Osiągnięciem poprzedniej epoki w dziedzinie epiki był realizm. Przypomnijmy: powieść realistyczna prawdziwie ukazuje rzeczywistość i codzienne życie człowieka, jest wg Stendhala „zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu”. Tworzył tę powieść właśnie Stendhal (np. Czerwone i czarne), tworzył ją Honoriusz Balzac (Ojciec Goriot, cykl Komedia ludzka itd).
Teraz, w nowej epoce, realizm staje się punktem wyjścia do nowych poszukiwań i nowych sposobów tworzenia prozy.
Punkt pierwszy tych poszukiwań to:
Gustaw Flaubert (czyt. flober).
- Jego idea to postulat, aby forma (konstrukcja) powieści wynikała z obserwacji tego kawałka rzeczywistości, który jest w niej przedstawiony, to materiał ma kształtować formę, a nie założona z góry idea lub konwencja.
- Drugie założenie Flauberta dotyczy narratora. Jest to osoba, która materiał gromadzi, porządkuje i obserwuje, lecz unika ocen i komentarzy, po prostu zebrane fakty prezentuje odbiorcy. Sam narrator usuwa się poza tekst.
Przykładami powieści Flauberta są: Pani Bovary, Wychowanie sentymentalne.
Emil Zola – twórca naturalizmu.
Kierunek ten wywodzi się z założeń Flauberta. Powieść naturalistyczna traktuje przedstawione losy bohaterów i ich otoczenie jak materiał naukowy, jak eksperyment. Literatura ma być w myśl naturalizmu podobna do nauk przyrodniczych, ma badać, obserwować, wnioskować, obnażać zło i fałsz życia. Fantazja zatem była niedopuszczalna. Natomiast powieść naturalistyczna chętnie eksponowała biologiczny wymiar ludzkiego życia, fizjologię, popędy, a także teorię dziedziczności. Słynny jest cykl powieściowy Emila Zoli pt. Historia rodziny Rougon-Macquartów, poza tym np. trylogia miast: Paryż, Rzym, Lourdes. Kontynuatorem naturalizmu był Guy de Maupassant.
Wśród ważnych postaci prozy tej epoki trzeba wymienić ponadto:
- Fiodor Dostojewski – pisarz rosyjski, podejmujący problematykę psychologiczną, opisujący okrucieństwo, podłość ludzką, zło, stany nienormalne, poszukujący odpowiedzi na odwieczne pytania o dobro i zło, o sens istnienia. Stworzył powieść polifoniczną – inaczej wielogłosową, czyli taką, w której np. każdy bohater swoim głosem wypowiada niezależne, nieszlifowane przez narratora, niestylizowane sądy. Główne dzieła Dostojewskiego to: Zbrodnia i kara, Idiota, Bracia Karamazow, Biesy.
- Tomasz Mann – pisarz niemiecki. Otrzymał literacką Nagrodę Nobla za powieść pt. Czarodziejska góra, lecz słynna jest także jego saga pt. Buddenbrookowie. Powieść ta zawiera wątki autobiograficzne, przedstawia w sposób realistyczny dzieje starej, kupieckiej rodziny. W Czarodziejskiej górze Mann stwarza w sanatorium dla gruźlików mikroświat – zawierający przekrój społeczeństwa jego czasów.
- Joseph Conrad (właśc. Józef Konrad Korzeniowski, z pochodzenia Polak). Pisarz moralista, opanowany namiętnością morskich podróży i morskiego żywiołu. Conrad zwykł stawiać swoich bohaterów w obliczu trudnych decyzji, kazał dokonywać im wyboru między np. obowiązkiem a bezpieczeństwem – choćby w powieści pt. Tajfun. Inne znane utwory Conrada to: Lord Jim, Murzyn z załogi „Narcyza”.
- Lew Tołstoj – pisarz rosyjski, autor słynnej epopei pt. Wojna i pokój czy powieści pt. Anna Karenina. Charakteryzuje go wrogość wobec cywilizacji, miast, przemysłu, wojny, rewolucji, a nawet państwa i Kościoła. Uważał, że wszelkie instytucje zagrażają indywidualności człowieka, jego moralności i prowadzą do zgubnych skutków.
Zapamiętaj!
Proza końca wieku XIX
- Trwa realizm (powieść realistyczna wciąż ma wielu czytelników).
- Wkracza naturalizm (Zola stał się prawdziwym autorytetem swoich czasów).
- Joseph Conrad głosi absolutyzm etyczny. Jego kodeks postępowania to wierność kilku prostym zasadom: odwaga, wierność słowu, honor, pomoc bliźniemu, obowiązek. Nie ma w tej sferze kompromisów.
Zobacz:
Przedstaw założenia, twórców i przykłady naturalizmu w Europie