Epos dzieli się na trzy części – sama bitwa i śmierć Rolanda to punkt kulminacyjny. Wcześniej dochodzi do zawiązania spisku przez zdrajcę Ganelona, natomiast po śmierci Rolanda król Karol Wielki mści się i zwycięża Saracenów. Osoba Rolanda jest kreacją idealnego rycerza, ale nie tylko w ukształtowaniu tej postaci zastosowano zabieg idealizacji – występuje on wszędzie tam, gdzie mowa o pobożnych chrześcijanach i ich czynach, dotyczy również króla, rycerzy Rolanda oraz opisu samej bitwy z niewiernymi. Zabieg idealizacji jest to zresztą typową cechą eposu, podobnie jak inne: podniosły styl, kunsztowna składnia, hiperbolizacja postaci – tak jak to bywało u Homera. Jednak jest eposem bardziej realistycznym (bogowie bynajmniej nie ingerują w przebieg zdarzeń, tak jak w Iliadzie), ale symbole, znaki odgrywają tu ważną rolę, jak na średniowiecze przystało.
Bardzo ważna jest scena śmierci Rolanda
Przyjrzyjmy się jej. Raniony rycerz znajduje odpowiednie miejsce na wzgórzu. Tam pod pięknym drzewem, na zielonej trawie będzie konał. Próbuje zniszczyć swój słynny miecz – Durendala, ale zamiar nie udaje się mu. Bije się w pierś, wyciąga rękawicę ku niebu – oddaje ją Bogu. Obraca twarz ku Hiszpanii, ale wspomina ojczyznę. Opuścił głowę na ramię, zmarł pod sosną, jego duszę zabrali aniołowie. Nic z powyższej sceny nie jest przypadkowe. Wzgórze przypomina Golgotę, rękawica oddana Bogu – uznanie Jego zwierzchnictwa na wzór hołdu lennego. Sam Roland w chwili śmierci przypomina Chrystusa (umiera z głową przechyloną na bok). Scena śmierci rycerza pełna jest znaków religijnych, Roland uosabia typ męczennika, a wszystko rozgrywa się w atmosferze podniosłej, pełnej patosu. Jest to pewna nowość – przypomnijmy sobie śmierć Hektora z Iliady, była to wizja pozbawiona wszelkiej wzniosłości. I chociaż niektórzy pokpiwają sobie z tego epizodu, w którym Roland długo i pieczołowicie poszukuje dogodnego miejsca na umieranie, to właśnie ta scena stała się literackim wzorem obrazu bohaterskiej, wzniosłej, męczeńskiej śmierci.
Uwaga
Rycerz Roland jest postacią autentyczną, a wojna Karola Wielkiego z Saracenami z r. 778 faktem historycznym. Rzeczywiście w wyprawie hiszpańskiej tylną strażą dowodził Roland. I rzeczywiście poniósł klęskę w wąwozie górskim, gdzie został napadnięty przez górali – bo nie wezwał pomocy na czas.
Jakie inne literackie sceny bohaterskiej śmierci można przytoczyć?
Dostarcza przykładów literatura romantyczna:
- Reduta Ordona i Śmierć pułkownika,
- także śmierć Jacka Soplicy z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza;
- Sowiński w okopach Woli Juliusza Słowackiego,
- śmierć Hrabiego Henryka z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego.
Co różni Rolanda od starożytnego wzoru rycerza poznanego w Iliadzie?
- Istotną różnicą jest cel i opłacalność walki. Starożytny rycerz jawnie walczy o łupy – średniowieczny natomiast w imię Boga szerzy wiarę, tępi innowierców.
- Różnie przedstawiona jest ich śmierć – zwłoki Hektora potraktowano haniebnie, śmierć Rolanda jest wzniosła i pełna patosu.
- Inaczej, oczywiście, zarysowuje się problem wiary. Choć antyczny wojownik także ma swoich bogów i często ich wspomina, to jest z nimi jakby w większej poufałości, bogowie ingerują w jego sprawy. Bóg Rolanda jest odległy, wielki, nieosiągalny.
- Antyczni rycerze odczuwają zwykły ludzki strach – średniowieczni nie.
- Antyczny rycerz używa podstępu w walce – średniowieczny przenigdy.
Poza tym wiele ich łączy: są idealni, silni, są mistrzami w walce, piękni, mężni, wierni w przyjaźni, czuli na punkcie honoru i rycerskiej sławy.
Zobacz: