Nurt „lutni pasterskiej”, czyli poezji, która opiewała krajobraz polskiej wsi i odwoływała się do twórczości ludu, kojarzy się z nazwiskami:
- Władysława Syrokomli (właściwie Ludwik Kondratowicz). Był to jeden z najbardziej wszechstronnych poetów epoki. Kontynuował tradycję szlacheckiej gawędy (Urodzony Jan Dęboróg, Lalka, Gawęda dziecinna), pisał obrazki (gatunek z pogranicza liryki i epik i, czasami z elementami publicystyki). Także jemu bliski był nurt tradycji ludowej (tom Lirnik wioskowy), przy czym w tej twórczości elementy folkloru łączą się z krytyką arystokracji (która stwarza pozory patriotyzmu, a w istocie bałwochwalczo naśladuje obce wzory). Swoje uczucia do ojczyzny wyrażał Syrokomla w formach wzruszających prostotą i skromnością; ilustracją miłości do ojczyzny stają się u niego prozaiczne elementy rzeczywistości, na przykład krzyż na rozstajach, kapliczka. Dał się również poznać jako „poeta śmierci” – na tym motywie zbudował poemat Grabarz (poetyka szokująca prawdziwie barokowym bogactwem i wyszukanymi konceptami!). Zasłynął także jako autor cyklu Melodie z domu obłąkanych, sześciu wierszy – monologów odizolowanego od świata szaleńca. Z uwagi na oryginalną poetykę dzieło to zestawiane bywa z poezją Norwida i… tekstami surrealistów!
Znane utwory Syrokomli to: Gawędy i rymy ulotne, Urodzony Jan Dęboróg, Dzieje literatury w Polsce, przekłady poetów polsko-łacińskich epoki zygmuntowskiej.
- Teofila Lenartowicza, który od 1851 roku przebywał na emigracji (we Francji i Włoszech), lecz mimo to uznawany jest za jednego z czołowych romantyków krajowych. Powody są dwa: tomiki wydawał wyłącznie w Polsce i zawsze podkreślał swój związek z rodzimą tradycją ludową. Rzeczywiście, jest on, obok Mickiewicza, romantykiem najbardziej rozkochanym w tematyce ludowej; sięgał też po wywodzące się z folkloru środki artystyczne. Wiele wierszy ze zbiorów Lirenka, Nowa lirenka i Polska ziemia w obrazkach przybiera kształt bezpretensjonalnej, stylizowanej na ludową piosenki. Przez teksty Lenartowicza przewijają się również wątki patriotyczne: powraca wspomnienie powstania kościuszkowskiego oraz nadzieja na odzyskanie niepodległości – także one wyrażane są w prostej, stylizowanej na ludową formie („Jak Moskala my nie zdusim, to Moskal nas zdusi”). Podobnie jest w wypadku jego liryki religijnej: wizja raju nakreślona w poemacie Zachwycenie przypomina swojski sad, a Jezus jest pasterzem. Nieco inny charakter ma tylko jeden tom Lenartowicza – Album włoskie, w którym pojawiają się motywy antyczne i odwołania do kultury renesansowej. Tu lirnik mazowiecki jawi się jako prekursor polskiego parnasizmu.
Natomiast wiersze Teofila Lenartowicza, jakie warto pamiętać, to: Lirenka (zbiór poezji), Nowa lirenka, Polska ziemia w obrazach, Poezje, Rytmy narodowe, Bitwa racławicka, Opowiadania mazowieckiego lirnika. Od tytułu ostatniego poematu często Lenartowicza nazywa się „lirnikiem mazowieckim”.
Liryka wioskowa – były to gawędy przenoszące odbiorcę w krainę ludowych podań, wiersze ukazujące krzywdę społeczną i stylizowane na kołysanki ballady oparte na pieśniach ludu. Tę twórczość charakteryzuje potoczny język, prostota wypowiedzi poetyckiej, współczucie dla krzywdy ludzkiej, a jako temat – życie ludzi, w jego pospolitych, codziennych objawach.
Zobacz: