Pareneza biesiadna – to termin, który obejmuje utwory pouczające, jak powinien wyglądać wzorowy obyczaj biesiadny. Nie jest wymysłem polskim, poradniki „jak ucztować” powstawały w Niemczech, Francji, Anglii – wszędzie tam, gdzie kwitła rycerska kultura dworska.
Wiersz Słoty O zachowaniu się przy stole jest pierwszym polskim dziełem poświęconym obyczajom. Otwiera długi szereg utworów rejestrujących, utrwalających, opiewających polski obyczaj. Tu – w XV w. – jeszcze rycerski, nie narodowy. Dzieli się na dwie części, które implikują dwa tematy wiodące.
- Pierwszy to pouczenie, jak zachowywać się podczas uczty – średniowieczny savoir vivre.
- Drugi to kult kobiety, jaki propaguje zacny Słota, nakazując rycerzom czcić „cudną twarz” i usługiwać jej przy stole.
Czegóż uczy jeszcze?
Aby myć ręce przed jedzeniem, aby panny jadły do woli, lecz sięgały po drobne kąski, by rycerze usługiwali damom i prowadzili z nimi konwersację.
Słota operuje mocnymi antyprzykładami: niewychowany biesiadnik siada „jako wół, jakby w ziemię wetknąć koł” albo „jeść będzie z twarzą cudną mieć będzie rękę brudną”. Przyznać trzeba, że obyczajowe pouczenia wcale nie straciły na aktualności. Być może, przydałoby się też przypomnieć współczesnym średniowieczną pochwałę dam. Słota przypomina autorytet Matki Boskiej, która patronuje kobietom i nakazuje „czcić żeńską twarz”.
Europejska etyka biesiadna dokładnie określała normy postępowania przy biesiadnym stole.
- Przed posiłkiem odmawiano modlitwę, dobrym zwyczajem było mycie rąk.
- Miejsca za stołem zajmowano zgodnie ze swoim stanowiskiem (to przypomina nam Pana Tadeusza), również głos zabierano w odpowiedniej kolejności, i otaczano szacunkiem damy.
- Zakazywano głośnego wycierania nosa w serwetkę i dłubania w nosie, uszach i oczach, także dłubania w zębach nożem.
- Zakazywano spluwania na stół i odkładania do wspólnych półmisków ogryzionych kości i wyjętych z ust kąsków.
- Zakazywano sapania, mlaskania, zasypiania i drapania się przy stole. I słusznie.
Uwaga!
Wiersz Słoty jest pierwszym polskim dziełem poświęconym obyczajom. Warto go zapamiętać, gdyż otwiera długi szereg utworów rejestrujących, utrwalających, opiewających polski obyczaj. Tu – w XV w. – jeszcze rycerski, nie narodowy. Ale już wkrótce poznamy obyczaje ziemian dzięki Rejowi, dworaków dzięki Kochanowskiemu i Górnickiemu. Biblią polskiej tradycji narodowej będzie, oczywiście, Pan Tadeusz Mickiewicza, a obyczaj wiejski utrwali Reymont w Chłopach. Polemicznie i parodystycznie podejdzie do tego tematu Gombrowicz (Ferdydurke).
Zobacz:
Omów problematykę średniowiecznej literatury o charakterze świeckim
Jakie tematy podejmuje Słota w utworze O zachowaniu się przy stole?
Na podstawie wiersza O zachowaniu się przy stole Słoty omów i skomentuj średniowieczne obyczaje.