Charakterystycznym owocem literatury romantycznej jest konstrukcja bohatera romantycznego. Typowość owej literackiej osobistości polega na tym, że jej biografia układa się w pewien schemat – powtarzalny (z niewielkimi zmianami) w najważniejszych dziełach romantyzmu.
Żywot bohatera romantycznego podzielić można na trzy etapy:
I. Młodość
Jest to człowiek wrażliwy, najczęściej poeta, samotny, nierozumiany przez ludzi, wyobcowany i nieszczęśliwie zakochany. To typ Gustawa z IV części Dziadów. Owładnięty uczuciem, mało powiedzieć: nadwrażliwy, przewrażliwiony, odtrącony przez ukochaną, skrzywdzony przez konwenanse tego świata.
II.. Metamorfoza
Punkt bardzo ważny w życiu bohatera romantycznego – chwila przeistoczenia się z nieszczęśliwego kochanka w bojownika o sprawę ogólną (wyzwolenie narodu). Jest to moment zaznaczony często przez samobójstwo (Gustaw – zabił się i żyje nadal) i zmianę imienia Gustaw – zmienia się w Konrada. Metamorfoza w Dziadach zaznaczona jest szczególnie wyraźnie – bohater zapisuje ją na ścianie celi więziennej: Umarł Gustaw – narodził się Konrad.
III. Etap – Konrada – walki o wielką, ogólną ideę
Jest to zwykle sprawa narodowa lub interes danej grupy społecznej. Teraz charakteryzuje bohatera
- prometeizm (poświęcenie się dla dobra ogółu),
- tytanizm (próby podjęcia ponadludzkiego wysiłku dla dobra sprawy),
- mesjanizm (chęć spełnienia swojej misji, rola Mesjasza poświęcającego się dla idei), a nawet: czyn, który z punktu widzenia moralności jest dyskusyjny lub wręcz nieetyczny (mord, bluźnierstwo, zdrada). Motywację takiego czynu stanowią intencje bohatera. W przypadku Konrada takim czynem jest bluźniercze wystąpienie przeciw Bogu.
Bohater romantyczny zwykle nie wygrywa – nie osiąga postawionego sobie celu, lecz także nie przegrywa, gdyż jego idea okazuje się zwycięska.
Przemiany Kordiana:
- Z wrażliwego młodzieńca – w podróżnika.
- Z podróżnika (utracjusza) – w rzecznika sprawy polskiej przed papieżem.
- Z podróżnika-patrioty – w spiskowca, zamachowca, przywódcę narodu (przemiana na Mont Blanc).
- Z zamachowca – w więźnia, skazańca.
Bohater romantyczny
Od chwili, w której na kartach literatury polskiej pojawił się Konrad-Gustaw, nie uwolnimy się od bohatera romantycznego. Pojawią się liczne modyfikacje i kolejne warianty, dojdzie nawet do tego, że w powszechnej świadomości utrwali się przekonanie o typowym Polaku – bohaterze romantycznym.
Jego cechy będą nosić:
- Jacek Soplica,
- Andrzej Kmicic,
- Stanisław Wokulski,
- doktor Judym.
Wreszcie, zniecierpliwiony poeta, Antoni Słonimski, napisze u progu wyzwolonej Polski:
Ojczyzna moja wolna, wolna!
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada.
Niestety – już wkrótce obrońcy września i powstańcy Warszawy musieli ów płaszcz podnieść i przywdziać…
Zobacz:
Udowodnij, że Dziady Adama Mickiewicza są dramatem romantycznym