda pod psem – paskudna pogoda, pada.
Psie życie – marne, nie do pozazdroszczenia.
Czuje się jak zbity pies – oj, źle się czuje. Bardzo źle.
Pies na kobiety – wielki amator pań.
Ni pies, ni wydra – zupełnie nie wiadomo co.
Na psa urok – zła wróżba, zaklęcie – niech złe spotka psa, nie mnie.
Pies z kulawą nogą się nie obejrzy – to już szczyt pogardy – tylko za absolutnym brzydactwem i pokractwem pies z kulawą nogą się nie ogląda.
Pocałuj psa w nos – wypchaj się, nic ci się nie uda.
Nie jednemu psu Łysek – wielu takich na świecie, nie o tobie mówimy.
Wierny jak pies – to już wierniejszy być nie może.
Co znaczą podane frazeologizmy?
- Pyrrusowe zwycięstwo
– to takie, które w rzeczywistości jest klęską, choć pozornie zwycięstwem. Kosztowało tyle, że chyba nie było warto. Pyrrus – król Epiru – zwyciężył raz Rzymian, ale poniósł przy tym takie straty, że zapłakał i rzekł: „Jeszcze jedno takie zwycięstwo, a będziemy straceni”.
- Z tarczą albo na tarczy
– kiedy spartański syn szedł na wojnę, matka wręczała mu tarczę i mówiła twardo: wróć z tym albo na tym. I tak pozostało określenie zwycięstwa – z tarczą, a klęski – na tarczy. „Na” – bowiem ciało poległego wojownika przynoszono na tarczy.
- Węzeł gordyjski
– pojęcie związane z Aleksandrem Wielkim. Kiedy wkroczył do Gordion, usłyszał, iż w świątyni znajduje się nierozwiązywalny węzeł. Kto go rozwiąże, ma zostać władcą Azji. Aleksander Wielki przeciął mieczem węzeł. Podbił Azję. Pozostał w historii ludzkości jednym z największych wodzów. A węzeł gordyjski symbolizuje nierozwiązalny, skomplikowany problem.
- Kości zostały rzucone
– powiedzenie przypisywane Juliuszowi Cezarowi. Gdy przekroczył Rubikon, rzekę rozgraniczającą Galię od Italii, rozpoczęła się wojna domowa. Cezar zrobił to wbrew senatowi. Kości rzucone – rzekł, a oznacza to: sprawa rozpoczęta, gra się zaczęła, nie ma odwrotu. Miał na myśli kości do gry, nie żadne szkielety. Również Rubikon przeszedł do naszej świadomości jako granica, zza której nie da się już wrócić. Jak ktoś „przekroczył Rubikon”, to przepadło: musi iść dalej.
- Veni, vidi, vici
– tak miał powiedzieć Cezar o jednym ze swoich błyskotliwych zwycięstw. Znaczy to: przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem. Krotko i zdecydowanie. Dziś też można powiedzieć tak o swoim genialnym sukcesie. Po prostu: veni, vidi, vici.
- Miecz Damoklesa
– oznacza ciągłe zagrożenie, niebezpieczeństwo, które wisi nad głową człowieka i zatruwa mu życie i myśli. Wisi – jak miecz nad Damoklesem. Jego władca, król Syrakuz, posadził swojego dworaka Damoklesa przy stole, a nad głową powiesił miecz – umocowany zaledwie na końskim włosie. O czym można myśleć w takiej sytuacji? Spadnie, nie spadnie? Władca chciał w ten spośród zobrazować swoje życie – w ciągłym zagrożeniu.
Uwaga!
Wszystkie powyższe frazeologizmy wywodzą się z historii starożytnej! Nie z mitologii, lecz z historii – dotyczą postaci i wydarzeń historycznych. Umiejętność wskazania źródła (gdy to możliwe) i odróżnienie historii od mitologii czy legendy jest bardzo ważne.
Frazeologizmy związane z pracą.
Pytania
1. Za pomocą jakich frazeologizmów określisz człowieka pracowitego?
2. Za pomocą jakich frazeologizmów określisz człowieka leniwego?
3. Które zdanie jest lekceważącą opinią na temat pracy?
4. Które frazeologizmy dotyczą pracy bezcelowej, bezużytecznej?
5. Które frazeologizmy dotyczą tempa pracy?
6. Który związek mówi o poszukiwaniach pracy?
7. Pan Kazimierz, gospodarz z bloku, codziennie rano sprząta podwórko – zbiera papiery, zamiata zwiędłe liście. Niestety, już następnego dnia nie widać śladu po porządkach. Musi zaczynać od nowa.
Który związek charakteryzuje tę sytuację?
8. Kasia została wyznaczona przez wychowawczynię do prowadzenia klasowej kroniki. Każdy dzień musi szczegółowo opisać i wkleić odpowiednie zdjęcie lub wykonać ilustrację. Temu zajęciu musi poświęcić ponad dwie godziny dziennie.
Który związek charakteryzuje tę sytuację?
9. Po śmierci Bobika Marcin był pewien, że już nigdy nie zaprzyjaźni się z żadnym psem. Ale tata namówił go, aby zaczął pomagać w schronisku dla bezdomnych zwierząt. Już po miesiącu chłopiec odzyskał humor, a zwierzaki ze schroniska polubił jak własne. Który związek charakteryzuje tę sytuację?
10. Wszystkie klasy przyczyniły się do powstania ogromnej rzeźby lodowej. O dziwo, obeszło się bez kłótni, a wszyscy rzeźbiarze doskonale się ze sobą dogadywali.
Który związek charakteryzuje tę sytuację?
„Ora et labora”, czyli „módl się i pracuj” – to hasło benedyktyński8ch zakonów. Benedyktyni sami prowadzili przyklasztorne gospodarstwa, karczowali lasy, wznosili budowle. Ale przede wszystkim wytrwale kopiowali księgi i zakładali najwspanialsze biblioteki rękopisów. Stąd powiedzenie benedyktyńska praca oznacza żmudną, wymagającą cierpliwości, samotną pracę.
Co znaczy?
A. Benedyktyńska praca.
B. Podziękować komuś za pracę.
C. Praca idzie na marne.
D. Praca nie zając, nie ucieknie.
E. Praca pali się w rękach.
F. Praca żal skraca.
G. Pracować jak dziki osioł.
H. Pracować jak się patrzy.
I. Pracować na czarno.
J. Pracować na zwolnionych obrotach.
K. Pracować pełną parą.
L. Pracować ręka w rękę.
M. Syzyfowa praca.
N. Wyjechać za chlebem.
O. Żadna praca nie hańbi.
Ściągawka
Benedyktyńska praca – żmudna, wymagająca skupienia.
Podziękować komuś za pracę – dwa znaczenia: dosłownie – podziękować za wysiłek, przenośnie – zwolnić go
Praca idzie na marne – nie przynosi korzyści.
Praca nie zając, nie ucieknie – Można ją wykonać teraz, można jutro.
Praca pali się w rękach – jest szybko wykonywana
Praca żal skraca – pracujący nie ma czasu na smutek.
Pracować jak dziki osioł – żartobliwie o ciężkiej pracy.
Pracować jak się patrzy – porządnie.
Pracować na czarno – nielegalnie
Pracować na zwolnionych obrotach – leniwie, powoli.
Pracować pełną parą – szybko, wszystkimi siłami.
Pracować ręka w rękę – zgodnie, zespołowo.
Syzyfowa praca – niekończąca się.
Wyjechać za chlebem – w poszukiwaniu pracy.
Żadna praca nie hańbi – osoba pracująca wzbudza szacunek, niezależnie od tego, jaką prace wykonuje.
Co znaczą poniższe frazeologizmy?
Przeczytaj uważnie przysłowia i zwroty
A. Jak z bicza trzasnął.
B. Smalić cholewki do kogoś.
C. Niedaleko pada jabłko od jabłoni.
D. Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci.
E. Czego się Jaś nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał.
F. Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
G. Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka.
H. Bez pracy nie ma kołaczy.
I. Oszczędnością i pracą ludzie się bogacą.
J. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.
1. Które z powyższych przysłów mówi o wartościach pracy?
H., I.
2. Wskaż taki związek, który można zastąpić określeniem: „błyskawicznie”.
A.
3. Które z przysłów można zastąpić związkiem „uderzać w koperczaki”?
B.
4. Wskaż przysłowia, które mówią o wartościach nauki za młodu.
D., E.
5. Które z wypowiedzeń znaczy to samo, co: „oko za oko, ząb za ząb”?
J.
6. Które z przysłów znaczy to samo, co zdanie: „jaka matka, taka córka”?
C.
7. Które z przysłów oznacza: „doczekał się nauczki”?
G.
8. Które jest zaprzeczeniem zdania: „nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”?
J.
9. Które frazeologizmy i przysłowia wykazują „opłacalność” jakiegoś postępowania?
E., F., H., I.
10. Które można nazwać przestrogą?
E., G., J.
Znaczenie frazeologizmów
- Jak z bicza trzasnął – szybko, błyskawicznie.
- Smalić cholewki do kogoś – zalecać się.
- Niedaleko pada jabłko od jabłoni – jakie drzewo, taki owoc, jaki rodzic, takie dziecko.
- Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci – co wchłoniesz w czasach młodości, to zaprocentuje na starość.
- Czego się Jaś nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał – czego nie nauczymy się jako dzieci, nie będziemy umieć jako dorośli.
- Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje – opłaca się wysiłek i wczesne wstawanie do pracy.
- Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka – w końcu los się odwraca i zwycięzca zostaje zwyciężony.
- Bez pracy nie ma kołaczy – kto nie pracuje, nie ma wyniku.
- Oszczędnością i pracą ludzie się bogacą – kto nie pracuje, nie ma wyniku.
- Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie – jak postępujesz wobec kogoś, tak on będzie zachowywał się wobec ciebie.
Wyjaśnij znaczenie wywodzących się z mitologii frazeologizmów:
- koń trojański,
- kraina cieni,
- męki Tantala,
- spokój olimpijski,
- wierna jak Penelopa,
- puszka Pandory,
- strzały Erosa,
- róg obfitości,
- tytaniczna praca,
- stajnia Augiasza.
Koń trojański – pod koniec dziesiątego roku walk z Trojanami Grecy , pozorując rezygnację z oblężenia, opuścili podzamcze, pozostawiając „niespodziankę”: olbrzymiego, drewnianego konia. Trojanie potraktowali konia jako łup i wprowadzili go do miasta. W jego wnętrzu kryło się wojsko. Pod osłoną nocy rycerze wydostali się z konia, otworzyli bramy miasta i tym sposobem Ilion upadł. Koń trojański to dziś określenie sprytnego, strategicznego podstępu.
Kraina cieni – świat zmarłych, niewidzialny, niedostępny dla żywych.
Męki Tantala – okrutna kara, która spadła na króla, który zaprosił bogów na ucztę i poczęstował ich potrawą z ciała własnego syna. O kimś, kto został ukarany karą ponad ludzką wytrzymałość, mówi się, że przeżywa męki Tantala.
Spokój olimpijski – w czasie olimpijskich igrzysk przerywano wszystkie wojny i walki. O kimś, kto jest bardzo spokojny, kogo trudno wyprowadzić z równowagi, mówimy, że zachowuje olimpijski spokój.
Wierna jak Penelopa – Penelopa, żona Odyseusza, czekała na jego powrót wiernie, nie tracąc nadziei, przez 20 lat. Jeśli ktoś potrafi dochować wierności na zawsze, wkładając w to sporo heroizmu, opierając się rozmaitym pokusom, możemy o nim powiedzieć, że jest wierny jak Penelopa.
Puszka Pandory – Pandora to pierwsza kobieta zesłana przez greckich bogów na ziemię. Wyposażyli ją w tajemniczą szkatułę, której zabronili otwierać. Ciekawska Pandora nie posłuchała zakazu. Namówiła męża, by otworzył puszkę. Były w niej ukryte wszystkie nieszczęścia i choroby, które natychmiast rozproszyły się po ziemi. Mówiąc, że ktoś otworzył puszkę Pandory, mamy na myśli osobę, która stałą się przyczyną zła, nieszcześcia.
Strzały Erosa – strzały Erosa miały magiczną moc: rozbudzały uczucie osoby, w którą trafiły. O osobach zakochany mówi się, że trafiły je strzały Erosa, dosięgnął go łuk Erosa.
Róg obfitości – róg mitycznej kozy Almatei, której mlekiem został wykarmiony Zeus. Dziś określamy tak np. przedsięwzięcie, które da nam spore zyski.
Tytaniczna praca – wyczerpująca, bardzo ciężka praca, porównywalna do tej, którą wykonywali mitologiczni tytani.
Stajnia Augiasza – oczyszczenie stajni niesprzątanej od 30 lat było jednym z dwunastu zadań Herkulesa. To określenie wielkiego nieporządku, z którym poradzić można sobie, tylko mając głowę na karku, kombinując.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c156-antyk/frazeologizmy-z-antyku