Nad Niemnem spełnia wymogi tzw. powieści dobrze skomponowanej – jak określali ją współcześni krytycy. To znaczy przemyślanej, o zwartej strukturze, w której wszystkie elementy są logicznie powiązane i uzasadnione. Przy czym Nad Niemnem spełnia wiele założeń realizmu, choć nie da się ukryć, że jest nieco tendencyjna – preferuje bowiem ideał pracy i program pozytywistów.

  • Nad Niemnem jako powieść realistyczna na plan pierwszy wysuwa świat przedstawiony i prawdę o nim.
  • Orzeszkowa jest narratorem wszechwiedzącym, nie ujawnia bezpośrednio swoich ocen.
  • Epickość powieści ujawnia się w opisach przestrzeni, w których dostrzegamy realizm szczegółu i dokładność relacji. Przykładem może być opis siedzib np. Korczyna, który rysuje się jako długi, drewniany dwór z wielkim gankiem i rzędem okien. Dalszy opis postępuje „okiem kamery”, jakby z punktu widzenia kogoś, kto zbliża się do budynku, wchodzi do środka i ogląda wnętrze.
  • Autorka dokładnie przedstawia ludzi, zaznaczając ich wiek, wygląd, charakter, przeszłość, uderza drobiazgowość opisu stroju – wystarczy porównać „portrety” Justyny i niechlujnej Teresy.
  • Orzeszkowa dokładnie określa czas – porę roku, pogodę, wprowadza słynne opisy przyrody stanowiące panoramę nadniemeńskiej okolicy.
  • Używa pisarka scenicznej prezentacji zdarzeń – czyli zanim wprowadzi postać, opisuje miejsce.
  • Bohaterowie – ludzie z krwi i kości, realni, są przedstawicielami różnych warstw społecznych, mówią językiem, który odzwierciedla rzeczywistość obyczajową i społeczną.
  • Akcja jest prawdopodobna, pozbawiona jakiejkolwiek fantastyki czy baśniowości, zwarta – jedne wydarzenia pociągają za sobą następne. Można śmiało nazwać tę powieść „nadniemeńskim zwierciadłem”.

Zauważcie, że…
„słabym punktem” powieści jest romans i małżeństwo Justyny i Janka Bohatyrowicza. Orzeszkowa bardzo stara się uczynić je prawdopodobnym i możliwym, ale – przede wszystkim związek ów spełnia cele programowe. Uczucie podporządkowane idei – nie jest prawdziwe, a w dodatku zupełnie beznamiętne. Podobno Henryk Sienkiewicz mawiał o dziełach koleżanki Orzeszkowej, że czytelnicy za sto lat znajdą w nich obraz programów ideowych, a nie prawdziwych ludzi. Chyba miał rację.

 

Zobacz:

Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej

Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa

Nad Niemnem – matura

Zaprezentuj świat przedstawiony w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej

Czy Nad Niemnem jest powieścią tendencyjna czy realistyczną?

Postacie Nad Niemnem

Nad Niemnem na maturze