Wydarzenia w Panu Tadeuszu rozgrywają się w czasie historycznym, bo w latach 1811-1812, w dobie walk napoleońskich, które dla Mickiewicza piszącego w latach 1832-1834 były już historią. A zatem główne wydarzenie historyczne utworu to ekspansja Napoleona na Rosję, z udziałem wojsk polskich.
Występują w utworze autentyczne postacie historyczne:
- generał Dąbrowski, Kniaziewicz,
- wspominani są Napoleon, Kościuszko (po nim imię otrzymał tytułowy bohater), Rejtan, książę Józef Poniatowski.
Ta historia tworzy jednak teraźniejszość utworu.
Historia jeszcze wcześniejsza znajduje wyraz w słynnym koncercie Jankiela:
- radosne wydarzenia Konstytucji 3 maja,
- tragiczną Targowicę,
- rzeź Pragi (w czasie powstania kościuszkowskiego),
- utworzenie Legionów Polskich we Włoszech.
Każdy z epizodów wyrażony jest w muzyce, to gra Jankiela jest osią konstruującą opowieść o losach kraju. Fakty, które przywołuje i zarazem interpretuje, mają przypomnieć czytelnikowi zdarzenia świetne i bolesne w historii Polski.
Uwaga!
Tragizm Pana Tadeusza – utworu, który przecież sam w sobie jest wizją radosną, pełną humoru, a nawet sielankową – też istnieje. Razi nas zderzenie tej słonecznej panoramy szlacheckiej przeszłości z teraźniejszością autora: emigranta, wygnańca zniewolonej ojczyzny, tęskniącego za nią. Wyrazem tego jest Epilog – pisany we Francji „na paryskim bruku”, czyli w mieszkaniu przy Rue de Seine 63. Epilog jest utrzymany w innym nastroju: wypełniony tęsknotą, bólem po stracie ojczyzny, nadzieją na dobry los własnych dzieł, które mają trafić pod polskie strzechy. Jeszcze raz pojawia się alegoria ojczyzny – matki:
O Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie
Złożona – nie ma sił mówić o tobie!
Zobacz: