Wiele jest pięknych, lubianych i często czytanych wierszy Leśmiana.
- Urszula Kochanowska, córka renesansowego wieszcza, poprosiła Boga, by stworzył jej w niebie dom z Czarnolasu. Bóg życzenie spełnił, lecz Urszulka doznała rozczarowania, gdy ją odwiedził, oczekiwała bowiem rodziców – i to spotkanie byłoby większym szczęściem. Czy nie jest prawdą, że kochamy „po ludzku” i nasze ziemskie szczęście jest nam najbliższe, bo to „boskie” jest dalekie i nieznane?
- Dusiołek natomiast powołuje do życia fantastyczną istotę – bowiem Dusiołek to uosobienie zmory sennej, lęków i obaw, które opadają człowieka. Oto chłop Bajdała przysnął sobie pod drzewkiem i napadł go Dusiołek, i tak dusił, aż „coś warkło” w chłopie! Po przebudzeniu naiwny Bajdała na wzór Mickiewiczowskiego Konrada z Wielkiej Improwizacji i Kasprowicza, twórcy Hymnów, występuje do Boga z pretensjami: dlaczego stworzyłeś Dusiołka? Kłótnia z Bogiem brzmi tu humorystycznie, lecz ma głębszy sens: to Bóg staje się odpowiedzialny za zło i ciężar psychiczny człowieka, bo je stworzył – „potworzył” – mówi Bajdała.
- Pan Błyszczyński to wiersz „utkany” z neologizmów. Są tu np. błyszczydła oczu – kolejnej fantastycznej postaci Leśmiana – pana Błyszczyńskiego. Osobnik ten obdarzony jest mocą twórczą zdolną zadziwić samego Boga. Oto kreuje „na wymroczu” własny świat widm „między mgłą a niebem”, który Bóg zakłóca szumem „wbrew jaworom”. Jest tu zatem rywalizacja o panowanie w świecie, lecz także o prawo człowieka do budowania światów i do siły twórczej, która tkwi w ludzkiej fantazji.
- W malinowym chruśniaku to najsłynniejszy erotyk Leśmiana. Kochankowie widzą świat z innej perspektywy – „zapodziani po głowy przed ciekawych wzrokiem”, nie umkną bliskości liści malinowego chruśniaku, hałasu uczynionego przez bąka, rdzawych guzów na liściu i pajęczyn zawieszonych w gałęziach. Mistrzowskie jest przejście od zbierania malin do zmysłowego wymiaru spotkania. Siła ekspresji i erotycznego napięcia skontrastowana z nieruchomym skupieniem przyrody sprawia, że wiersz jest niezwykle piękny.
- Dziewczyna Leśmiana to ballada bardzo wymowna i bogata w treści filozoficzne. Balladą jest typową – z fabułą o rodowodzie ludowo-baśniowym, z refrenami i paralelizmami składniowymi. Treść to historia dwunastu braci, którzy usłyszeli zza muru głos wołającej dziewczyny i rozpoczęli dzieło burzenia przeszkody – lecz zginęli. Ich cienie podjęły dzieło – uderzały w mur, lecz zginęły. Wówczas same młoty podjęły trud i w końcu mur runął. Lecz okazało się, że za murem nie ma nic – ani głosu, ani dziewczyny – nic, próżnia. I pytanie poety: „a ty z tej próżni czemu drwisz, jeśli ta próżnia nie drwi z ciebie?. Opowieść ta jest, rzecz jasna, symbolem. Co oznacza? Jest to obraz wiecznego, ludzkiego dążenia do ideału, wiecznego wysiłku i trudu pracy ludzkiej. Finał – zapłata za tę pracę – może sugerować dwie interpretacje. Pierwsza jest pesymistyczna: dzieje braci to metafora ludzkiego życia, pełnego absurdalnego trudu, dążeń i pragnień, które niczemu nie służą, bo osiągnąć można tylko próżnię. Lecz możemy przyjąć interpretację optymistyczną: aktywność i dążenie braci było walką ze światem, samo działanie – nie cel nadaje sens ludzkiemu życiu, człowiek nie jest biernym świadkiem. Braci jest dwunastu – więc jest to bunt solidarny. „Trudy” zostały „godnie spełnione”, a „próżnia nie drwi z ciebie”… Co jest prawdą? Każdy czytelnik na to pytanie niech odpowie sobie sam. Może zresztą obie tezy są prawdziwe?
Leśmianowskie przestrzenie są wyczarowane przez wyobraźnię poety.
Pejzaże – przepełnione bujną przyrodą są podobne do świata rzeczywistego, lecz poeta przygląda się mu niby przez lupę, eksponuje szczegół: rdzawy liść, owoc malin, rozmaite żuki i świerszcze (uwielbiał owady), źdźbło trawy, kroplę rosy. Przestrzenie też bywają rodem ze snu lub baśni – te światy są równoprawne z rzeczywistym w poezji Leśmiana. „Bezbyt”, „bezczas”, próżnia – takie przestrzenie także organizują świat poezji Leśmiana, jakby na przekór prawu przemijania i zniewolenia człowieka prawem czasu i przestrzeni. Poza tym „niebyt” i „bezbyt” to doskonałe pole dla wyobraźni poety, który może wykreować w tych miejscach własny świat.
Cechy twórczości Leśmiana
- Symbolizm
- Związki z folklorem (balladowa forma, postaci).
- Radosny powrót do natury i pierwotnej ludowości (pierwsze utwory).
- Motywy nicości i śmierci (późna twórczość).
- Obsesyjne zainteresowanie rozkładem ludzkiego ciała, pośrednimi formami egzystencji.
- Baśniowość.
- Orientalizm (w baśniach).
- Odkrywczość językowa (neologizmy!).
Leśmianowskie tematy
- relacja Człowiek – Bóg
- zderzenie marzeń z rzeczywistością
- pochwała aktywności ludzkiej, heroiczny humanizm
- śmierć i miłość
- fantastyczne pejzaże i postacie (świat wyobraźni)
- kalectwo, ułomność ludzka – jako istota człowieczeństwa
Zobacz: