Romantyzm przed egzaminem
- Nie zapomnij o problemie bohatera romantycznego – jego biografii, modyfikacji modelu, porównaniach i zestawieniach.
- Nie daj zaskoczyć się pytaniem o mesjanizm narodowy i jego metafizycznej lub historycznej koncepcji.
Podstępne terminy rozróżniają Mickiewiczowską wizję mesjanizmu od wersji Słowackiego.- Metafizyczna to ta z Dziadów i Ksiąg narodu i pielgrzymstwa polskiego, która postrzega Polskę jako zbawiciela zniewolonych państw na wzór Chrystusa – a więc Boga. a więc wchodzimy w kręgi mistyczne, metafizyczne i religijne.
- Z kolei Słowacki głosi: „Polska Winkelriedem narodów” – odwołując się w ten sposób do postaci legendarno-historycznej, wodza szwajcarskich powstańców, który wbił włócznie wrogów w swoją pierś, by utorować drogę towarzyszom. Wielki był jego czyn – lecz nie nadprzyrodzony, to postać realna, nie boska – dlatego i typ mesjanizmu historyczny.
- Inne pytanie, które czasem budzi wątpliwości, dotyczy koncepcji poezji i poety przeklętego oraz poety błogosławionego. Chodzi o teorię Zygmunta Krasińskiego, zawartą w Nie-Boskiej komedii – typ przeklęty to Hrabia Henryk, a błogosławiony, czysty – jego syn, Orcio. U podłoża tego podziału tkwi werdykt moralny, to nie poezja jest siłą niszczą, lecz morale poety – Hrabia Henryk popełnił błąd niewierności, uległ pokusie zła i dla niego poezja okazała się przekleństwem. Co innego niewinny Orcio – skazany na bycie poetą przez błogosławieństwo matki.
- Nie pomiń w swoich przygotowaniach rejestru koncepcji historiozoficznych głównych wieszczów: w przypadku Mickiewicza źródłem mesjanizmu będą Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego, potem towianizm, przy Słowackim warto zgłębić jego filozofię genezyjską, a w przypadku Z. Krasińskiego – prowidencjalizm.
- Na pytanie o prozę w dobie romantyzmu trzeba mieć w zanadrzu inne jeszcze nazwiska niż Józefa Kraszewskiego. Owszem, jego dokumentalna powieść historyczna i „ludowa” powieść o wsi są bardzo ważne. Owszem, epoka była zdominowana przez poezję, a proza wciąż walczyła z surową cenzurą, let z tworzyli przecież wówczas: Henryk Rzewuski (zresztą wierny sługa cara, który pragnął całkowitego złączenia Polski i Rosji) – piewca mitu sarmackiego, autor Pamiątek J. Pana Sewetyna Soplicy, Zygmunt Kaczkowski (gawędy) – Powieści ostatniego z Nieczujów, Józef Korzeniowski (nie mylić z Conradem!) – tworzący powieść realistyczną: Spekulant, Kollokacja, Krewni. Teodor Tomasz Jeż – działacz konspiracji, wojownik Wiosny Ludów, tajny agent na rzecz Turcji przeciw Rosji – zajmował się jako pisarz tematem Słowian i ich walk przeciw najeźdźcom.
- I na koniec: Narcyza Żmichowska – ówczesna emancypantka, przez całe życie guwernantka przy zamożnych rodzinach. Najbardziej znaną z jej powieści jest Poganka (dodajmy, że w portrecie „złej” – głównej bohaterki – pisarka zemściła się na osobistej antypatii). Była też Żmichowska przez dwa lata więźniem politycznym.
Zobacz: