Jakich zdań użyjesz w rozprawce? Pierwsze skojarzenie: oznajmujących. Ale rozprawka lubi też zdania pytające, a nawet zakończone wykrzyknikiem!
Wypowiedzenia we wstępach
Są tematy, gdzie aż się prosi użycie wypowiedzeń pytających lub rozkazujących.
- Tych pierwszych (pytających) można użyć szczególnie w tematach, w których nie jesteś pewien tezy i stawiasz hipotezę, np.:
W temacie:
Jeśli nie szata zdobi człowieka, to w czym tkwi jego wartość?
W pracy posłuż się przykładami z literatury, historii bądź sztuki.
Możesz postawić serię pytań:
W czym tkwi wartość człowieka? W jego szlachetności? Pracowitości? Dobroci? Postaram się znaleźć odpowiedź na przykładach z literatury.
- Zdań zakończonych wykrzyknikiem można zaś użyć wtedy, gdy teza jest dla Ciebie oczywista i niepodważalna.
W temacie:
Warto poznawać dorobek naszych przodków. Napisz rozprawkę, w której ustosunkujesz się do tej opinii. Odwołaj się do trzech przykładów osiągnięć cywilizacyjnych.
Tezę wzmocnisz np. tak:
Oczywiście, że warto poznawać dorobek naszych przodków! Spójrzmy na piramidy egipskie, na hieroglify ukryte w zwojach papirusów, na dzieła malarzy, rzeźbiarzy, a nawet na zwykłe koła od samochodu! Ileż dają naszej cywilizacji dawne odkrycia, wynalazki, dzieła sztuki!
Uwaga!
Rozróżnijmy zdania rozkazujące od wykrzyknikowych!
W rozkazujących wypowiadamy rozkaz, żądanie, prośbę lub życzenie (Spójrzmy na…!) – zazwyczaj używamy w nich orzeczenia w trybie rozkazującym. Natomiast zdaniami wykrzyknikowymi mogą być nie tylko zdania rozkazujące, ale nawet oznajmujące czy pytające, w których wykrzyknik stawiamy trochę sztucznie – mógłby go zastąpić znak zapytania albo kropka, ale chcemy podkreślić nasze uczuciowe zaangażowanie, siłę swoich argumentów. Zauważ, że w powyższym przykładzie kropka mogłaby zastąpić wykrzyknik: Oczywiście, że warto poznawać dorobek naszych przodków. Ale stracilibyśmy coś, do czego bardzo chcemy przekonać czytającego. Ostatnie zdanie z powyższego przykładu mogłoby zaś mieć formę pytania:
Ileż dają naszej cywilizacji dawne odkrycia, wynalazki, dzieła sztuki?
A moglibyśmy także użyć zarówno pytania, jak i rozkaźnika:
Ileż dają naszej cywilizacji dawne odkrycia, wynalazki, dzieła sztuki?!
Uwaga!
Szczególny rodzaj pytań: PYTANIA RETORYCZNE!
Znasz je z literatury i z przemówień. Wyjątkowo dobrze spełniają rolę przekonania odbiorcy (słuchacza, czytelnika) do swoich racji. Świetnie nadają się więc do wykorzystania w rozprawce, gdzie kluczową sprawą jest argumentacja. Jak je wpleść w wypracowanie?
- 1. Można użyć pytania, na które odpowiedź jest oczywista, wszyscy ją znają.
Czy znajdzie się ktoś, kto zaprzeczy znanemu powiedzeniu, że sport to zdrowie?
- 2. Pytaniem retorycznym jest też takie, na które nie ma prostej, jednoznacznej odpowiedzi. Udzielając jej w wywodzie argumentacyjnym, zwrócimy uwagę na swój pogląd, może nawet narzucimy go osobie czytającej, podkreślimy własne zdanie.
W XXI w. ludzie nie zgadzają się na wykonywanie wyroków śmierci, czyż jednak w pewnych okolicznościach nie ma usprawiedliwienia dla takich wyroków?
- 3. Ale pytanie retoryczne może podkreślić też nasze rozterki związane z omawianym zagadnieniem, wielość poglądów na zadany temat.
Mówimy „NIE!” wojnie i przemocy, czy jednak w razie inwazji na nasz kraj nie chwycilibyśmy za broń jak nasi przodkowie?
Wypowiedzenia w rozwinięciach
Gdy szukamy argumentów, także można posługiwać się całą składnią. Ciekawym chwytem, który na pewno zwróci uwagę sprawdzającego, jest analogiczne budowanie argumentów, tzn. jeśli raz posłużysz się zdaniem pytającym, zastosuj je także w kolejnym i następnym akapicie.
A oto trochę przykładów do tematu: Uzasadnij słuszność stwierdzenia, że ten, kto nie czyta, przeżyje tylko swoje życie, czytający przeżyje więcej z wykorzystaniem całego arsenału gramatycznego w zakresie składni:
(zdanie orzekające) Życie książkowych bohaterów jest dużo ciekawsze niż moje.
(zdanie pytające) Skąd wiedziałbym o niesamowitych miejscach, które odwiedził Tomek z cyklu powieści Alfreda Szklarskiego, gdybym nie przeczytał tych książek?
(zdania wykrzyknikowe) Sięgnij po książkę „Władca Pierścieni”! Dostrzeż w niej niesamowite światy, wspaniałych bohaterów, ekscytujące przygody!
(zdania złożone współrzędnie)
- wynikowe: Uwielbiam czytać książki, więc z całym przekonaniem mogę potwierdzić tezę, że dzięki nim przeżywam więcej.
- przeciwstawne: Bez książek można żyć, ale ich lektura pozwala żyć lepiej, bogaciej, piękniej.
(zdania złożone podrzędnie)
- z podrzędnym okolicznikowym przyczyny: Czytam książki, ponieważ dzięki nim mam szansę przeżyć niespotykane w moim codziennym życiu zdarzenia. Sięgam po przygody moich książkowych rówieśników, gdyż w ich problemach szukam podobieństw do swojego życia.
- z podrzędnym okolicznikowym celu: Czytam, by przeżyć życia książkowych bohaterów. Sięgam po książki, żeby przeżyć nie tylko swoje życie.
- z podrzędnym okolicznikowymi warunku: Jeśli nie przeczytam poleconej mi książki, nie będę mógł porozmawiać o niej z przyjaciółmi. Gdyby mój przyjaciel przeczytał książkę „My, dzieci z dworca ZOO”, może nie wdepnąłby w narkotykowe bagno.
- z podrzędnym okolicznikowym przyzwolenia: Chociaż w moim życiu także zdarzają się dziwne sytuacje, wolę przygody moich ulubionych książkowych postaci.
- z podrzędnym okolicznikowym czasu: Gdy zbliżam się do końca książki, odczuwam niesamowite napięcie, które nie pozwala mi przerwać lektury. Czuję, że żyję, kiedy mogę przeżyć przygody moich ulubionych postaci z książek.
- z podrzędnym okolicznikowym miejsca: Lubię przenosić się tam, gdzie mają miejsce niesamowite sprawy, przygody, przeżycia.
- z podrzędnym okolicznikowym sposobu: Możesz tak przeżyć swoje życie, jak nauczą cię tego książki.
- z podrzędnym okolicznikowym stopnia: Tyle dowiemy się o sobie, ile nauczą nas tego książki.
Wypowiedzenia w zakończeniach
Przypominamy, że w zakończeniu rozprawki musi pojawić się teza – albo powtórzona, podobna do tej postawionej na początku, albo sformułowana na nowo po przeanalizowaniu problemu. Tu także dopuszczalne są różne rodzaje wypowiedzeń. Porównajmy je:
(.) Powyższymi argumentami udowodniłem, że wolność jest istotną wartością w życiu człowieka.
Podane przeze mnie przykłady literackie i filmowe dobitnie świadczą, że śmiech niekiedy może być nauką.
(?) Czy moje argumenty przekonują, że człowiek nie może kupić wszystkiego, co mu zapewnia szczęście?
Kogo potrzebujesz do szczęścia, jeśli nie drugiego człowieka?
(!) A zatem Nick Jarow miał rację, mówiąc, że ważne jest, by odnaleźć swoje powołanie!
(Uwaga! To zdanie wykrzyknikowe, nie rozkazujące!)
Jak najczęściej korzystajmy więc ze sportu, bo bez niego świat byłby taki ubogi! (zdanie rozkazujące)
Sięgajmy więc po książki, a przekonamy się, że czytając je, przeżyjemy więcej niż tylko swoje życie!
(To zdanie rozkazujące.)
Zobacz: