Przeczytaj dokładnie poniższy tekst, a następnie odpowiedz na pytania, które odnoszą się do niego.
Papirusy, papierki i gryzipiórki…
Książka ma długą tradycję. Początkowo był sam pergamin. Papier zjawił się dopiero później. Wyraz papier pochodzi z łacińskiego papyrus, łaciński zaś wyraz z greckiej nazwy papyros, którą to nazwą określano roślinę rosnącą w błotnistych miejscowościach Egiptu, Abisynii, Palestyny i dającą swe łodygi na zwoje papirusowe. Dawny, prawdziwy pergamin, kojarzący się dziś z jakąś starą, zakurzoną „mądrością”, robiony był ze skóry zwierząt, uchodzących za oznakę głupoty. Najczęściej baraniej, cielęcej, oślej lub wołowej. Sława pergaminu była głośna dzięki miastu Pergamon w Małej Azji (ojczyźnie pergaminu), w którym znajdowała się wielka biblioteka. (…) Z kolei ośrodkiem handlu papirusem było miasto Biblos, stąd biblioteka i bibliografia. (…) Arkusze pergaminu, złożone na pół i połączone w coś w rodzaju zeszytu, nosiły nazwę kodeksu. Dziś kodeksem nazywamy tylko zbiór przepisów prawnych, dotyczących jakiejś dziedziny. Starożytny kodeks nazywał się tak bez względu na treść.
(…) O treści książki mówi nam tytuł. Tytuł? Skąd się wziął ten wyraz? Z łacińskiego titulus. Titulus był to w Rzymie starożytnym skrawek kolorowego pergaminu, na którym wypisywano krótką informację o treści dzieła lub nazwę utworu. Ten titulus przytwierdzano do naczynia ze zwojem, bo – pamiętajmy – starożytni Rzymianie książek jeszcze nie mieli. Dzieło mieściło się w puszce mniej lub więcej ozdobnej. Zwój w puszce był najczęściej papirusowy, miał postać taśmy nawiniętej na dwie pałeczki. Czytający odwijał tekst z jednej rolki i nawijał go na drugą, mając przed oczami niewiele tekstu naraz. Dlatego konieczny był na każdej puszce ze zwojem ten informujący titulus (…).
Danuta Jodłowska-Wesołowska
Część I
1. Wyraz „papyros” jest nazwą: (1 pkt)
A. polską
B. łacińską
C. grecką
D. holenderską
2. Pergamin był wykonany z: (1 pkt)
A. papirusu
B. zwierzęcej skóry
C. roślin rosnących w Egipcie
3. Arkusze pergaminu połączone w zeszyt nosiły nazwę: (1 pkt)
A. kodeksu
B. pergaminu
C. papirusu
D. zwoju
4. Titulus był potrzebny do: (1 pkt)
A. udzielenia czytającemu informacji o tym, co znajduje się w danym zwoju,
B. ozdobienia puszki ze starożytnym zwojem,
C. na podstawie tekstu nie można tego wywnioskować.
5. Powiedzenie: „I na wołowej skórze by tego nie spisał” kojarzy się z: (1 pkt)
A. ośrodkiem handlu papirusem – Biblos
B. dawnymi wyrobami z pergaminu
C. igrzyskami w starożytnym Rzymie
6. Podkreśl informację, która jest fałszywa: (1 pkt)
A. Wielu przyjeżdżało zapewne do biblioteki w Pergamonie, by czytać dzieła zapisane na pergaminach.
B. Papirus to roślina, która rosła w Egipcie.
C. Titulus mógł służyć do porządkowania księgozbiorów, ponieważ tytuły pomagały w odnajdywaniu poszczególnych zwojów.
D. Starożytny kodeks był zbiorem przepisów prawa karnego i sądowego.
Część II
7. Wybierz i rozwiń jeden z podanych niżej tematów: (40 pkt)
A. Na czym, według Ciebie, polega prawdziwa przyjaźń? Odpowiedź uzasadnij na podstawie wybranych lektur szkolnych (wybierz jeden lub dwa przykłady).
B. Czy mity mają jakąś wartość dla współczesnego człowieka, czy może są już zupełnie nieaktualne, przebrzmiałe? (Uzasadnij swoją opinię na podstawie jednego lub dwóch przykładów z mitologii).
8. Która informacja o Małym Księciu jest fałszywa? (1 pkt)
A. Delikatne i wrażliwe dziecko, które żyje w swym własnym, bogatym świecie wewnętrznym.
B. Jest wierny swym uczuciom.
C. Ma własne zdanie na temat dorosłych.
D. Jest próżnym chłopcem, pozbawionym wyrzutów sumienia.
9. Wśród podanych rymów rozpoznaj rym męski: (1 pkt)
A. kochanie – śpiewanie
B. mól – ból
C. pogadzi – zawodzi
D. pamięta – zaklęta
10. Fraszka „Na zdrowie” jest napisana pięciozgłoskowcem, a to znaczy, że: (1 pkt)
A. każda zwrotka liczy pięć wersów
B. każdy wers liczy pięć sylab
C. każdy wers liczy pięć głosek
D. każda zwrotka liczy pięć sylab
11. Balladyna z dramatu Słowackiego słynęła przede wszystkim z: (1 pkt)
A. lekkomyślności
B. lenistwa
C. okrucieństwa
D. przebiegłości
12. Którą z par połączyła prawdziwa miłość: (1 pkt)
A. Basię Wołodyjowską i Azję Tuhajbejowicza
B. Tadeusza i Telimenę
C. Romea i Julię
D. Helenę Kurcewiczówną i Bohuna
13. W którym z poniższych wierszy znajdziesz wspomnienie o zamordowanym przez hitlerowców nauczycielu? (1 pkt)
A. „Elegia o … (chłopcu polskim)”
B. „Pan od przyrody”
C. „Testament mój”
D. „Bagnet na broń”
14. Literacką Nagrodę Nobla w 1996 roku przyznano: (1 pkt)
A. Władysławowi Reymontowi,
B. Czesławowi Miłoszowi,
C. Henrykowi Sienkiewiczowi,
D. Wisławie Szymborskiej.
15. Z każdej grupy wybierz tylko jedną informację, która nie odnosi się do podanego określenia: (3 pkt)
A. Ignacy Krasicki
bajka, reżyser, oświecenie, pierwsze powieści
B. „Niemcy”
problem moralnej odpowiedzialności za zło, utwór przeznaczony do wystawienia na scenie, wojna i obrzęd wywoływania duchów
C. „Grażyna”
powieść poetycka, średniowiecze, przemiana Litawora, moralna klęska bohaterki
16. W opowiadaniu na temat ostatnich wakacji czasowniki informują Cię o: (1 pkt)
A. cechach i właściwościach zwiedzanych miejsc,
B. czynnościach, które wykonałeś,
C. sposobie wykonywania czynności,
D. emocjonalnych przeżyciach podczas zwiedzania.
17. Która z form liczebnika „2” w zdaniu „Przyglądam się 2 kotom” jest poprawna? (1 pkt)
A. dwom kotom,
B. dwu kotom,
C. dwóm kotom,
D. Wszystkie formy są poprawne.
18. Zdanie „Niewielu artystów potrafi robić wiersze z rękawa” jest: (1 pkt)
A. ułożone poprawnie,
B. ułożone źle, bo w sposób niedokładny przytacza popularny frazeologizm,
C. ułożone źle, bo artyści to przeważnie marni poeci,
D. ułożone źle, bo brakuje w nim orzeczenia.
19. „Poszedł do pokoju po chleb i sól.” Rzeczowniki w tym zdaniu są: (1 pkt)
A. własne
B. nieżywotne
C. osobowe
D. abstrakcyjne
20. Antonimem do przymiotnika „silny” jest wyraz: (1 pkt)
A. mocny
B. potężny
C. krzepki
D. słaby
21. Cząstka słowotwórcza wyróżniona w wyrazach: „droga”, „dróżka”, „drogowy” to: (1 pkt)
A. formant
B. przedrostek
C. rdzeń oboczny
D. wrostek
22. Z podanych niżej cząstek wybierz te, za pomocą których nie da się utworzyć czasowników pokrewnych do wyrazu „ujrzeć”. Wpisz je w miejsce kropek: (2 pkt)
do, roze, pode, ze, obe, wy, spo, ku
23. W zdaniu: „Gdybyś się częściej mył, byłbyś czysty” podkreślony czasownik został użyty w: (1 pkt)
A. trybie oznajmującym
B. trybie przypuszczającym
C. trybie rozkazującym
D. żadnym z wymienionych trybów
24. Która informacja, dotycząca podkreślonego w poniższym zdaniu imiesłowu jest prawdziwa? (1 pkt)
Mały Jurek zaczął jeść obiad. Zjadłwszy, wybiegł na dwór łapać chrabąszcze.
A. Wyraz został napisany poprawnie.
B. Wyraz został napisany niepoprawnie; powinno być: „zjadłszy”.
C. Wyraz został napisany niepoprawnie; powinno być: „zjadwszy”.
D. Wyraz został napisany niepoprawnie; powinno być: „zjadszy”.
25. Wyróżniona część zdania: „Mów szybko, gdzie jest wilczysko” nie jest: (1 pkt)
A. zdaniem podrzędnym okolicznikowym miejsca
B. zdaniem składowym w zdaniu złożonym
C. zdaniem podrzędnym dopełnieniowym
D. zdaniem podrzędnym w zdaniu złożonym podrzędnie
26. Proces fonetyczny, który zachodzi w wyrazie „krzaczek” polega na tym, że: (1 pkt)
A. Wiązadła głosowe zbyt wcześnie się zsuwają i powstaje spółgłoska dźwięczna „rz”.
B. Wiązadła głosowe zbyt późno się zsuwają i następująca po „k” spółgłoska dźwięczna jest wymawiana jako bezdźwięczna „sz”.
C. Wiązadła głosowe są cały czas zsunięte i wymawiamy dwie spółgłoski jako dźwięczne: „k” i „rz”.
D. Następuje tu uproszczenie całej grupy spółgłoskowej „krza”.
27. Dokładniejsze informacje na temat serii romansów kanadyjskiego wydawnictwa „Harlequin” znajdziesz najpewniej w: (1 pkt)
A. „Leksykonie polskiej literatury fantastycznonaukowej”
B. „Słowniku pisarzy i lektur dla szkół średnich”
C. „Słowniku literatury popularnej”
D. „Słowniku języka polskiego”
Odpowiedzi
1. C.
Wyraz papier pochodzi z łacińskiego papyrus, łaciński zaś wyraz z greckiej nazwy papyros… .
Fakt – papier to po grecku papyros. Trzeba umieć wyciągać wnioski z podanych informacji, ewentualnie wykorzystywać je praktycznie. Myślę, że ta część jest najłatwiejsza dla tych, którzy potrafią zapomnieć o stresie i po prostu – skupić się na czytaniu. Jeśli trudność sprawiają Ci polecenia gramatyczne – tu warto na egzaminie nadrabiać punktowe straty.
2. B.
Oczywiście sporządzano go ze skóry oślej, baraniej itp. Czytaj „od deski do deski”. Pamiętaj, że dla zwiększenia trudności do pytań mogą być dołączone dwa fragmenty tekstów. Wtedy egzaminujący będzie odsyłać do każdego z nich.
3. A.
Oczywiście kodeksu! Tekst wymaga spostrzegawczości, ale ciekawy jest sam fakt, że kodeks, dziś – zbiór przepisów, dawniej był po prostu książką.
4. A.
Tytuł przynosi informację na temat zawartości, więc odpowiedź wynika z prostej logiki. Nie służył tylko do ozdabiania puszki ze zwojem, choć był kolorowy i pewnie dodawał puszce uroku. Ale to przy okazji. Podstawową funkcję miał zupełnie inną.
5. B.
To popularne powiedzonko, choć dziś trąci myszką! Rzeczywiście odnosi się do pergaminu, który był wykonany ze skóry zwierząt, a skóra wołowa była z nich wszystkich największa.
6. D.
By rozwiązać tę łamigłówkę, trzeba trochę pomyśleć. Każdą informację sprawdzamy z tekstem. Nie znajdziesz w nim takich samych zdań, ale na podstawie podanych wiadomości można wywnioskować, czy kolejne informacje są prawdziwe.
Po tej dużej porcji wiedzy na temat pergaminów, papirusów i kodeksów – wiesz już, że pergamin i papirus to dwie zupełnie różne rzeczy. I o tę wiedzę nam chodzi.
7. A.
Myślę, że prawdziwa przyjaźń polega na wierności, odpowiedzialności i poświęceniu. Jeżeli potrafimy być wobec drugiej osoby lojalni, wierni, pomagać jej w trudnych chwilach, to mamy duże szanse, że odpłaci nam ona uczuciem.
Najlepszą książką poświęconą miłości i przyjaźni jest, moim zdaniem, „Mały Książę”, filozoficzna baśń, w której autor objaśnia nam zasady postępowania. Na czym one polegają? Lis powiedział, że aby kogoś oswoić, czyli stworzyć więzy, trzeba długo przebywać razem, stopniowo zdobywać czyjeś zaufanie i życzliwość. W ten sposób zaprzyjaźniły się ze sobą Ania Shirley i Diana Barry, bohaterki powieści Lucy Maud Montgomery. Nic im nie przeszkodziło – ani skrajnie różne charaktery, ani nieprzewidziane wydarzenia. Ich uczucie było wystawiane na liczne próby, ale przetrwało. Może dzięki temu, że Ania potrafiła wziąć odpowiedzialność za swoją przyjaciółkę. O odpowiedzialności mówi także Mały Książę w słowach: „Moja róża… jestem za nią odpowiedzialny… Ona jest taka słaba. I taka naiwna”. Jeśli przyjaciel postąpi źle, niegodnie – powinniśmy mu to w sposób delikatny uświadomić. Na tym także polega przyjaźń. Tu nie można być egoistą, myśleć tylko o sobie. Trzeba razem z drugą osobą „patrzeć w tym samym kierunku”. Dopiero wtedy można mówić o prawdziwych uczuciach…
7. B.
Większość czytelników powie pewnie, że opowieści mityczne nie mają dziś dla nas żadnej wartości. Nie zgodzę się z taką opinią. Według mnie, mity są uniwersalne, ponieważ pokazują nam postawy godne naśladowania. Przykładem bohaterstwa jest poświęcenie Prometeusza, który przeciwstawił się groźnemu Zeusowi i przyniósł ludziom ogień. Uczynił to z miłości, było mu bowiem żal marznącego człowieka. Myślę, że dziś niewielu jest takich, którzy potrafiliby poświęcić się dla kogoś lub czegoś. Większość woli żyć wygodnie. Ponadto w sytuacjach, wymagających naszej interwencji, niewielu decyduje się na odważny czyn, np. udzielenia pomocy przechodniowi napadniętemu na przystanku. Sądzę, że Prometeusz może być dla nas wzorem ofiarności, miłości.
To jedynie przykłady – fragmenty prac rówieśników, które Wy moglibyście rozbudowywać zupełnie inaczej. Zadanie otwarte wymaga od Was trzymania się tematu i umiejętnego doboru słownictwa. Trzeba też logicznie argumentować i wyrażać własne opinie na podany temat.
8. D.
Mały Książę jest bardzo subtelny i wrażliwy. Opiekuje się Różą, stara się nie zasmucać przyjaciół. Czuje się odpowiedzialny za los planety. Jakże chcielibyśmy się z nim zaprzyjaźnić!
9. B.
Dla odmiany rodzaje rymów, a pamiętajmy, że jest ich sporo. Rymy męskie są jednosylabowe, np. trzask – blask, wróg – stóg. Rymy żeńskie tworzą wyrazy wielosylabowe, typu ogórek – sznurek, tratwa – dratwa. Przypomnijcie też sobie te wszystkie rymy dokładne i niedokładne, gramatyczne, parzyste, krzyżowe, okalające. Uff!
10. B.
Pięciozgłoskowiec ma po pięć sylab w każdym wersie. Analogicznie trzynastozgłoskowiec ma ich po trzynaście, siedmiozgłoskowiec po siedem. Sylaba to zgłoska (a nie głoska, np. p, f, sz). Radzę przećwiczyć rzecz na jednym (obojętnie jakim) wierszu. Policz, ile ma sylab w wersach, jakie ma rymy (czy je w ogóle ma), ile ma strof (zwrotek).
11. C.
Podkreślone „przede wszystkim” oznacza, że choć Balladyna może być leniwa (jest taka!), lekkomyślna i przebiegła – Ty musisz wybrać jej cechę najważniejszą. Okrucieństwo! Żeby zostać żoną Kirkora, zabiła Alinę. Jako królowa dokonała kolejnych zbrodni. Wreszcie – wyparła się własnej matki. Była okrutna, zła i zdeprawowana. Należała się jej kara i dlatego zginęła od uderzenia pioruna.
12. C.
Ach te lektury! Basia Wołodyjowska kochała Małego Rycerza, a nie dzikiego Azję. Helena gardziła Bohunem, a jego miłość chyba też nie była taka prawdziwa (wiele tu zawziętości, pychy). A Telimenie, udało się zainteresować sobą Tadeusza, ale na krótko, dopóki nie pojawiła się subtelna i dużo młodsza Zosia. Tylko o odwiecznej parze kochanków powiemy, że ich uczucie jest prawdziwe i nieprzemijające (choć tragiczne).
13. B.
Wzruszający wiersz o pedagogu, który zapisał się w pamięci ucznia. Po dzielnym biologu pozostało tak wiele. Udało mu się zaszczepić w chłopcu miłość do wszystkiego, co żywe, najdrobniejszych żuczków i pajączków, pasję poznawania. Może po latach i Ty będziesz tak ciepło wspominał jakiegoś swojego nauczyciela, niekoniecznie od przyrody.
14. D.
Wszyscy wymienieni twórcy otrzymali Nagrodę Nobla, co mogło trochę zmylić. Najważniejsza była tutaj data, bo pasuje tylko do jednej osoby.
15.
A. reżyser
B. obrzęd wywoływania duchów
C. klęska moralna bohaterki
Krasicki był znanym bajkopisarzem, napisał pierwszą powieść („Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”). Nie był reżyserem.
Obrzęd wywoływania duchów kojarzy się natomiast z II częścią „Dziadów”, a nie z dramatem Leona Kruczkowskiego „Niemcy”. W „Grażynie” bohaterka odniosła moralne zwycięstwo. Nawet Litawor (jej mąż) – przyznał, że miała rację i uratowała Litwę (warto pamiętać o przemianie wewnętrznej księcia).
16. B.
Czasowniki mówią nam o czynnościach (np. pojechał, siedzi, zwiedza), a o sposobie ich wykonania przysłówki (np. dobrze, źle, ładnie). O cechach i właściwościach informują nas przymiotniki (ładny, okrągły). Tu trzeba było znać poszczególne części mowy i logicznie pomyśleć (jeśli ktoś wyuczył się formułek na pamięć, ale ich nie rozumie – zadania nie wykona!). W gramatyce niezbędną rzeczą bywa myślenie i właśnie tego (a nie wyuczonej, pamięciowej wiedzy) będą wymagać egzaminatorzy na tegorocznych testach.
17. D.
Trudne, prawda? Ale podobna propozycja pojawiła się w teście wrocławskim, więc powinniście rzecz przemyśleć. Dobrze by było zajrzeć do „Szkolnego słownika trudności języka polskiego” pod redakcją Jerzego Podrackiego, w którym autorzy wyjaśniają w przystępny sposób przeróżne gramatyczne wątpliwości.
18. B.
Poprawnie zwrot brzmi: „wytrząsać coś z rękawa”, nie możemy więc „robić wierszy z rękawa”. Błędne przekształcanie frazeologizmów. Zabawna pomyłka, a zdarza się często, np. mówimy „ten człowiek usiadł na laurach – zamiast „spoczął na laurach” albo „nie taki wilk straszny, jak go malują” – zamiast „nie taki diabeł straszny…”.
19. B.
Polecenie sprawdza wiedzę na temat różnych rodzajów rzeczowników (a jest tego sporo!). Pokój, sól, chleb – to rzeczowniki pospolite, nieżywotne i konkretne (sprawiedliwość jest abstrakcją, bo nie można jej zobaczyć zważyć.)
20. D.
Antonimy to wyrazy przeciwstawne (lekki – ciężki, wysoki – niski), a my podaliśmy trzy odpowiedzi synonimiczne (bo przecież silny to inaczej krzepki czy mocny).
21. C.
Tym razem sprawdzamy znajomość słowotwórstwa. Co to jest rdzeń oboczny? Może ich być kilka, jak w naszym przypadku (drog, dróż…). To najmniejsza podstawa słowotwórcza, w której mogą wystąpić oboczności – wymiany samogłosek lub spółgłosek (w naszym przypadku o:ó, g:ż). A formanty występują zazwyczaj albo po podstawie słowotwórczej, albo przed nią. Wrostków szukamy w środku wyrazu złożonego.
22. ze, ku
Nie powiemy „zejrzeć” (można ewentualnie „zajrzeć” np. komuś przez ramię), ani „kujrzeć”. Istnieją natomiast czasowniki: dojrzeć, rozejrzeć się, podejrzeć, obejrzeć, wyjrzeć, spojrzeć.
23. B.
Tryb przypuszczający ma taką jedną maleńką cząsteczkę „by”, po której najłatwiej go rozpoznać. Pamiętaj, że czasownik ma trzy tryby (oznajmujący, przypuszczający i rozkazujący). Oznajmujący – to informacja, w rozkazującym – najczęściej dajemy rozkazy, np. zrób to, dajcie to, a w trybie przypuszczającym – przypuszczamy, że coś zostanie zrobione (zrobiłby, zrobilibyśmy).
24. B.
Wrzuciliśmy przysłowiowe dwa grzyby w barszcz. Biedny ten Jurek, który „zjadł wszy”, widocznie był bardzo głodny. A o pisowni imiesłowów przysłówkowych uprzednich trzeba wiedzieć, że: „wszy” piszemy po samogłosce, np. powiedziawszy, a „łszy” – po spółgłosce, np. zjadłszy.
25. A.
Pytanie kierowane od zdania nadrzędnego brzmi: „o czym?” – o tym, gdzie jest wilczysko. Nie pomylił się ten, kto nie uznał automatycznie zaimka „gdzie” za wyznacznik prawidłowej odpowiedzi, a zazwyczaj stoi on przed zdaniami okolicznikowymi miejsca. Ten przypadek pokazuje, że nie zawsze można sugerować się rodzajem zaimka, spójnika czy jakimś wyrazem, który nam coś podpowiada. Pozostałe odpowiedzi są prawidłowe, bowiem nasze zdanie jest jednym z dwóch zdań składowych (w zdaniu złożonym), będzie też zdaniem podrzędnym dopełnieniowym.
26. B.
Zagadnienia fonetyczne są łatwe, jeżeli znamy zasady artykulacji różnych głosek. Warto wiedzieć, że przy wymawianiu słowa „krzaczek” zachodzi proces zwany upodobnieniem pod względem dźwięczności, bowiem wiązadła głosowe przedłużają rozsunięcie (powstałe przy wymowie „k”) na następną spółgłoskę (dźwięczną). I mamy ubezdźwięcznienie wewnątrzwyrazowe, a w dodatku postępowe (bo jego przyczyną jest właśnie „k”). Wszystkie ubezdźwięcznienia wewnątrzwyrazowe są martwe (a międzywyrazowe żywe, bo przecież między słowami mogą zmieniać się sposoby wymowy).
27. C.
Romanse należą do literatury popularnej, są elementem kultury masowej. Nawet jeśli nie znasz tej informacji, można ją wywnioskować metodą eliminacji pozostałych poleceń. Jak? Otóż romanse nie są literaturą fantastycznonaukową. To fakt. Nie znajdziemy ich też w żadnym słowniku lektur dla uczniów szkoły średniej, bo nie są lekturą. „Słownik języka polskiego” jest przeznaczony do zupełnie innych celów. Wniosek jest logiczny. Dlatego, jeśli nie znasz odpowiedzi – nie rezygnuj. Niczego nie tracisz, a możesz zyskać cenny punkt.
A teraz obliczamy:
65 – 69 pkt – celująca
58 – 64 pkt – bardzo dobra
51 – 57 pkt – dobra
41 – 50 pkt – dostateczna
31 – 40 pkt – dopuszczająca
0 – 30 pkt – niedostateczna
Zobacz: