Ludzie bezdomni są powieścią modernistyczną i gatunkowo różnią się ogromnie od modelu powieści dziewiętnastowiecznej w wydaniu Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza, a nawet Bolesława Prusa.
Oto cechy nowej powieści:
- Brak tu zwartej, rygorystycznej kompozycji – akcja nie składa się z wydarzeń związanych zasadą: przyczyna–skutek. Czytając dzieje Judyma, obserwujemy sceny utrwalające dany moment z życia, a łączy je biografia bohatera. Oto:
- Judym w Paryżu,
- Judym w Warszawie,
- Judym w Cisach,
- Judym w Zagłębiu.
- Jest to luźna kompozycja fabuły – można powiedzieć budowa wysepkowa.
- W powieści istnieją epizody nie związane z akcją, takie, które mogłyby być oddzielnymi nowelkami: np. Swawolny Dyzio lub cała podróż Wiktorowej do Szwajcarii.
- Autor odrzuca zasadę celowości – czyli podporządkowania kształtu treści idei założonej z góry, w początkach pisania utworu.
- Subiektywizm i liryzm narracji – cechą powieści modernistycznej jest sposób przedstawienia przestrzeni i ludzi. Patrzymy na nie oczami narratora, wyczuwamy jego uczucia, jego nastrój, nie jest to zdystansowany, obiektywny odbiór. Liryczny jest pamiętnik Joasi, opisy nastrojów Judyma włącza Żeromski w powieści np. poprzez użycie mowy pozornie zależnej.
- Synkretyzm stylu – czyli narracja powieści jest niejednolita, lecz bardzo pojemna – mamy tu symbolizm (rozdarta sosna) i naturalizm, nastrojowość przypomina zaś młodopolską lirykę, co daje siłę oddziaływania na odbiorcę.
- Prezentacja psychiki i przeżyć bohatera. Powieść ukazuje, co w danej chwili zajmuje psychikę bohatera – i to jest zasada porządkowania opisywanych elementów świata przedstawionego – a nie na przykład następstwo zdarzeń.
Kompozycja Ludzi bezdomnych
- epizodyczność,
- subiektywna, liryczna narracja,
- symbolizm,
- oś konstrukcyjna – psychika, przeżycia bohatera.
Jak rozpoznać naturalizm?
- pisarz ukazuje związek człowieka z naturą, biologiczność istoty ludzkiej, jej instynkty;
- ważną rolę w fabule odgrywa cykl natury;
- pisarz obnaża ciemne strony ludzkiej egzystencji;
- stosuje drobiazgowe i drastyczne opisy.
Zobacz:
Ludzie bezdomni – Stefan Żeromski