Adam Asnyk
Ulewa
Na szczytach Tatr, na szczytach Tatr,
Na sinej ich krawędzi
Króluje w mgłach świszczący wiatr
I ciemne chmury pędzi.
Rozpostarł z mgły utkany płaszcz
I rosę z chmur wyciska –
A strugi wód z wilgotnych paszcz
Spływają na urwiska.
Na piętra gór, na ciemny bór
Zasłony spadły sine,
W deszczowych łzach granitów gmach
Rozpłynął się w równinę.
Nie widać nic – błękitów tło
I całe widnokręgi
Zasnute w cień, zalane mgłą,
Porznięte w deszczu pręgi.
I dzień, i noc, i nowy wschód
Przechodzą bez odmiany –
Dokoła szum rosnących wód –
Strop niebios ołowiany.
I siecze deszcz, i świszcze wiatr,
Głośniej się potok gniewa,
Na szczytach Tatr, w dolinach Tatr
Mrok szary i ulewa.
Rodzaj liryki
Wiersz należy do liryki opisowej. Opisana w nim jest ulewa w górach, w Tatrach.
Postać mówiąca w wierszu
Podmiot liryczny nie jest widoczny. On tylko opisuje ulewę, zachwyca się pięknem przyrody, ale i jej grozą. Bardzo drobiazgowo przedstawia zjawisko przyrody, jakim jest ulewa w górach.
Bohater wiersza
To ulewa w Tatrach, która została uosobiona.
Nastrój wiersza
Groza, smutek, melancholia.
Co budzi grozę?
- Wszechwładza przyrody, jej moc, wzmagana przez personifikacje:
króluje wiatr, wiatr pędzi chmury, wilgotne paszcze
- Nieprzyjemne skojarzenia:
z dzikim zwierzęciem (wilgotna paszcza)
- Smutne skojarzenia:
deszczowe łzy
- Ciemne kolory, cienie, mgły:
zasłony spadły sine, ciemny bór, zasnute w cień
- Nieprzyjemne dźwięki:
świst, szum
- Zakłócenia normalnego biegu i wyglądu rzeczy:
błękitów tło (…) Porznięte w deszczu pręgi; Zasłony spadły sine
- Nieprzyjemne skojarzenia z brutalnością, niszczeniem:
Porznięte w deszczu pręgi
- Bezradność człowieka wobec przyrody:
Nie widać nic
- Niepokój wzmagany przerzutniami (część zdania przeniesiona do następnego wersu), np.
Na szczytach Tatr, w dolinach Tatr
Mrok szary i ulewa
Przesłanie wiersza
Wiersz wyraża zachwyt nad przyrodą, ale i jej grozą. To, co się dzieje w górach, przeraża nas, ale i wprawia w zachwyt. Bo przyroda jest wszechmocna i nie do okiełznania. Człowiek tak naprawdę nie ma władzy nad tym, co wokół niego się dzieje. Przyroda jest tu górą.
Budowa wiersza
Wiersz ma stały rytm. Nadają go:
- budowa stroficzna (wiersz składa się z sześciu czterowersowych strof),
- regularny układ siedmio- i ośmiozgłoskowych wersów w strofach (siedem i osiem sylab na przemian),
- regularny rozkład sylab akcentowanych (niemal idealny),
- rymy.
Rymy
Krzyżowe (przeplatane), w większości przypadków dokładne:
- męskie: Tatr – wiatr, płaszcz – paszcz, wschód – wód, wiatr – Tatr,
- żeńskie: krawędzi – pędzi, wyciska – urwiska, widnokręgi – pręgi, odmiany – ołowiany, gniewa – ulewa.
Czasami są to rymy niedokładne (przybliżone) – oparte na podobieństwie brzmieniowym głosek (samogłosek i spółgłosek), np.:
sine – równinę, tło – mgłą
W jednym przypadku nie ma rymu: bór – gmach.
Środki poetyckie
Epitety (głównie przymiotnikowe): (krawędzie) sine, świszczący (wiatr), (płaszcz) utkany (z mgły), ciemne (chmury), wilgotne (paszcze), ciemny (bór), (zasłony) sine, (łzy) deszczowe, (widnokręgi) całe, (widnokręgi) zasnute (w cień), (widnokręgi) zalane (mgłą), (widnokręgi) porznięte, nowy (wschód), rosnące (wody), ołowiany (strop), szary (mrok). Epitety rzeczownikowe: (szczyty) Tatr, (strugi) wód, (piętra) gór, (gmach) granitów, (tło) błękitów, (pręgi) deszczów, (strop) niebios, (doliny) Tatr
Personifikacje (uosobienia):
Króluje w mgłach świszczący wiatr
(wiatr) Rozpostarł z mgły utkany płaszcz
(wiatr) rosę z chmur wyciska
wilgotne paszcze (o górach)
Głośniej się potok gniewa
deszczowe łzy
Metafory:
Na piętra gór (…)/ Zasłony spadły sine
granitów gmach/ Rozpłynął się w równinę
widnokręgi (…) zalane mgłą,
(widnokręgi) Porznięte w deszczu pręgi
Strop niebios ołowiany
szum rosnących wód
Onomatopeje:
świszczący wiatr, szum, siecze, świszcze.
Skojarz gramatykę z poezją!
Asnyk, aby osiągnąć dźwiękowy efekt deszczu, wykorzystał też podobne brzmienia głosek. W wierszu, w bliskim sąsiedztwie, nagromadzone są głoski świszczące i szumiące: „sz”, „cz”, „si” (w pisowni: „ś”, „si”), „ci” (w pisowni: „ci”, „ć”), „z”, „s”.
Uwaga! Ważne pojęcie!
Onomatopeje
- świszczący wiatr
- szum
- siecze
- świszcze
Onomatopeja – dźwiękonaśladownictwo – to
- używanie wyrazów dźwiękonaśladowczych naśladujących dźwięki (ćwir-ćwir);
- tworzenie nowych wyrazów naśladujących dźwięki (tiju-fit);
- nagromadzenie specyficznych głosek w bliskim sąsiedztwie (tzw. instrumentacja głoskowa) w celu uzyskania efektu dźwiękowego, np. szumu, huku, świstu, współgrającego z tematem wiersza.
Odpowiedz na pytania
Wyodrębnij w tekście motyw gór, nieba, wiatru, wody. Wskaż środki stylistyczne, które najbardziej na Ciebie oddziałują?
Motyw to dający się wyróżnić, powtarzający się temat. Zobaczmy, co Asnyk pisze o kolejnych motywach:
- góry: sine szczyty, ostre krawędzie skał, urwiska, zamglone góry, po urwiskach spływa deszcz, ciemne doliny, potężne jak gmach;
- wiatr: świszczący, pędzi wielkie, ciemne chmury, przywiał w góry mgłę i deszcz;
- niebo: błękitne, ale zasnute chmurami i przesłonięte deszczem, jest ciężkie i sine;
- woda: strugi wypływające spośród skał, wielka ulewa, pręgi deszczu, wielki szum, wody stale przybywa, deszcz siecze, wzburzony potok, deszcz zasłania widnokrąg i niebo, nawet góry słabo widać poprzez ulewny deszcz, nie widać, kiedy jest dzień, a kiedy noc.
Naszej wyobraźni najbardziej pomagają epitety. Nietrudno wyobrazić sobie ulewę, gdy tyle o niej wiemy. Jest opisana bardzo drobiazgowo.
Kogo może bardziej zainspirować ten wiersz: malarza czy muzyka? A może…?
Wiersz może zainspirować i malarza, i muzyka. Nietrudno w nim odnaleźć różne środki stylistyczne, dzięki czemu łatwo przedstawić ulewę plastycznie . Przede wszystkim będą to epitety, które tak drobiazgowo opisują to zjawisko przyrodnicze.
Granaty i szarości – te barwy będą dominować.
Jednocześnie wiersz tak bardzo oddziałuje na naszą wyobraźnię, że może natchnąć muzyka do skomponowania utworu muzycznego. Mocne dźwięki, ostre uderzenia, fałszywe akordy – tak będzie wyglądać burza w muzyce.
Wskaż kontrast między kapuśniaczkiem a ulewą, posługując się teatralnymi środkami wyrazu.
Kapuśniaczek to drobny, delikatny deszczyk, a ulewa to potężny, mocny deszcz. Jakimi środkami wyrazu posługuje się teatr? To mimika, ruch, gesty. Jak aktor mógłby pokazać kapuśniaczek i ulewę? Pierwsze zjawisko to na przykład delikatne radosne podskakiwanie, a ulewa – szybki bieg z wymachiwaniem rękoma, zawrotami i zmienianiem kierunków biegu. A inaczej? Kapuśniaczek – spokojne uderzanie w stół palcami, ulewa – mocne uderzenia w stół, głośne klaskanie.
Zobacz:
Dlaczego Daremne żale… i Do młodych Asnyka uważane są za wiersze manifesty?
Wyjaśnij koncepcję filozoficzną, jaką zawarł w swojej poezji Adam Asnyk