Krzysztof Kamil Baczyński
***
Niebo złote ci otworzę,
w którym ciszy biała nić
jak ogromny dźwięków orzech,
który pęknie, aby żyć
zielonymi listeczkami,
śpiewem jezior, zmierzchu graniem,
aż ukaże jądro mleczne
ptasi świt.
Ziemię twardą ci przemienię
w mleczów miękkich płynny lot,
wyprowadzę z rzeczy cienie,
które prężą się jak kot,
futrem iskrząc zwiną wszystko
w barwy burz, w serduszka listków
w deszczów siwy splot.
I powietrza drżące strugi
jak z anielskiej strzechy dym
zmienię ci w aleje długie,
w brzóz przejrzystych śpiewny płyn,
aż zagrają jak wiolonczel
żal – różowe światła pnącze,
pszczelich skrzydeł hymn.
Jeno wyjmij mi z tych oczu
szkło bolesne – obraz dni,
które czaszki białe toczy
przez płonące łąki krwi.
Jeno odmień czas kaleki,
zakryj groby płaszczem rzeki,
zetrzyj z włosów pył bitewny,
tych lat gniewnych
czarny pył.
[15 VI 1943 r.]
Które obrazy obecne w wierszu kojarzą się z negatywnymi, koszmarnymi aspektami rzeczywistości?
twarda ziemia
szkło tkwiące w oczach mówiącego w wierszu
białe czaszki
płonące łąki krwi
czarny pył bitewny
groby
Jaki związek z treścią wiersza może mieć umieszczona pod nim data?
Wskazuje na to, kiedy utwór powstał. Jest to o tyle istotne, że to 1943 rok – a więc czas drugiej wojny światowej, największego hiotlerowskiego terroru, egzekucji na cywilnej ludności, koszmaru, brutalności, przemocy i łamania wszelkich praw człowieka – krwawe obrazy z tej rzeczywistości przenikają także do wiersza.
Które obrazy ukazane w wierszu kojarzą się z pięknem, dobrem, pozytywnymi aspektami rzeczywistości?
niebo złote
orzech pękający, by żyć
zielone listeczki
jezioro
zmierzch
lecące mlecze
dym z anielskiej strzechy
różowe światła
pszczele skrzydła
W których strofach dominuje obrazowanie pozytywne?
W pierwszej, drugiej i trzeciej.
Która strofa uderza koszmarnymi wizjami rzeczywistości?
Czwarta.
Z jakim czasem kojarzą się koszmarne wizje? Co o tym świadczy?
Z czasem wojny. Świadczą o tym nawiązania do bitew, określenie pył bitewny, a także obecność krwi, pożarów, czaszek, śmierci.
Także data powstania utworu odwołuje się do tego czasu.
Na jakie zmysły działają wyobrażenia z tego wiersza?
Wzroku – np. zielone listeczki, białe czaszki, płonące łąki krwi, czarny pył
Słuchu – dźwięków orzech, który pęknie
Dotyku – mleczów miękkich płynny lot (w sąsiedztwie także słowa kot, futro kojarzące się z miękkością)
Kim jest mówiący w wierszu („ja” liryczne) i do kogo się zwraca?
Jest kimś, kto przeżył wojenną traumę i chce otworzyć komuś „złote niebo”, czyli stworzyć inną, lepszą, wymarzoną rzeczywistość. Owo „ty” liryczne ma jednak pomóc mówiącemu w wierszu w zapomnieniu o wojennym koszmarze.
Jaką moc ma mówiący w wierszu?
Moc niemalże czarodziejską – może przemieniać strugi powietrza w aleje brzóz, twardą ziemię w lot mleczów… Co daje mu tę moc? Może poezja, może miłość.
Na czym polega magia tego utworu?
Na przemienianiu koszmarnej rzeczywistości w coś pozytywnego. Na mocy mówiącego w wierszu. Ma on możliwość otwierania dostępu do innych światów, „otwierania złotego nieba”, choć nosi w sobie trudne wojenne doświadczenie.
Co przypominają sposobem obrazowania zarówno koszmarne, jak i pozytywne wizje? Czy łatwo byłoby je z logiczną precyzją narysować?
Obrazy te przypominają sny. W pierwszych strofach mowa o białej nici, jądrze mlecznym, locie ptaków, cieniach, deszczach, futrze – wiele z tych słów kojarzy się semantycznie z miękkością, lotem – a to typowe dla rzeczywistości dobrego, łagodnego snu.
Z kolei straszne wizje kojarzą się koszmarnym snem – bo rodem z takiego koszmaru jest na przykład obraz płonących rzek krwi.
Mamy też do czynienia z typowym dla poetyki snu mieszaniem wrażeń – synestezją (nie wiadomo, co do końca oznacza „śpiewny płyn”), rzeczywistość jest mocno zmetaforyzowana. Tak mocno, że trudno odtworzyć z logiczną precyzją ukazane w utworze obrazy.
Jakimi słowami oddano w wierszu bolesne wojenne doświadczenia?
Za pomocą metafory „szkło bolesne – obraz dni, /które czaszki białe toczy /przez płonące łąki krwi”.
Jaka jest relacja pomiędzy mówiącym w wierszu a „ty” lirycznym?
Zapewne bardzo bliska. Tylko komuś bliskiemu chcemy „otwierać złote niebo”. I tylko ktoś bliski może nam pomóc w pokonaniu jakiejś traumy.
Które czasowniki oddają moc „ja” i „ty” lirycznego?
przemienię
zmienię
odmień
Jaka jest wymowa wiersza: ostatecznie pesymistyczna czy optymistyczna?
Raczej optymistyczna, przeważają pozytywne obrazy, a choć wiersz kończy się koszmarną wizją, mowa w nim o przemienianiu straszliwej rzeczywistości w inną jakość – poezji, snu.
Praca domowa
Wypisz z wiersza wybrane środki stylistyczne.
Metafory
- niebo złote ci otworzę
- ogromny dźwięków orzech, który pęknie, aby żyć
- ukaże jądro mleczne ptasi świt
- powietrza drżące strugi
- różowe światła pnącze
- pszczelich skrzydeł hymn
- szkło bolesne – obraz dni
Synestezje
ciszy biała nić
zmierzchu graniem
śpiewny płyn
Porównania
- ciszy biała
nić jak ogromny dźwięków orzech - cienie,
które prężą się jak kot
Epitety
- niebo złote
- ciszy biała nić
- dźwięków orzech
- zielonymi listeczkami
- śpiewem jezior
- aleje długie
- zmierzchu graniem
- jądro mleczne
- ptasi świt
- ziemię twardą
- mleczów miękkich płynny lot
- serduszka listków
- deszczów siwy splot
- powietrza drżące strugi
- brzóz przejrzystych śpiewny
- płyn
- różowe światła pnącze
- pszczelich skrzydeł hymn
- szkło bolesne
- obraz dni
- czas kaleki
- płaszczem rzeki
- pył bitewny
- czarny pył
Zdrobnienia
- listeczki
- serduszka
Zobacz:
Wymień motywy tematyczne najczęściej podejmowane przez Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.