Czy motyw wsi obecny jest w literaturze romantycznej?
Zainteresowanie romantyków wsią zapowiadał już jeden z oświeceniowych nurtów: sentymentalizm. Sentymentalni twórcy na bohaterów swych utworów wybierali postacie z ludu i usiłowali zwrócić uwagę na ich przeżycia. I bohaterowie, i ich problemy wydawały się jednak zbyt sielankowe, nieprawdziwe. Inaczej u romantyków. Fascynuje ich sposób postrzegania świata przez lud – magiczny, tajemniczy, niewytłumaczalny, ludowa moralność opierająca się na prostej zasadzie: zło musi być ukarane, a dobro nagrodzone. Wiele utworów romantycznych swoje źródła ma w ludowym folklorze, ale celem romantyków nie było dosłowne odtworzenie ludowych pieśni, obrzędów czy legend, lecz stworzenie klimatu ludowości.
W jaki sposób poeci romantyczni uzyskiwali klimat ludowości w swoich utworach?
- Na bohaterów wybierali postacie wywodzące się z gminu, prostych ludzi (Karusia, wieśniacy, wiejskie dziewczyny w balladach Mickiewicza, lud zgromadzony na obrzędzie dziadów).
- Poeci romantyczni przyjmowali ludowy kodeks moralny – każda zbrodnia z czasem musiała wyjść na jaw, każde zło zawsze musiało być ukarane (ballady i Dziady Mickiewicza, Balladyna Słowackiego).
- Romantycy wprowadzili do języka poetyckiego gminne słownictwo: elementy gwary, prowincjonalizmy (np.: duby – brednie, ziołka – kwiatki, najrańsza – najwcześniejsza, gęszcza – gęstwina, gąszcz).
Jak do problemu wsi podchodzili pozytywiści?
Wieś zajmuje ważne miejsce wśród pozytywistycznych tematów. Jej obraz nie ma nic wspólnego z romantycznym poszukiwaniem tajemnicy czy mądrości ludowej. Pozytywiści przedstawiają ją bardzo dosłownie – pokazują biedę, zacofanie, ciemnotę wsi XIX-wiecznej.
Niestety, ani wieś chłopska, ani szlachecka nie opływały w dostatki. Na wiele dworów szlacheckich nałożone były wysokie kontrybucje. Sami szlachcice niejednokrotnie musieli zakasać rękawy i osobiście zająć się gospodarką, gdyż nie stać ich było na liczną służbę. Opłakane skutki w postaci tysięcy bezrobotnych chłopów przyniosło ich uwłaszczenie. Wielu chłopów musiało opuścić wieś i ruszyć w świat na poszukiwanie pracy. Najczęściej wędrowali do miast i podejmowali pracę jako robotnicy fabryczni. Pracowali w koszmarnych warunkach, zarabiali psi grosz, który często nie zaspokajał nawet podstawowych potrzeb żywieniowych.
Czy temat wsi obecny jest w poezji młodopolskiej?
Oczywiście. Pewną grupę młodopolskich twórców nazwano nawet… chłopomanami. A jakie wiejskie tematy podejmowano?
- Bieda na wsi, niedola wiejskiej biedoty – cykl sonetów Z chałupy Jana Kasprowicza, Siłaczka, Zmierzch, Zapomnienie Stefana Żeromskiego.
- Wieś góralska – poezja i proza Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
- Tradycje wsi polskiej, całokształt życia zbiorowości chłopskiej – Chłopi Władysława Stanisława Reymonta.
- Bierna postawa chłopów w czasie powstania styczniowego – Rozdzióbią nas kruki, wrony… Stefana Żeromskiego.
- Motyw żołnierza wywodzącego się z chłopstwa – Popioły i O żołnierzu tułaczu Stefana Żeromskiego.
- Rozdźwięk pomiędzy chłopstwem a inteligencją, rozliczenie przeszłości (postacie historyczne: Bartosz Głowacki i Jakub Szela nawiązują do zrywów zbrojnych z udziałem chłopów), nieumiejętność podjęcia walki – Wesele Stanisława Wyspiańskiego.
- Motyw „galicyjskiej chłopomanii” – Wesele Stanisława Wyspiańskiego, poezja Lucjana Rydla.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c165-modernizm/mlodopolskie-tematy