Przypowieść jest to utwór narracyjny, w którym przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na nie same, lecz jako przykłady uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji. Oznacza to, że prosta, uboga fabuła jest tylko ilustracją, obrazkiem, który ukazuje głębsze, uniwersalne treści. Właściwa interpretacja przypowieści wymaga, aby przejść od jej znaczenia dosłownego (widocznego na zewnątrz) do znaczenia ukrytego. Przykładem może być Przypowieść o siewcy. Obrazek zewnętrzny to siewca, który rozsiewa ziarno, które trafia na różny grunt. Jest to znaczenie dosłowne. Natomiast znaczenie ukryte musimy odnaleźć:
- siewca to nauczyciel,
- ziarno to mądrość i nauka,
- gleba to słuchacze i uczniowie, w różny sposób wchłaniający darowywaną im mądrość.
Rola przypowieści w późniejszej literaturze
Od przypowieści bierze początek szereg utworów parabolicznych w literaturze. Parabolicznych, bo parabola to po grecku właśnie „zestawienie obok siebie” – pewna równoległość, analogia. Tak samo zresztą jak w matematyce, na pewno znacie ten wykres. Pisarze późniejszych epok polubili szyfrowanie głębokich prawd pod prostymi i króciutkimi fabułkami.
- Znakomitym przykładem będzie Wolter i jego powiastki filozoficzne.
- Natomiast uwieńczeniem gatunku może być ambitna, dwudziestowieczna powieść-parabola. Choćby znany Mały Książę Antoine’a Saint-Exupéry’ego to nic innego niż zbiór przypowieści, prawda, że współczesnych i bardziej świeckich niż te z Biblii. Ale czy ktoś powiedział, że przypowieści mają prawo spisywać tylko ewangeliści?
- Ba, istnieją też powieści-parabole napisane przez zdeklarowanych przeciwników idei chrześcijaństwa, jak choćby Dżuma Alberta Camusa. Przedstawiona w niej historia walki z epidemią jest pochwałą aktywności ludzkiej i heroicznej walki z cierpieniem, uważanym przez Camusa za jednoznaczne zło. I choć jego bohaterowie nie wykluczają istnienia Boga, to jednak uważają, że ich ludzkim obowiązkiem jest walka z dżumą – na przekór Bogu.
- Z kolei Franz Kafka w Procesie i Zamku stworzył parabole o bardzo nieuchwytnym wydźwięku. Losy jego bohaterów są tajemnicze, akcja odbywa się w onirycznej rzeczywistości – nie ma tu mowy o wyciągnięciu jednoznacznego „morału”.
Cechy przypowieści:
- obrazowa, prosta fabuła,przedstawia zdarzenia codzienne, znajome odbiorcom,
- opisuje je w sposób prosty,
- posiada dwie warstwy, dwa znaczenia: zewnętrzne (bezpośrednie) – to, o którym opowiada, i ukryte, pośrednie przesłanie, głębszą naukę,
- często operuje nośną maksymą, przysłowiem wyrażającym myśl, np.: pierwsi będą ostatnimi, a ostatni pierwszymi (O robotnikach w winnicy).
Parabola
To po grecku zestawienie obok siebie, pewna równoległość, analogia. W utworach parabolicznych mamy do czynienia z podobieństwem treści i przesłania – w obrazowej krótkiej historii i w filozoficznej lub moralnej teorii.
Parabola w późniejszych wiekach
Pisarze do dziś chętnie wykorzystują chwyt paraboli jak czynili to przez wieki. To dobry sposób na to, by za pomocą prostej fabuły pokazać wielkie prawdy.
Do zapamiętania:
- Wolter (XVIII w.) – powiastki filozoficzne, np. Kandyd.
- Antoine de Saint-Exupéry – Mały Książę (bajka obrazująca prawdy o człowieku).
- XIX-wieczna powieść parabola Dżuma Alberta Camusa. Opowieść o zarazie w mieście Oran – i o sprawach dotyczących całej ludzkości.
Zobacz: