Ludzie bezdomni Żeromskiego
Ludzie bezdomni Żeromskiego to podstawowa lektura do matury. Sprawdź swoją wiedzę i odpowiedz na pytania.
Jak upłynęło dzieciństwo doktora Tomasza Judyma?
Tomasz Judym urodził się w Warszawie jako syn biednego szewca. Wraz z ojcem i bratem Wiktorem mieszkał przy ulicy Ciepłej w biednej, fabrycznej dzielnicy. Jego ojciec był lichym szewcem, bardziej niż do pracy skłonnym do alkoholu i awantur. Z tych podłych warunków wyciągnęła Judyma ciotka, siostra jego ojca, niegdyś piękna dziewczyna, której dzięki niepospolitej urodzie udało się uniknąć nędzy. Trudniła się prostytucją, co umożliwiło jej zebranie pieniędzy na mieszkanie w dobrej dzielnicy. Po śmierci swojej bratowej wzięła do siebie na wychowanie jednego z jej dwóch synów, Tomasza. W zamian za możliwość nauki i dach nad głową chłopak musiał ciężko pracować w jej domu, w którym wszyscy nim pomiatali. Ciotka zajmowała się głównie grą w karty, coraz częściej przegrywała, a swoją frustrację wyładowywała na chłopcu. Judym opuścił ją po skończeniu piątej klasy.
Czego dotyczył kontrowersyjny odczyt Judyma na zebraniu koła lekarskiego?
Zebrania koła lekarskiego odbywały się w mieszkaniu doktora Czernisza, który byt uważany za ogromny autorytet w dziedzinie medycyny. Na jednym z zebrań Judym wygłosił swój odczyt, którego treść powstała jeszcze podczas pobytu w Paryżu. We wstępie mówił o współczesnym stanie higieny i o nowych środkach dezynfekujących. Chociaż ta część wykładu wywołała uśmiech drwiny u niektórych lekarzy, słuchano jej z zainteresowaniem. Później Judym postawił sobie pytanie, co współczesna medycyna zrobiła dla ludzi pochodzących z nizin społecznych, którzy leczenia potrzebują najbardziej. Opowiadał o biedzie, jaką widział w Paryżu, o robotnikach pijących absynt, dzieciach snujących się po rynsztokach, kobietach uprawiających nierząd. Następnie porównał paryskie warunki do ubogich dzielnic Warszawy i nieludzkich warunków, w jakich zmuszeni są żyć mieszkańcy wsi. Zwrócił uwagę na problem zwalczania przyczyn chorób, który przez medycynę jest permanentnie pomijany: kiedy robotnik, który zgorzeli płuc nabawił się podczas pracy w fabryce, zostaje wyleczony, musi wrócić do swojego dawnego zajęcia, a zatem leczenie samo w sobie nie ma sensu.
W swoim wykładzie Judym zdecydowanie oskarżyli medycynę i lekarzy o obojętność wobec najbardziej potrzebujących. Leczy się tylko tych, którzy mogą szczodrze za to zapłacić, zapominając, że głównym zadaniem lekarza jest ratowanie życia – i to każdego życia. Według doktora Tomasza lekarz nie powinien się ograniczać tylko do leczenia, ale musi też zaangażować się w życie społeczne i wykorzystać swój autorytet do zwalczania nieprawidłowości społecznych, które są przyczyną większości chorób.
Wykład ten wywołał liczne dyskusje i powszechny sprzeciw. Od tej pory Judym, nazywany szalonym idealistą, zaczął być przez środowisko lekarskie otwarcie lekceważony.
Co było powodem wyjazdu Judyma do Cisów?
Judym miał coraz większe problemy finansowe w Warszawie, praktyka lekarska nie przynosiła dochodów, środowisko lekarskie traktowało go jak dziwaka. W dodatku jego brat Wiktor uległ wypadkowi w fabryce i Tomasz musiał w zastępstwie zatroszczyć się o utrzymanie jego rodziny. Wtedy właśnie dowiedział się od znajomego, że niejaki doktor Węglichowski poszukuje lekarza na stanowisko asystenta w uzdrowisku Cisy. Wkrótce okazało się, że właścicielką szpitala w Cisach jest pani Niewadzka, którą, wraz z jej uroczymi wnuczkami i ich nauczycielką, poznał Judym podczas pobytu w Paryżu. Doktor przyjął propozycję, mimo poczucia, że rezygnuje w ten sposób ze swoich zawodowych ideałów. O podjęciu decyzji przesądziła jednak perspektywa ujrzenia jednej z wnuczek pani Niewadzkiej, panny Natalii.
Jak potoczyły się losy Natalii i pana Karbowskiego?
Judym po raz pierwszy zobaczył Karbowskiego w Cisach, podczas śniadania u księdza. Od plebana też dowiedział się, że Karbowski pochodzi z dobrej i majętnej rodziny, jednak po śmierci ojca w ciągu zaledwie dwóch lat roztrwonił cały majątek, a teraz przebywa w Cisach na kuracji. Niedługo potem na śniadaniu zjawiła się panna Natalia i Judym spostrzegł, że darzy ona Karbowskiego gorącym uczuciem.
Jakiś czas później panna Natalia uciekła z domu w towarzystwie kochanka. W Woli Zameckiej wzięli ślub i zaraz potem udali się za granicę. Natalia zostawiła jedynie list do babki, w którym zapowiedziała, że swój osobisty majątek, spadek po matce, zamierza podjąć w całości z banku. Doktor Judym i panna Joanna podejrzewali, że pieniądze te wkrótce zostaną upłynnione przez męża Natalii.
Co było przyczyną pierwszego nieporozumienia w Cisach między Judymem a administratorem i dyrektorem uzdrowiska?
Judym zauważył, że w czworakach folwarcznych coraz więcej dzieci zapada na malarię. Przyczyną choroby okazało się zbyt bliskie sąsiedztwo stawów wykopanych w torfowym podłożu. Takie wilgotne powietrze szkodziło również przybywającym na leczenie kuracjuszom. Kiedy poinformował o tym dyrektora Węglichowskiego, ten zupełnie zignorował problem. Ani dyrektor, ani administrator Krzywosąd nie podjęli projektu osuszania Cisów, który przedstawił im Judym. Szansą był przyjazd komisji, przed którą Judym poruszył problem malarii i zgniłego powietrza w uzdrowisku. Członkowie komisji rozważyli projekt osuszania, jednak ostateczną przeszkodą stał się brak środków finansowych na przekształcenie zbiorników.
Po wyjeździe komisji pozornie nic się nie zmieniło w stosunkach Judyma z zarządem uzdrowiska, jednak pod powierzchownie grzecznymi rozmowami kryła się rosnąca z obu stron nienawiść.
W jaki sposób Judym wyznał miłość pannie Joannie Podborskiej?
Judym po raz pierwszy zdał sobie sprawę ze swoich uczuć podczas rozmowy z panną Joanną o ucieczce Natalii i Karbowskiego. Wtedy też w głębi duszy postanowił, że to ona właśnie ma być jego żoną. Od tamtej pory w myślach nazywał ją swoją narzeczoną. Jakiś czas później spotkali ją w drodze do chorych. Wtedy Joanna wyznała mu, że widywała go czasem w tramwaju w Warszawie i zapamiętała go z tamtych czasów. Judym nieoczekiwanie oświadczył jej, że wie, dlaczego na niego właśnie zwróciła uwagę. Według doktora zrobiła to, bo już wtedy przeczuwała, że on właśnie zostanie jej mężem. Joanna nie była zaskoczona tym wyznaniem, potraktowała je jako oświadczyny, które przyjęła.
Jak dochodzi do zerwania umowy między Węglichowskim a Judymem?
Judym dowiedział się, że Krzywosąd zamiast w legalny sposób oczyszczać stawy z mułu, przerzuca ten szlam do rzeki, zatruwając tym samym wodę, którą piją najbiedniejsi ludzie w Cisach. Zdenerwowany udał się na rozmowę z dyrektorem uzdrowiska i administratorem Krzywosądem. Tamci nie próbowali nawet ukrywać projektu Krzywosąda, tłumacząc, że należy użyć wszystkich środków na korzyść przedsięwzięcia, bez względu na to, czy są one zgodne z etyką, czy nie. Judym, który od dawna zajmował się problemem higieny w środowiskach najuboższych, nie umiał pogodzić się z tym, co zobaczył. Wdał się w sprzeczkę z zarządcami uzdrowiska, zakończoną bójką z administratorem. Wieczorem otrzymał list od dyrektora Węglichowskiego, który poinformował go o rozwiązaniu z nim zawartej przed rokiem umowy.
Kim był inżynier Korzecki i jaką rolę odegrał w życiu Judyma?
Judym poznał inżyniera Korzeckiego w Paryżu, później spotkali się w Szwajcarii, gdzie Korzecki leczył się z powodu wyczerpania nerwowego. Spędzili ze sobą jakiś czas, głównie na kłótniach i rozmowach, ale kiedy Judym wrócił do Paryża, a Korzecki do kraju, stracili ze sobą kontakt.
Ponownie spotkali się w pociągu, kiedy Judym stracił pracę w Cisach. Korzeckiemu udało się namówić dawnego przyjaciela, aby pojechał z nim do Zagłębia, ośrodka przemysłu górniczego i hutniczego. Widząc, w jakim stanie jest doktor, inżynier chciał zapewnić mu odpoczynek i towarzystwo, sugerował również, że istnieje tam możliwość otrzymania pracy na stanowisku lekarza.
Rzeczywiście Judym odzyskał w Zagłębiu względny spokój. Wkrótce też otrzymał posadę lekarza fabrycznego w pobliżu kopalni węgla. Wobec nieludzkich warunków pracy, jakie zobaczył w kopalni, odezwały się w nim dawne ideały i marzenia, dzięki którym odnalazł motywację do pracy.
Korzecki był teraz najbliższym znajomym doktora, dlatego widywali się dosyć często. Jednak towarzystwo inżyniera nie wpływało na Judyma pozytywnie. Był to typ nerwowca, naznaczonego bólem istnienia, rozdartego między sferą idei a gorzką rzeczywistością. Znajomość zakończyła się tragicznie: inżynier Korzecki został znaleziony martwy w swoim pokoju. Jego śmierć uznano za samobójstwo.
Co było przyczyną rozstania Judyma i Joasi
Joasia przyjechała na jeden dzień do Zagłębia, aby odwiedzić Judyma. Snuła tam plany na temat małżeństwa z Tomaszem i domu, jaki będą razem prowadzić. Chciała pomagać mu w szpitalu, troszczyć się o jego pacjentów. Nieoczekiwanie Judym zaczął burzyć wszystkie jej plany. Opowiedział Joasi o tym, co zobaczył w Zagłębiu, o ludziach, którzy umierają za młodo, o ich dzieciach, które rodzą się chore. Wyznał, że czuje się za nich odpowiedzialny i zdecydował się poświęcić życie, aby wyrwać ich z tego przeklętego kręgu chorób i śmierci. Dla nich też postanowił zrezygnować z własnego szczęścia. Judym przewidywał, że jako mąż i ojciec nie będzie umiał wszystkich swoich sił skoncentrować na pracy dla ludzi, a miłość do Joasi odbierze mu chęć do ciągłej walki i zrobi z niego dorobkiewicza. Joasia była zdruzgotana tym, co usłyszała. Pogodziła się jednak z wolą ukochanego i pożegnała go słowami: „Szczęść ci Boże”.
Jakich lekarzy, prócz doktora Judyma, poznałeś na kartach literatury polskiej?
Jednym z bohaterów literackich wykonujących ten szlachetny zawód jest Michał Szuman – bliski znajomy Stanisława Wokulskiego z Lalki Bolesława Prusa, Żyd, zgorzkniały stary kawaler, który w młodości chciał popełnić samobójstwo po śmierci narzeczonej. To szlachetna postać – brał udział w powstaniu styczniowym i został za swą działalność zesłany na Sybir. Pasjonował się badaniami na temat cech różnych ras.
Innym przykładem lekarza w literaturze jest Piotr Cedzyna – bezkompromisowy moralnie tytułowy bohater opowiadania Stefana Żeromskiego Doktor Piotr. To młody potomek podupadłej rodziny szlacheckiej, który postanawia zwrócić dług oszukanym przez ojca Piotra robotnikom. Doktor Piotr inaczej pojmuje honor niż ojciec. Dominik Cedzyna, choć w swoim mniemaniu dbał o dobre imię rodziny, zaniżali pensje robotników, by za te pieniądze móc kształcić syna.
Paweł Obarecki, bohater Siłaczki Stefana Żeromskiego, to z kolei negatywna postać, przykład konformisty. Jest lekarzem w prowincjonalnym Obrzydłówku. Przejmuje styl życia miejscowych notabli, nuda i przyjemności stołu zabijają w nim dawne ideały. O idealistycznej młodości przypomina mu spotkanie z umierającą na tyfus nauczycielką, znajomą, w której podkochiwał się w czasach studenckich. Śmierć poświęcającej się dla innych dziewczyny to jednak tylko chwilowy wstrząs. Obarecki nie zmienia swej bezmyślnej egzystencji.
Jak rozumieć tytuł powieści?
Zacznijmy od analizy słowa bezdomny. Bezdomni są ludzie, którzy nie mają domu – lecz nie tylko tacy, którzy nie mają gdzie mieszkać. Cóż bowiem znaczy dom? Może to być budynek, mieszkanie lub coś więcej – rodzina, oaza najbliższych osób, do której ucieka człowiek przed zgiełkiem świata, w metaforycznym sensie może to być nawet ojczyzna. O które znaczenie chodzi Żeromskiemu? Wydaje się, że o wszystkie – bo ukazuje pisarz różne przykłady bezdomności, lecz w przypadku głównych bohaterów – Joasi i Judyma, jest to bezdomność moralno-ideowa – wyrzeczenie się domu, rodziny i prywatnego życia dla idei społecznej.
W marzeniach Joasi tęskniącej za własną rodziną dom jest wielkim szczęściem – nie musi być bogaty ani wystawny, lecz musi być zbudowany na prawdziwym uczuciu i wspólnocie ideałów. Judym myśli podobnie – lecz zdaje sobie sprawę z faktu, że taki dom odciąga człowieka od jego pracy społecznej, że ideowiec nie może pozwolić sobie na tęsknotę do żony i dzieci, obarczonemu rodziną społecznikowi trudno też być ubogim, bo przecież musi utrzymać rodzinę, a wymagania finansowe bliskich z czasem rosną… Dlatego właśnie Judym decyduje się na bezdomność i rozstanie z Joasią. Składa ofiarę ze swojego prywatnego szczęścia – rani ukochaną osobę, a także siebie. Będzie miał zapewne pokoik samotnego lekarza, w którym od rana do nocy będzie przyjmował pacjentów – lecz nigdy nie będzie miał domu.
W powieści obserwujemy także bezdomność materialną – czyli całe warstwy społecznej biedoty, choćby mieszkańców ulicy Ciepłej czy Krochmalnej. Ich bezdomność można potraktować w sposób dosłowny – jako brak mieszkań lub wegetowanie w złych warunkach.
Bezdomni – bo bez ojczyzny, wciąż podążający w poszukiwaniu własnego miejsca i wszędzie obcy są polscy emigranci, a ich powieściowy przykład to Wiktor Judym z rodziną. W zestawieniu z problematyką powieści najważniejsza wydaje się bezdomność głównego bohatera – oznacza bowiem samotność jednostki, która pragnie czynić dobro, podjąć walkę z nędzą, krzywdą ludzi – słowem: ze złem tego świata.
Zobacz:
Przedstaw treść powieści Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni
Omów kompozycję powieści Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni
Czy można powiedzieć, że Ludzie bezdomni są powieścią o tematyce społecznej?
Jak rozumieć tytuł powieści Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni