Bohater romantyczny – kto to taki? Przedstaw cechy wybranych bohaterów romantycznych i zastanów się, czy tylko w romantyzmie spotykasz taki sposób kreowania postaci. Odwołaj się do wybranych tekstów kultury.
Bohater romantyczny to bardzo często artysta. W romantyzmie to poeta – wieszcz: przywódca narodu, wiodący go ku lepszej przyszłości. W innych epokach artystów z bohaterami romantycznymi łączy przede wszystkim przekonanie o własnej wielkości i wywyższanie się nad innych, a nawet pewnego rodzaju pogarda wobec reszty świata.
Romantyczni artyści:
• Konrad (z III cz. Dziadów)
• Kordian
• Hrabia (z Pana Tadeusza)
• Mąż (z Nie-Boskiej komedii)
Bohater romantyczny…
…jest dynamiczny – ulega przemianom. W polskim romantyzmie z nieszczęśliwego kochanka przemienia się w bojownika o wolność narodu.
Bohater romantyczny to jednak często także szaleniec:
• Karusia z Romantyczności,
• Gustaw z IV cz. Dziadów,
znamiona szaleństwa wykazują także:
• Kordian,
• Konrad,
• Giaur.
Bohater sentymentalny i romantyczny
- Bohater sentymentalny: czuły, łagodny, uczuciowy, nieszczęśliwie zakochany, zrezygnowany (choć nie do końca zgadza się ze światem, jednak jawnie przeciw niemu nie buntuje się), kochający naturę, lubiący samotność, ale i odczuwający potrzebę zwierzeń przyjaciołom, skromny i niewinny.
- Bohater romantyczny: namiętny, dziki, niepohamowany, tragicznie zakochany, zbuntowany przeciw wszelkim normom, miłujący wolność, skrajnie samotny, często gardzący innymi, choć bywa, że i przez innych miłowany, egoistyczny, przekonany o swej niezwykłości, często ciążą na nim zbrodnie i grzechy.
Uwaga!
Wstępem do romantyzmu był sentymentalizm. W kreacji bohatera romantycznego sentymentalna uczuciowość podkreślająca większe znaczenie serca niż rozumu zamieniona została w niepohamowaną namiętność, która najczęściej przywodzi bohatera do zguby, zaś sentymentalne upodobanie do samotności przybiera romantyczną formę buntu przeciw społeczeństwu i wszelkim jego normom i konwencjom obyczajowym.
Czy Faust to bohater romantyczny?
I tak, i nie. Na pewno wiele ma cech typowego romantyka – głównie przekonanie o własnej niezwykłości – ale też utwór Goethego swym niezwykłym rozmachem wykracza daleko poza romantyczne stereotypy.
Parodie bohaterów romantycznych
Już sami romantycy podśmiewali się ze stworzonych przez siebie wzorców bohatera romantycznego:
- Adam Mickiewicz – Hrabia (Pan Tadeusz)
- Aleksander Fredro – Gustaw (Śluby panieńskie)
Jak zacząć?
Przykład 1.
Zacznij od określenia buntu romantycznego i jego przyczyn, zasugeruj tezę, że tak silne postacie buntu charakterystyczne są tylko dla romantyzmu.
Początki romantyzmu to istna rewolucja w dziejach kultury. W dużej mierze powstał dzięki nowym tendencjom, jakie objawiły się w efekcie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, która stworzyła zupełnie nowe stosunki społeczne. Nic więc dziwnego, że romantycy – owładnięci duchem wolności – buntowali się przeciw wszystkim i wszystkiemu. A konkretniej – przeciw normom społecznym i obyczajowym oraz przeciw wszelkim formom zniewolenia społecznego i politycznego. Dlatego bohater romantyczny to przede wszystkim buntownik. To ktoś, kto nie podporządkowuje się żadnym ogólnoludzkim zasadom, a nawet – walczy z nimi. Często walczy o wolność swego narodu; buntuje się także przeciw różnym uświęconym tradycją instytucjom, jak na przykład małżeństwu. Taka ustawiczna walka sprawia, że bohater popada w konflikt nie tylko z otaczającymi go ludźmi czy – szerzej – społeczeństwem, ale także – z samym sobą. A to z kolei sprawia, że bohater taki nie może być szczęśliwy. Wydaje mi się, że niekiedy unieszczęśliwia się „na siłę” i uparcie nie chce dojść do kompromisu ze światem i samym sobą. Myślę, że większość cech bohaterów romantycznych związanych jest z „modami” panującymi w tej epoce i trudno mówić o jakimkolwiek ich uniwersalizmie.
Przykład 2.
Postaw na indywidualizm bohatera i ponadczasowość niektórych jego cech.
Kiedy myślę o bohaterach romantycznych, przede wszystkim uświadamiam sobie, jak niezwykłymi indywidualistami oni byli. Niby do siebie podobni, a przecież każdy zupełnie inny. Romantyczni pisarze kreowali postacie wielkich samotników o wybujałym poczuciu własnej wartości, przekonanych o tym, że są lepsi od całego pozostałego świata. To niewątpliwie jedna z najważniejszych cech tej epoki. Ale czy tylko tej? Wydaje mi się, że takie poczucie wyższości pojawić się może niezależnie od epoki, w jakiej żyje człowiek. Kochanowski piszący o sobie, że jest „niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”, przekonany o tym, że jego sława nie przeminie przez wieki, niewątpliwie bohaterem romantycznym nie był, a przecież pisał o sobie z iście romantycznym rozmachem. Takich przykładów w różnych, odległych od romantyzm, epokach niewątpliwie można znaleźć sporo.
Co w rozwinięciu?
Możliwość 1.
Skup się na wskazaniu tych cech bohaterów, które bardzo wyraźnie „przypisują” ich do epoki romantyzmu.
Przedstaw cechy bohatera romantycznego. Wybierz kilka postaci do bardziej szczegółowej analizy, ukaż ich zbuntowanie i niezgodę na świat, w jakim żyją:
- Gustaw z IV cz. Dziadów i Werter – nie mogąc pogodzić się z utratą ukochanej, popełniają samobójstwo;
- Giaur – zdołał zamordować Hassana, ale zemsta nie przyniosła mu spodziewanego ukojenia.
Pokazujesz te cechy ich miłości, które sprawiają, że nie mogła być ona szczęśliwa i to, jak bardzo bohaterowie ci chcieli być nieszczęśliwie zakochani, jak zupełnie nie posługiwali się rozsądkiem i nie wyciągali wniosków z życiowych doświadczeń oraz że na tym właśnie polegał ich bunt wobec pewnych ogólnoludzkich norm.
- Konrad z III cz. Dziadów i Kordian buntują się „przeciw całemu światu”, ale w sposób bardzo mało produktywny, ich bunt nie przynosi właściwie żadnych efektów poza – po prostu – destrukcją samych bohaterów.
Zmierzaj ku wnioskom, że rozedrganie i histeryczność romantycznych postaci, ich nadmierna emocjonalność są cechami charakterystycznymi dla romantyzmu i niepojawiającymi się z jednakową mocą w innych epokach.
Zauważ:
Bohaterowie Pana Tadeusza są tak mało podobni do stereotypu romantycznego, że aż można się zastanawiać, czy to „najwybitniejsze dzieło romantyzmu” jest w ogóle… romantyczne!!!
- Ksiądz Robak – rezygnuje ze swego wybujałego indywidualizmu na rzecz współpracy z innymi.
- Tadeusz – akceptujący siebie i cały świat, pogodzony z wszelkimi konwencjami towarzyskimi i obyczajowymi.
- Zosia – dobra, miła i łagodna, darząca swego wybranka gorącym, nieniszczącym uczuciem.
- Sędzia – rozsądny starszy pan, tolerancyjny i pozbawiony chęci dominowania czy niszczenia czegokolwiek.
- Jedyny PRAWDZIWY bohater romantyczny to Gerwazy, bo nawet uczuciowy Hrabia to bardziej żart z bohatera romantycznego niż jego wizerunek serio.
Możliwość 2.
Ukazujesz cechy bohaterów romantycznych jako charakterystyczne nie tylko dla tej epoki.
Prezentujesz bohatera romantycznego. Wybierasz kilka postaci, których cechy od razu konfrontujesz z cechami przykładowych bohaterów z innych epok, np.
- zdolność do poświęcenia prywatnego szczęścia na rzecz ideałów: Konrad Wallenrod – doktor Tomasz Judym
- wybujały egotyzm i żądza władzy: Balladyna – lady Makbet
- przemiana wewnętrzna: Jacek Soplica – Andrzej Kmicic
- nieszczęśliwa miłość: Gustaw – Stanisław Wokulski
Tworzysz pewien model bohatera romantycznego, zbierając cechy różnych postaci, zwracasz uwagę na: indywidualizm, bunt, tajemniczość, zdolność do wielkich namiętności, wielką energię i chęć przemieniania świata, wiarę w ideały. Taki model odnajdujesz w innych epokach – możesz poddać wnikliwszej analizie postać Wokulskiego albo Hamleta.
Od razu skojarz!
Sienkiewiczowski Kmicic jako postać literacka skonstruowany jest wedle tego samego wzorca co Jacek Soplica:
- bujna, nieco chuligańska młodość + popularność wśród kompanów;
- tragiczne, „otrzeźwiające” zdarzenie (Jacek Soplica – zabicie Stolnika Horeszki; Andrzej Kmicic – zdrada Radziwiłła);
- konieczność pokuty – przemiana wewnętrzna i zewnętrzna (zmiana nazwiska: Robak, Babinicz);
- odkupienie win pod nową tożsamością;
- ukojenie, uznanie wśród bliźnich.
Możliwość 3.
Opowiadasz o bohaterze romantycznym serio, ale i z przymrużeniem oka.
Zaczynasz od charakterystyki wybranych przykładów postaci romantycznych – możesz skorzystać z sugestii zawartych w obu poprzednich punktach. Stwierdzasz, że – aczkolwiek bohaterowie są w dużej mierze produktem swojej epoki – pewne ich cechy da się odnaleźć i w innych czasach. Jednak w dalszej części pracy skupiasz się na odnalezieniu przykładów nieco prześmiewczego traktowania modelu bohatera romantycznego. Za karykaturę takiego bohatera można uznać np. nadmiernie emocjonalnego Don Kichota, egzaltowaną Emilię Korczyńską czy bohatera opowiadań Sławomira Mrożka (np. Ostatni husarz), jak też postacie z dramatów Witkacego, powieści Witolda Gombrowicza, Teatrzyku „Zielona Gęś” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Twoje interpretacje mogą wykazać – szczególnie ze współczesnej perspektywy – pewną śmieszność niektórych cech romantycznego wzorca, jak też skierować Cię w stronę rozważań o tym, na ile poważnie można (zwłaszcza dziś) traktować ideał bohatera romantycznego.
Parodie bohaterów romantycznych
Już sami romantycy podśmiewali się ze stworzonych przez siebie wzorców bohatera romantycznego:
Słowacki – Fantazy
Mickiewicz – Hrabia (Pan Tadeusz)
Fredro – Gustaw (Śluby panieńskie)
.
Jak zakończyć?
Przykład I
Sugerując skostniałość i sztuczność wzorca bohatera romantycznego, negatywnie go oceniające i podkreślające jego przystawalność tylko do czasów romantyzmu.
Osobiście nie przepadam za bohaterami romantycznymi, ich problemy wydają mi się sztuczne i wydumane. Sądzę, że wzorce romantyczne dawno już straciły swą atrakcyjność. Zresztą śmiem twierdzić, nigdy – poza pierwszą połową wieku XIX – nie były specjalnie popularne. Całkiem, moim zdaniem, słusznie – bo cóż jest frapującego w tym histerycznym, niezdolnym do jakiegokolwiek sensownego czynu „ciapciaku”, jakim na ogół jest bohater romantyczny? Szczególnie w dzisiejszych czasach, w których od wszelkiego rodzaju bezproduktywnych „rozdrapów duszy” ważniejszy jest sukces i rozsądne działanie, które ma do niego doprowadzić.
Formułując wniosek na temat ponadczasowości wzorca bohatera romantycznego.
Przykład II
Formułujące wniosek na temat ponadczasowości wzorca bohatera romantycznego.
Bohaterowie romantyczni mogą nadal budzić nasze zainteresowanie albo i podziw. Mogą jednak także śmieszyć bądź irytować. Nie zmienia to faktu, że zawsze będą postaciami intrygującymi. W każdej epoce znajdujemy niezwykłe jednostki, wybijające się ponad przeciętny, stereotypowy tłum, to głównie tacy indywidualiści i samotnicy przyczyniają się do rozwoju świata. We współczesnej kulturze często postać literacka czy filmowa kreowana jest na wzór bohatera romantycznego, przykłady znaleźć możemy w twórczości Tadeusza Konwickiego, Tolkiena (Bilbo), także w utworach kultury popularnej – fantazy, westernach.
A bywa też, że wzorce romantyczne bardzo silnie oddziałują na życie, o czym może nas przekonać choćby lektura „Kamieni na szaniec” Aleksandra Kamińskiego.
Zobacz:
Polski bohater romantyczny i jego przeobrażenia w utworach Adama Mickiewicza