Realizm powieści jest niezaprzeczalny
- Wierne przedstawienie obrazu społeczeństwa:
- środowiska arystokratycznego – pani Andrzejowa i Zygmunt Korczyńscy,
- ziemiańskiego – Korczyńscy,
- zaściankowego – mieszkańcy Bohatyrowicz.
- Stypizowanie postaci, wyrazistość i dokładność w przedstawieniu charakterów i tła obyczajowego.
Eliza Orzeszkowa z drobiazgowością opisała Korczyn, Bohatyrowicze, Olszynkę, Osowce.
- Działania bohaterów umotywowane są nie tylko przyczynami współczesnymi, ale także dawnymi – występują odniesienia do historii, czyli nawiązania do niedawnych powstań i bardzo odległych w czasie dziejów Jana i Cecylii.
- Narracja w powieści realistycznej jest prowadzona w trzeciej osobie, narrator jest bezosobowy, bezstronny, opowiada o świecie zewnętrznym, ale nie wnika w psychikę postaci – jest to tak zwana narracja przezroczysta.
Wszystkie te cechy możemy odnaleźć w Nad Niemnem, badacze literatury uważają, że Orzeszkowa stworzyła wręcz ideał realistycznej powieści pozytywistycznej.
Ale czy powieść Orzeszkowej jest zupełnie pozbawiona tendencyjności?
Powieść tendencyjna, nazywana powieścią z tezą, od powieści realistycznej różni się tym, że najważniejszym celem, któremu podporządkowane są wszystkie inne, jest udowodnienie pewnej tezy. Teza taka jest zwykle założeniem politycznym lub ideologicznym, aktualnym w danym czasie.
Bohaterowie powieści tendencyjnej są wyraźnie podzieleni na dobrych i złych (czarne charaktery i świetlane postacie), a ich postępowanie jest pozytywnym albo negatywnym przykładem ilustrującym założoną tezę.
- W Nad Niemnem na pewno dostrzeżemy pewne cechy charakterystyczne dla tego typu powieści. Sama autorka w jednej z wypowiedzi stwierdziła, że najważniejszym motywem powieści jest powstanie 1863 roku. W całej książce zauważymy, że jednym z istotniejszych kryteriów oceny postaci jest właśnie ich stosunek do sprawy narodowej. Na przykład Anzelm Bohatyrowicz przekonuje się do Justyny, kiedy razem odwiedzają mogiłę.
- Innym ważnym kryterium, według którego oceniamy bohaterów, jest ich stosunek do pracy. Choć bez dodatkowych komentarzy, ale wyraźnie negatywnie przedstawieni są Emilia i Zygmunt Korczyńscy. Są to postacie piękne fizycznie, ale ich postępowanie budzi niechęć. Rozmowy Benedykta i Witolda można nazwać dyskursami o sprawach aktualnych. Również w wielu wypowiedziach Justyny odnajdziemy wyraźne ślady ideologii pozytywistycznej.
Zapamiętaj cechy powieści realistycznej:
- odtwarza świat i środowisko według Stendhalowskiej maksymy „powieść – zwierciadło przechadzające się po gościńcu”;
- postacie są charakteryzowane przez opis ich otoczenia;
- dba o realizm szczegółu i szczegółowość opisu;
- posługuje się narracją przezroczystą, obiektywną, zdystansowaną.
Realizm szczegółu
To cecha eposu zastosowana przez twórców powieści realistycznej. Spotkamy się zatem w ich utworach z dokładnym, wręcz fotograficznym opisem przestrzeni, pejzażu, nawet osób. Czasem zdaje się, że opisany szczegół dostrzegamy dzięki kamerze, która wydobywa go, zbliżając się doń z oddali, z dalekiej perspektywy. Technikę tę możemy zaobserwować we wstępie do Ojca Goriot: Paryż, dzielnica, jej uliczki, pensjonat pani Vauquer.
Jeśli, patrząc na członków stanu szlacheckiego, zbierzemy wnioski na temat skutków życia bez pracy, będą to:
- choroba fizyczna, słabość ciała i duszy,
- brak motywu do życia, ospałość i bierność,
- sztuczność uczuć, maniera i fałsz.
A jaki efekt daje pracowita egzystencja?
Popatrzmy na zaścianek:
- autentyczność i szczerość uczuć,
- siła fizyczna, zdrowie, radość życia, uroda,
- zdrowie moralne,
- aktywność życiowa,
- satysfakcja z pracy i wolności.
Orzeszkowa nie pozostawia wyboru czytelnikowi: opłacalność pracy została klarownie wyłożona.
Zobacz:
Artyzm i tendencja – konstrukcja bohaterów Nad Niemnem Orzeszkowej.
Jakie hasła programowe pozytywizmu propaguje Orzeszkowa w Nad Niemnem?
Przedstaw Lalkę Bolesława Prusa jako powieść dojrzałego realizmu.