Hymny – to dzieła, które przyniosły Kasprowiczowi największą sławę. Są to jednak utwory obrazujące kryzys zaufania do Boga i upadek dawnych wartości. Słynne hymny to:
- Dies irae,
- Święty Boże, Święty Mocny,
- Moja pieśń wieczorna,
- Hymn św. Franciszka z Asyżu.
W formie utwory te nawiązują do tradycji hymnów kościelnych, możemy też mówić, że są to już utwory ekspresjonistyczne, co w owych czasach jest nowatorstwem. Hymny prezentują pochód ludności podążającej do otwartego grobu.
- W hymnie Święty Boże do pochodu ku śmierci dołącza cała żyjąca sfera tego świata: rośliny i zwierzęta.
- Dies irae – (dzień gniewu) opiewa wizję Sądu Ostatecznego, ukazuje też przekrój ludzkości – żądze i zbrodnie:
temu dłoń ścisnęła krtań,
a tamten zęby szczerzy, poszarpawszy ramię…
Nade wszystko są jednak hymny wyrazem buntu przeciw Bogu. Kasprowicz rozpatruje pojęcie dobra i zła, i pyta: kto stworzył zło? Odpowiedź kieruje ku Bogu:
Nic, co się stało pod sklepieniem niebiosów,
Bez Twej woli się nie stało!
Kyrie elejson!
O źródło zdrady! Kyrie elejson!
Przyczyno grzechu.!!
(Dies irae)
Tak brzmi obrazoburcze oskarżenie Boga, iż jako Stwórca świata jest także stwórcą zła. A jeśli zło stworzył – to czemu sądzi i wyznacza karę?
Niewiasta z rozpaczliwym krzykiem rodzi dziecię
Ty duszę jego grzechu oblewasz hyzopem
i sądzisz!
Uwaga!
Przypomina się manicheizm – koncepcja, wg której Dobro i Zło są równorzędnymi siłami stwarzającymi wszechświat, istnieją w odwiecznym konflikcie, lecz obie są pierwiastkami koniecznymi. Lecz – jeśli zło jest częścią Boga, to nie jest On doskonały, a jeśli jest wrogą, równorzędną siłą – to Bóg nie jest najmocniejszy i wszechmogący! Zauważmy, że Kasprowicz nie jest pierwszym poetą zwracającym się do Boga w odruchu buntu. Pierwowzorem takiej postawy jest Wielka Improwizacja i szaleńczy pojedynek Konrada z Bogiem w III części Dziadów.
Pojęciem charakterystycznym dla Hymnów Kasprowicza jest także katastrofizm – czyli wizja świata idącego ku zagładzie, tendencja głosząca upadek i zagładę Ziemi. W Hymnach widzimy otwarty grób, miliardy krzyży, walące się nieba, rzeki i morza ciepłej krwi, wreszcie żmije, pijawki o dziwnych ludzkich głowach. Wizja upadku w Dies irae:
Idą na się zmartwychwstali
ogniem buntu świat się pali,
tłumy w krwawej broczą fali.
Zaś po wielkim zgiełku, złowrogim hałasie nastąpił koniec:
– na wszystko mrok nicości nieprzebyty spłynął
Zapamiętaj!
Możemy mówić przy analizie hymnów o pojęciach takich jak: manicheizm, katastrofizm i ekspresjonizm, a nade wszystko o buncie przeciw Bogu i dyskusji o pochodzeniu zła.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c165-modernizm/przemiany-w-tworczosci-jana-kasprowicza
Omów motyw „pogodzenia się z Bogiem” w twórczości Jana Kasprowicza