- Najbardziej znany, odbierany jako jeden z hymnów jest Chorał Kornela Ujejskiego – zbiorowy okrzyk cierpienia skierowany do Boga:
z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej
do Ciebie Panie bije ten głos…
rozgoryczonego poety-Tyrteusza, który nie może tworzyć poezji „dźwięcznej, słodkiej dla ucha”, lecz musi wyrażać cierpienie narodu, podburzać do walki, wzniecać nienawiść do wroga i pamięć bohaterów. Symbole poezji aktualnej, odpowiadającej czasom to: brzęk łańcucha, zbroja, szyderstwo , nienawiść i groby. Wiersz jest apostrofą – Kornel Ujejski kieruje go do grona odbiorców, którzy chcieliby słyszeć poezję inną: łagodną i dźwięczną. Poeta najwyraźniej pogardza podobną postawą, nazywa takie gremium „karłami”, buntuje się przeciw ich zarzutom. Swoją poezję zwie „cierpkim ziarnem”, lecz wierzy głęboko, że jest to ziarno, które da obfity plon, zasiane w duszach ludzi wzejdzie jak „rozłożysty dąb”.
- Inny wiersz, który mocno porusza odbiorcę, to Szubienica Zawiszy Gustawa Ehrenberga. Utwór poświęcony jest jednemu ze spiskowców, męczenników polskich – Arturowi Zawiszy, który brał udział w powstaniu listopadowym, działał w Towarzystwie Demokratycznym Polskim (emigracja). Gdy w 1833 roku powrócił do ojczyzny, zorganizował tu oddział partyzantki, lecz po starciu koło Krośniewic dostał się do niewoli i został powieszony. Wiersz Ehrenberga ma oryginalną kompozycję: drugi i czwarty wers każdej zwrotki to powtarzalny refren, który brzmi jak refren z piosenki ludowej, a zarazem jak hasło i odzew partyzancki lub tajnego spisku. Treść to opowieść o tym, jak Moskale wieszali młodzieńca w myśl hasła: „niech ginie buntownik!”. Patriota (w domyśle Zawisza) prezentuje bohaterską postawę pogardy dla swych oprawców, a przed śmiercią powtarza jeszcze raz refren:
Konopie na polu bujają szeroko.
Odpowiada mu „głos nieznany”, co możemy rozumieć jako obietnicę pamięci i dalszej walki. Ostatnie słowa bohatera to hasło i nakaz, lecz także być może ostatni hołd złożony pięknu tego świata, naturze i życiu.
- Na uwagę zasługuje jeszcze utwór Ryszarda Berwińskiego pt. Marsz w przyszłość. To wiersz pełen ekspresji, oparty na kontrastowym zestawieniu dwóch rzeczywistości: tego, co jest w tej chwili w ojczyźnie, i tego, co być powinno, o czym marzą jej synowie, tego, co być może przyniesie przyszłość.
- Co jest tu i teraz? Niewola, łzy, skargi, obręcz na karku, nędza i bosy lud, stosy białych kości tych, którzy zginęli.
- Co jest tam – w ziemi obiecanej, wolnej ojczyźnie przyszłości? Chleb, sól, zboże – czyli kraj dobrobytu i szczęścia.
Zaskakuje zakończenie utworu. Oto poeta nawołuje, by modlić się „do obucha”, nie do Boga, gdyż ten nieczuły jest na cierpienie człowieka, nawołuje do walki, do działania, wyruszenia do wolnej ojczyzny.
Zauważamy w utworze ważne motywy romantyczne:
- bunt przeciw Bogu (Dziady – Wielka Improwizacja),
- wizja Polski jako narodu wybranego (mesjanizm narodowy) tu zaznaczony przez liczne nawiązania do Biblii: np. straszne teraz i idealne jutro dzieli „czerwone morze krwi” – czyli walka, ale także Morze Czerwone, które przemierzyli Izraelici w wędrówce do Ziemi Obiecanej; moc faraonów uciska lud (to także motyw biblijny z dziejów Izraela).
Wśród cech poezji tyrtejskiej warto wyróżnić:
- „apelowość” utworów (wiersze – odezwy do boju),
- optymizm i wiara w zwycięstwo
- nakaz ofiarowania życia,
- porzucenia domu i najbliższych w imię miłości ojczyzny,
- nakaz zerwania z własną słabością, „precz z wizją romantycznego kochanka” – pozostaje tylko żołnierz
- bogata „symbolika” – mnogość zawoalowanych znaczeń była efektem cenzury
Zobacz:
Scharakteryzuj nurt poezji tyrtejskiej w polskim romantyzmie krajowym
Scharakteryzuj sielsko-liryczny nurt w polskim romantyzmie krajowym