Pozytywizm nie jest epoką tak wzniosłą jak romantyzm, nie tak uduchowioną, za to bardziej realniejszą i praktyczniejszą. Pozytywizm polski da się jednak lubić, a dzieła pozostawił równie bogate.
- Rzadko kto czytuje dziś dla własnej przyjemności dramaty romantyczne, a Lalkę lub Trylogię owszem.
- Jeśli zaś wziąć pod uwagę efektywność pomysłów działań patriotycznych, to romantyczne powstania zakończyły się klęską, a propozycje pozytywistów miały realne szanse urzeczywistnienia.
Pozytywiści bowiem głosili:
- ideę pracy zamiast nierównej walki;
- ideał nauki, oświecania społeczeństwa;
- organicyzm i pracę u podstaw zamiast indywidualizmu jednostki;
- postulowali praktycyzm zamiast ideału „mierz siły na zamiary”;
- pracę na polskiej ziemi zamiast walki zbrojnej;
- utylitaryzm literatury i sztuki;
- równouprawnienie mniejszości narodowych;
- emancypację kobiet.
Ideały te prezentowano i propagowano w publicystyce i literaturze.
Zobacz: