Jako romantyzm krajowy określa się dzieła poetów, którzy w dobie romantyzmu tworzyli na terenie kraju, w Polsce, nie zaś na emigracji. Należy bowiem uświadomić sobie, że Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, a nawet późniejszy Norwid – pisali swoje główne dzieła za granicą. Tymczasem to jeszcze nie cały romantyzm. Na terenach rozbiorowej Polski także istniało życie literackie, była grupa poetów, która kraju nie opuściła, i ich dorobek literacki nazywa się romantyzmem krajowym. Jest jeszcze jedno miano, jakim obdarza się twórców „krajowych”, mianowicie poeci Tyrteusze.
Dlaczego?
Jak wiadomo, poezja tyrtejska to poezja zagrzewająca do walki, odwołująca się do uczuć patriotycznych, a jej twórca nie tylko pisze, także walczy – czynem potwierdza swoje słowa. Otóż poeci romantyzmu krajowego w większości brali udział w powstaniu listopadowym, w działalności konspiracyjnej, byli tacy, którzy poznali gorycz zesłania na Syberię, byli tacy, którzy zginęli. Dlatego też jako poeci-żołnierze zasługują na miano Tyrteuszy.
Poezja romantyzmu krajowego dzieli się na dwa nurty:
- Nurt poezji tyrtejskiej (o wymiarze patriotycznym, wzywającym do walki o niepodległość).
- Nurt liryki wiejskiej (sławiący krajobraz wsi polskiej, odwołujący się do poezji ludowej).
Nurt poezji tyrtejskiej w polskim romantyzmie krajowym
- Seweryn Goszczyński – prowadził działalność konspiracyjną na Ukrainie, uczestniczył w powstaniu listopadowym, po jego klęsce działał na terenie Galicji.
- Wincenty Pol walczył w powstaniu listopadowym i podczas Wiosny Ludów. Stąd pewnie sentyment dla żołnierskiego śpiewania.
- W 1833 roku wydał cały zbiór utworów utrzymanych w tej właśnie konwencji pt. Pieśni Janusza. Są wśród nich teksty tak popularne jak Śpiew z mogiły (zaczynający się od słów „Leci liście z drzewa, co wyrosło wolne…”).
- Patriotyzm poety to także zachwyt nad polską przyrodą i rodzimym krajobrazem (poemat Pieśń o ziemi naszej, opisujący poszczególne krainy – Podhale, Galicję i Kresy).
- Doskonale znamy piosenkę Piękna nasza Polska cała. Tekst do niej napisał właśnie Wincenty Pol, a wiersz – mimo że śpiewany jest na melodię poloneza – nosi tytuł Mazur.
- Lucjan Siemieński – walczył w powstaniu listopadowym, potem działał w stowarzyszeniach spiskowych.
- Gustaw Ehrenberg – był nieślubnym synem cara Aleksandra I, lecz całe życie walczył z caratem, pisał rewolucyjne wiersze, spędził 20 lat w kopalniach na Syberii. Jest autorem słynnej pieśni Szlachta w roku 1831 (Gdy naród na pole wystąpił z orężem…).
- Ryszard Berwiński – prowadził konspiracyjną, patriotyczną działalność na terenie Wielkopolski, był aresztowany, brał udział w powstaniu, które wybuchło w Wielkopolsce w 1848 roku.
- Mieczysław Romanowski – działał na terenie Galicji, młodszy od pierwszego pokolenia romantyków (ur. 1834 roku), gdy wybuchło powstanie styczniowe, przedostał się do zaboru rosyjskiego i zginął w bitwie koło Józefowa Lubelskiego.
- Kornel Ujejski – autor Chorału, który stał się pieśnią narodową
Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej,
Do Ciebie, Panie, bije ten głos […]
– zyskał sławę „galicyjskiego Słowackiego”. Młodość spędził w Paryżu; zetknął się wówczas z naszymi wieszczami, którzy rozbudzili jego wyobraźnię i… ambicję. Najbardziej znanym jego dziełem jest obfitujący w aluzje polityczne Maraton, w którym poeta dokonuje obrachunku z postawami dominującymi w ówczesnym polskim społeczeństwie (to bezlitosna krytyka wewnętrznego skarlenia i lojalności wobec zaborców!) i wzywa naród do walki
[…] rdzę na puklerzu
Można zmyć tylko krwi własnej strumieniem.
Sielsko-liryczny nurt w polskim romantyzmie krajowym
Nurt „lutni pasterskiej”, czyli poezji, która opiewała krajobraz polskiej wsi i odwoływała się do twórczości ludu, kojarzy się z nazwiskami:
Władysława Syrokomli (właśc. Ludwik Kondratowicz). Był to jeden z najbardziej wszechstronnych poetów epoki.
- Kontynuował tradycję szlacheckiej gawędy
- Urodzony Jan Dęboróg;
- Lalka,
- Gawęda dziecinna.
- pisał obrazki (gatunek z pogranicza liryki i epiki, czasami z elementami publicystyki).
- Także jemu bliski nurt tradycji ludowej (tom Lirnik wioskowy), przy czym w tej twórczości elementy folkloru łączą się z krytyką arystokracji (która stwarza pozory patriotyzmu, a w istocie bałwochwalczo naśladuje obce wzory).
- Swoje uczucia do ojczyzny wyrażał Syrokomla w formach wzruszających prostotą i skromnością; ilustracją miłości do ojczyzny stają się u niego prozaiczne elementy rzeczywistości, na przykład krzyż na rozstajach, kapliczka.
- Dał się również poznać jako „poeta śmierci” – na tym motywie zbudował poemat Grabarz (poetyka szokująca prawdziwie barokowym bogactwem i wyszukanymi konceptami!).
- Zasłynął także jako autor cyklu Melodie z domu obłąkanych, sześciu wierszy- monologów odizolowanego od świata szaleńca. Z uwagi na oryginalną poetykę dzieło to zestawiane bywa z poezją Norwida i… tekstami surrealistów!
Teofila Lenartowicza, który od 1851 roku przebywał na emigracji (we Francji i Włoszech), lecz mimo to uznawany jest za jednego z czołowych romantyków krajowych. Powody są dwa: Tomiki wydawał wyłącznie w Polsce i zawsze podkreślał swój związek z rodzimą tradycją ludową (nazywał siebie lirnikiem mazowieckim). Rzeczywiście, jest on, obok Mickiewicza, romantykiem najbardziej rozkochanym w tematyce ludowej: sięgał też po wywodzące się z folkloru środki artystyczne.
- Wiele wierszy ze zbioru Lirenka, Nowa lirenka i Polska ziemia w obrazkach – przybiera kształt bezpretensjonalnej, stylizowanej na ludową piosenki.
- Przez teksty Lenartowicza przewijają się również wątki patriotyczne: powraca wspomnienie powstania kościuszkowskiego (Bitwa racławicka) oraz nadzieja na odzyskanie niepodległości – także one wyrażane są w prostej, stylizowanej na ludową formie („Jak Moskala my nie zdusim, to Moskal nas zdusi”).
- Podobnie jest w wypadku jego liryki religijnej: wizja raju nakreślona w poemacie Zachwycenie przypomina swojski sad, a Jezus jest pasterzem.
- Nieco inny charakter ma tylko jeden tom Lenartowicza – Album włoskie, w którym pojawiają się motywy antyczne i odwołania do kultury renesansowej. Tu lirnik mazowiecki jawi się jako prekursor polskiego parnasizmu.
Romantyzm krajowy
Powszechnie uważa się, że romantycy, którzy tworzyli w kraju, mocno odbiegają talentem i jakością dzieł od emigracyjnych „olbrzymów”. Jednak to oni brali udział w powstaniu, opiewali piękno ojczystej ziemi, stworzyli nieliczne w epoce powieści, wreszcie najlepsze polskie komedie – to produkt tych czasów – dzieła pióra Aleksandra Fredry.
Tak zwany romantyzm krajowy – to pięć przystanków:
1. nurt tyrtejski
- Wincenty Pol – Stary ułan pod Brodnicą,
- Ryszard Berwiński – Marsz w przyszłość,
- Lucjan Siemieński – Przysługa,
- Mieczysław Romanowski – Co tam marzyć!,
- Kornel Ujejski – Maraton, Chorał,
- Seweryn Goszczyński, liryki powstańcze ze zbioru Pobudka.
2. nurt sielski (liryki wiejskiej)
- Władysław Syrokomla – Lalka,
- Teofil Lenartowicz – Złoty kubek
3. Powieściopisarze
- Józef Kraszewski – Stara baśń, Ulana,
- Henryk Rzewuski – Pamiątki Soplicy
- Narcyza Żmichowska – Poganka
4. Szkoła ukraińska
- Antoni Malczewski – Maria,
- Seweryn Goszczyński – Zamek kaniowski,
- Józef Zaleski – Dumka Mazepy
5. Komedia
- Aleksander Fredro – Śluby panieńskie, Zemsta, Damy i huzary, Pan Jowialski
- Zygmunt Kaczkowski – gawędy szlacheckie
Liryka wioskowa
Były to gawędy przenoszące odbiorcę w krainę ludowych podań, wiersze ukazujące krzywdę społeczną i stylizowane na kołysanki ballady oparte na pieśniach ludu.
Tę twórczość charakteryzuje potoczny język, prostota wypowiedzi poetyckiej, współczucie dla krzywdy ludzkiej, a jako temat – życie ludzi, w jego pospolitych, codziennych objawach.
Znane utwory Władysława Syrokomli:
- Gawędy i rymy ulotne,
- Urodzony Jan Dęboróg,
- Dzieje literatury w Polsce.
Wiersze Teofila Lenartowicza, jakie warto pamiętać, to:
- Lirenka (zbiór poezji),
- Nowa lirenka,
- Polska ziemia w obrazach,
- Poezje, Rytmy narodowe,
- Bitwa racławicka,
- Opowiadania mazowieckiego lirnika.
Od tytułu ostatniego poematu często Lenartowicza nazywa się „lirnikiem mazowieckim”.
Zobacz:
Scharakteryzuj sielsko-liryczny nurt w polskim romantyzmie krajowym
Scharakteryzuj nurt poezji tyrtejskiej w polskim romantyzmie krajowym
Uporządkuj informacje o literaturze i jej twórcach w dobie romantyzmu
Jakie motywy tematyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?
Jakie były ramy czasowe i wewnętrzny podział polskiego romantyzmu?