Lalka Bolesława Prusa jest panoramiczną powieścią realistyczną, której wartość zwiększają dodatkowe, nowatorskie zabiegi kompozycyjne.
Dlaczego jest to powieść panoramiczna?
Ponieważ prezentuje panoramę – przekrojowy, ogarniający wszelkie elementy obraz społeczeństwa, sytuacji poszczególnych warstw, miasta (Warszawy) i jego mieszkańców. Cechą powieści panoramicznej jest wielka liczba postaci, w tym drugoplanowych, tworzących tło akcji. Wszystkie te zjawiska zachodzą w Lalce Bolesława Prusa.
Na czym polega realizm Lalce?
Na opisie przestrzeni i osób.
Tłem wydarzeń jest wielkie miasto, wiernie opisane w powieści. „Lustrzane” przedstawienie środowiska powodują:
- wierność topografii i nazw geograficznych (Prus opisuje w powieści Łazienki, Krakowskie Przedmieście, Powiśle, Nalewki, Służewiec);
- realizm szczegółów – w opisie przedmiotów (np. wystawy sklepu Wokulskiego), strojów (np. kreacji panny Łęckiej);
- milieu – prezentacja otoczenia postaci, co pośrednio ją charakteryzuje. Zachodzi to w przypadku opisu sypialni panny Izabeli lub pokoju subiekta Rzeckiego.
Miasto
U Prusa żyje – i jest prawdą o XIX-wiecznej Warszawie: stroje, powozy, sklepy, wystawy, kwesty są opisane tak sugestywnie, że niemal słyszymy gwar stolicy.
Narrator
Bolesław Prus wprowadza dwugłos narracji i jest to w zakresie prozy pewnym novum. Lecz główny tok wydarzeń przedstawia narrator trzecioosobowy, „przezroczysty”, obiektywny.
Realizm czasu
Pisarz bardzo pilnuje zgodności i prawidłowości podawanych dat. Wydarzenia takie jak kwesta w Łazienkach, spektakl teatralny, które opisuje Prus w powieści, są rzeczywiste, zgodne z informacjami zamieszczanymi w ówczesnej prasie.
Obecność epizodów
– liczne epizody nie tylko wzbogacają opis miasta, lecz także powodują stałe dopełnianie się sytuacji, dają również dodatkowe informacje o wydarzeniach.
Kreacja postaci
Prus przedstawia swoich bohaterów bezpośrednio (przez opis) i pośrednio (przez ich czyny). Są to postacie prawdziwe, ludzkie, nie czarno-białe, są prawdopodobne psychologicznie, poznajemy ich wewnętrzne motywacje.
Uwaga!
W utworze Prusa nie wyczuwa się natrętnej tendencji, realizacji w pierwszym rzędzie programu pozytywistycznego. Wprawdzie z działań Wokulskiego, opisu biedoty miejskiej i arystokracji wynika postulat pracy organicznej i pracy u podstaw – nie są one jednak szczególnie wyeksponowane. Cel powieści realistycznej jest inny: ukazać wszechstronny obraz sytuacji jednostki w społeczeństwie, prawdę o niej, o stosunkach społecznych i współczesnym świecie. Ten cel powieść Prusa spełnia.
Na czym polega nowatorstwo Prusa w Lalce?
- Dwugłosowy charakter narracji. Relację o wydarzeniach poznajemy z dwóch źródeł: od głównego, trzecioosobowego narratora i z pamiętnika Rzeckiego. Jest to efektowne nowatorstwo, splot dwóch głosów daje bardzo pozytywne skutki: przedstawione wydarzenia są oświetlone z dwóch punktów, stają się jeszcze prawdziwsze, poza tym pamiętnik w sposób dodatkowy charakteryzuje starego subiekta i mentalność ludzi tamtej epoki.
- Nowatorstwem jest otwarta kompozycja, którą stosuje Prus. Powieść realistyczna powinna być zwarta, a wszelkie jej elementy winny wynikać z siebie i wzajemnie się motywować. Prus rozluźnia nieco tę konstrukcję. By móc przedstawić życie i panoramę swojej współczesności, wprowadza wiele epizodów, nie zawsze je kończy, pomiędzy wątkami pozostawia luki, a powieść ogarnia wielką połać przestrzeni. By uatrakcyjnić wymowę dzieła, pozostawia niejasne zakończenie – właściwie nie wiemy, co stało się z Wokulskim.
- Wartością nową jest także psychologizacja bohaterów – postacie nie tylko stają się prawdziwsze, autor ujawnia odbiorcom związek między psychiką a działaniem człowieka – złożoność czynu, a nie niepodważalną charakterystykę osoby.
Jest zatem Lalka Bolesława Prusa prawdziwym, panoramicznym dziełem dojrzałego realizmu, w dodatku nowatorskim w swojej epoce.
Należy pamiętać, że…
- Lalka nie jest krytyką kapitalizmu, ale krytyką społeczeństwa, które nie sprostało wymogom epoki, traktując ideologię pozytywizmu egoistycznie, jedynie jako zachętę do zbijania fortun.
- Metafora świata jako teatru a ludzi jako marionetek, aktorów jest metaforą bardzo starą, znaną już u Szekspira czy nawet Jana Kochanowskiego (fraszka O żywocie ludzkim).
- Kompozycja otwarta – to taka, którą cechują luźne związki, a nawet luki pomiędzy elementami, np. brak powiązania przyczynowo-skutkowego, nie wyjaśniony finał, fragmentaryczność świata przedstawionego. Spotkaliście je już w dramacie romantycznym.
- O kompozycji klamrowej mówimy, gdy we wstępie i na końcu utworu występuje ta sama scena, motyw, podobny chwyt stylistyczny – tworzące rodzaj klamry spinającej utwór.
- Począwszy od powieści naturalistycznej rozpoczyna się proces ograniczania wszechwiedzy narratora o świecie przedstawionym na rzecz bardziej subiektywnej narracji, prezentacji świata przez pryzmat widzenia bohatera.
Zobacz:
Przedstaw dzieje Stanisława Wokulskiego – głównego bohatera Lalki Bolesława Prusa.
Czym jest idealizm? Jak interpretuje to pojęcie Bolesław Prus w swojej powieści pt. Lalka?
64. Lalka Bolesława Prusa – powieść o karierze czy o klęsce? Przedstaw swój sąd na ten temat