Gramatyka w szkole podstawowej

Pamiętacie, jak odmieniają się czasowniki i rzeczowniki albo na jakie pytania odpowiadają przymiotniki? Jeśli nie,
to krok po kroku przypomnimy Wam wszystkie najważniejsze wiadomości o tych częściach mowy.

Zadanie
W podanym tekście podkreślono pewne części mowy. Nazwij je i określ ich formę gramatyczną.

Już nie mogę doczekać się pierwszej październikowej środy. Tego dnia moja mama ma urodziny, więc będzie tort, sernik i babeczki z bitą śmietaną. W tym roku chcemy przygotować dla mamy coś specjalnego. Michał (mój brat) obiecał, że poprzesadza wszystkie kwiatki, wysprząta cały dom i… zrobi mamie broszkę z modeliny. Ja szyję dla mamy kosmetyczkę z dżinsu i płótna. Nie jest to takie łatwe zadanie, ale zaczęłam już w lipcu, więc myślę, że zdążę.

 

Wiesz, jak zabrać się do tego zadania?

To nic trudnego!

Krok 1.:

Zaczynamy od czasowników!
Wśród podkreślonych wyrazów poszukaj czasowników. Pomoże Ci w tym garstka najważniejszych informacji.

To musisz wiedzieć o czasowniku!

  • Czasownik nazywa czynność, jakieś działanie lub stan, np. ktoś idzie, patrzy, szyje, ogląda.
  • Czasownik odpowiada na pytania:
    • co robi?
    • co się z nim dzieje?
    • w jakim jest stanie?

I jak? Widzisz już w tekście podkreślone wyrazy, które określają jakąś czynność i odpowiadają na pytania czasownika? Pewnie tak. Oto one:
nie mogę, doczekać się, ma, chcemy, przygotować, obiecał, szyję, myślę.

A jakie są to czasowniki?
Osobowe czy nieosobowe?

Zapamiętaj!
Czasowniki osobowe

  • możesz wskazać w nich osobę, która wykonuje czynność, np. nie mogę – ja nie mogę;
  • odmieniają się przez osoby, liczby i rodzaje. Pamiętaj, że w niektórych formach czasownika nie można określić rodzaju.
  • występują w jednym z trzech czasów: teraźniejszym, przeszłym lub przyszłym, np. obiecał – czas przeszły, szyję – czas teraźniejszy;
  • występują w jednym z trzech trybów: orzekającym, przypuszczającym lub pytającym, np. szyję – tryb orzekający.

Czasowniki nieosobowe

  • nie możesz wskazać w nich osoby, która wykonuje czynność, np. zrobiono – ale nie wiadomo, kto zrobił;
  • do czasowników nieosobowych należą bezokoliczniki, czyli podstawowe, nieodmienne formy czasowników – zrobić, napisać.

Teraz bez trudu określisz czasowniki z tekstu:

  • nie mogę – osoba 1., liczba pojedyncza, nie można określić rodzaju, czas teraźniejszy, tryb orzekający
  • doczekać się – bezokolicznik
  • ma – osoba 3., liczba pojedyncza, nie można określić rodzaju, czas teraźniejszy, tryb orzekający
  • chcemy – osoba 1., liczba mnoga, nie można określić rodzaju, czas teraźniejszy, tryb orzekający
  • przygotować – bezokolicznik
  • obiecał – osoba 3., liczba pojedyncza, rodzaj męski, czas przeszły, tryb orzekający
  • szyję – osoba 1., liczba pojedyncza, nie można określić rodzaju, czas teraźniejszy, tryb orzekający
  • myślę – osoba 1., liczba pojedyncza, nie można określić rodzaju, czas teraźniejszy, tryb orzekający

 

Krok 2.:

Teraz kolej na rzeczowniki.

Co jeszcze musisz wiedzieć o rzeczownikach?

Rzeczowniki

  • pospolite
    nazywające osoby i rzeczy, np. pies, rzeka, uczeń, miasto
  • nazwy własne
    np. Wisła, Azor, Magda, Płock
    Pamiętaj! Pisz je zawsze wielką literą.

Rzeczowniki

  • żywotne
    to wszystkie nazwy oznaczające ludzi i zwierzęta

    • osobowe
      to nazwy ludzi
    • nieosobowe
      to nazwy zwierząt (
  • nieżywotne
    to nazwy przedmiotów, budynków, gór, rzek, wszystkie nazwy, które nie nazywają istot żywych.

 

Zapamiętaj!
Rzeczowniki to nazwy ludzi, zwierząt, przedmiotów, roślin. Odpowiadają na pytania: kto? co?
Widzisz wśród podkreślonych wyrazów rzeczowniki? Oto one:
środy, mama, Michał, kwiatki, dom, broszkę.

Jak określić formę gramatyczną tych rzeczowników?

Musisz przypomnieć sobie, że:

  • rzeczowniki odmieniają się przez liczby
  • rzeczowniki odmieniają się przez przypadki
    Zapamiętaj przypadki!
    • mianownik kto? co?
    • dopełniacz kogo? czego?
    • celownik komu? czemu?
    • biernik kogo? co?
    • narzędnik z kim? z czym?
    • miejscownik o kim? o czym?
    • wołacz o!
  • rzeczowniki występują
    • w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim w liczbie pojedynczej
    • oraz w męskoosobowym i niemęskoosobowym w liczbie mnogiej.

Zobacz, jak poprawnie określić formę gramatyczną tych rzeczowników:

  • środy – dopełniacz, liczba pojedyncza, rodzaj żeński,
    rzeczownik pospolity, nieżywotny
  • mama – mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński,
    rzeczownik pospolity, żywotny, osobowy
  • Michał – mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj męski,
    nazwa własna, rzeczownik żywotny, osobowy
  • kwiatki – biernik, liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy, rzeczownik pospolity, nieżywotny
  • dom – biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski,
    rzeczownik pospolity, nieżywotny
  • broszkę – biernik, liczba pojedyncza, rodzaj żeński,
    rzeczownik pospolity, nieżywotny

 

Krok 3.:

Odszukaj przymiotniki!

Przypomnij sobie!

  • Przymiotniki nazywają cechy. W tekście znajdziesz je najczęściej przy rzeczownikach, dlatego że przymiotniki określają rzeczowniki.
  • Przymiotniki odpowiadają na pytania: jaki? jaka? jakie?, który? która? które?, czyj? czyja? czyje?
  • Przymiotniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.

Przymiotniki podkreślone w tekście to: cały, łatwe.

Zobacz, jak poprawnie określić formę gramatyczną podkreślonych przymiotników. Możesz przy przymiotniku zapisać określany przez niego rzeczownik, wtedy bez trudu określisz jego formę!

  • cały (dom) – biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski
  • łatwe (zadanie) – mianownik, liczba pojedyncza, rodzaj nijaki

Zobacz:

Części mowy cz. 2 (liczebnik, zaimek)

Czasownik

Czasownik TEST

Rzeczownik

Rzeczownik TEST

Przymiotnik