• Treść Antygony
  • Na czym polega tragizm Antygony?
  • Antygona jako przykład tragedii klasycznej
  • Budowa dramatu
  • Źródło tragedii Sofoklesa
  • Komu przyznać rację?
  • Kilka słów o bohaterach

Treść Antygony

Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Sofokles umieszcza akcję tragedii w chwili, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny – Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, a Polinejkes, uzyskawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jako bohatera, ze wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa – Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata. Kreon jest konsekwentny. Mimo że przestępstwa dokonała narzeczona jego syna – utrzymuje wyrok w mocy i skazuje Antygonę na powolną śmierć (zamurowanie żywcem). Finisz tragedii to seria samobójstw: zabija się Antygona, zrozpaczony Hajmon i Eurydyka – jego matka i żona Kreona.

Na czym polega tragizm Antygony?

Antygona musi wybrać między dwoma racjami, z których obie są równie ważne i sprzeczne ze sobą. Jako kochająca siostra, wierna prawu boskiemu czuje się zobowiązana do pochowania, lecz uczczenia zwłok brata Polinejkesa. Jeśli tego nie uczyni, nie tylko ciało zmarłego zostanie pohańbione, lecz – wed­ług wierzeń religijnych Greków – dusza Polinejkesa nie zazna spokoju. Z drugiej zaś strony Antygona wejdzie w konflikt z prawem państwowym, gdyż Kreon zabronił pod karą śmierci pochować Polinejkesa, uznając go za zdrajcę. Wybierając pomiędzy posłuszeństwem ­prawu boskiemu a rozkazem królewskim, Antygona zdecyduje się, zgodnie ze swoim sumieniem, na prawo boskie i wypełni obowiązki siostry kochającej zmarłego brata. Poniesie za to śmierć.

Na czym polega tragizm Kreona?

Kreon musiał wybierać pomiędzy działaniem, które nakazywało mu sumienie i uczucia rodzinne, a decyzją konieczną do utrzymania autorytetu władzy. Wydając rozkaz królewski zabraniający pochowania Polinejkesa, miał na celu dobro społeczne, gdyż uznawał czyn Polinejkesa, który zaatakował Teby, wchodząc w sojusz z królem Adrastosem, za czyn zdrajcy. Z drugiej strony, Antygona była członkiem rodu królewskiego i narzeczoną syna Kreona – Hajmona. Mając na celu dobro jednostki – tzn. swego syna i Antygony, Kreon mógł cofnąć rozkaz, lecz nadszarpnąłby swój autorytet i mógłby być posądzony o niesprawiedliwość i kumoterstwo. Wybierając zaś dobro społeczne, utrzymanie silnej władzy i interesy państwa, naraził się bogom, bo pogwałcił prawa religijne nakazujące pochować zmarłego.

Racje Antygony

  • Jako wolna jednostka mam prawo do swojej religii i jej obrządków!
  • Siostrę obowiązuje miłość do brata i powinność odpowiedniego pochówku.
  • Muszę pozostać wierna religii i tradycji, a te każą opłakiwać zmarłego i pomóc wędrówce duszy do Hadesu.
  • Uczucia jednostki nie mogą zostać zdeptane przez ustawę lub bezduszny dekret.
  • Władza winna służyć ludziom, a nie odwrotnie.
  • Prawo boskie wyżej stawiam od państwowego.

Racje Kreona

  • Polinejkes jest zdrajcą. Należy przykładnie go ukarać, by odstraszyć od zdrady innych.
  • Muszę dbać o swój kraj, porządek, bezpieczeństwo i autorytet władcy.
  • Stawiam dobro ojczyzny ponad dobro jednostki – nawet siostrzenicy i syna.
  • Rozkaz dotyczył wszystkich.
  • Żądam posłuszeństwa obywateli wobec władzy.
  • Jestem odpowiedzialny za kraj, muszę bronić ustalonych praw.

Antygona Sofoklesa jako przykład tragedii klasycznej

Tragedia Sofoklesa jest doskonałym przykładem tragedii klasycznej, ponieważ spełnia wszystkie wymogi stawiane temu gatunkowi. Możemy ją uznać za wzorzec tragedii klasycznej.

Tragedia respektuje zasadę trzech jedności:

  • Jedność akcji – jeden wątek – dzieje Antygony i Kreona, brak scen epizodycznych.
  • Jedność miejsca – całość akcji rozgrywa się przed pałacem królewskim w Tebach.
  • Jedność czasu – brak luk czasowych, czas fabuły dramatu powinien być taki sam jak czas trwania samego widowiska teatralnego. A przynajmniej akcja dramatu powinna zamykać się w obrębie jednej doby.

Budowa dramatu Sofoklesa

  • Budowa tragedii to szereg epejsodiów, czyli dialogów prowadzonych przez postacie, które przeplatane są pieśniami chóru – stasimonami.
  • Akcja zbudowana jest z ciągu wydarzeń połączonych ze sobą związkami przyczynowo-skutkowymi:
    • wprowadzenie, czyli prologos,
    • zawiązanie akcji – epejsodion I,
    • rozwinięcie akcji – kolejne epejsodiony II, III, IV,
    • epejsodion V, w którym wydaje się, że wszystko dobrze się kończy, katastrofa
    • rozwiązanie – exodos.
  • Tragedia klasyczna jest gatunkiem zaliczanym do stylu wysokiego, w związku z tym cechuje ją:
    • jedność świata przedstawionego – brak jakichkolwiek scen fantastycznych,
    • jedność stylu – wszystkie występujące na scenie postacie mówią uroczystym, retorycznym, wysokim stylem,
    • jedność nastroju – tylko powaga, wzniosłość – nastrój podniosły.
  • Na scenie nie występuje nigdy więcej niż trzech aktorów, oczywiście, nie licząc chóru, który jest na scenie stale.

Chór komentuje wydarzenia

  • Jego rolą jest informowanie o wcześniejszych wydarzeniach – na przykład w parodosie opowiada o losie braci, którzy zginęli, walcząc ze sobą, o decyzji króla i postanowieniu Antygony.
  • Chór także wyjaśnia i komentuje to, co dzieje się na scenie. Na przykład w stasimonie I śpiewa pieśń, która jest pochwałą państwa – najwyższego przejawu ludzkiej twórczości cywilizacyjnej i wyraża opinię, że złamania prawa mógł się dopuścić jedynie wróg ojczyzny.
  • Czasem ocenia postępowanie bohaterów, w stasimonie II wyraża swoje współczucie dla Antygony i stwierdza, że choć jest winna, to… trudno ją obwiniać, a jej cierpienie jest związane z Fatum ciążącym nad rodem Labdakidów.

Obowiązuje zasada decorum

  • Istotą zdarzeń jest tragizm Antygony i Kreona – w rezultacie katastrofa bohaterów.
  • Na scenie równocześnie znajdują się najwyżej trzy postacie.
  • Bohaterowie nie ulegają przemianom – przez cały czas trwają przy swoich racjach i poglądach; imię bohatera jest w tytule.
  • Fatum kieruje losami bohaterów.
  • Katharsis – bohaterowie wzbudzają naszą litość i trwogę, co prowadzi do „oczyszczenia”.

Źródło tragedii Sofoklesa

Sofokles nawiązuje do mitu o rodzie Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Sofokles umieszcza akcję tragedii w chwili, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny – Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu, a Polinejkes, uzyskawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jako bohatera, ze wszystkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa – Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy.

Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata. Kreon jest konsekwentny. Mimo że przestępstwa dokonała narzeczona jego syna – utrzymuje wyrok w mocy i skazuje Antygonę na powolną śmierć w lochu. Finisz tragedii to seria samobójstw: zabija się Antygona, zrozpaczony Hajmon i Eurydyka – jego matka, a żona Kreona.

Komu przyznać rację?

Antygona

  • Siostrę obowiązuje miłość do brata, winna pochować go zgodnie z obrządkiem.
  • Władza powinna służyć ludziom.
  • Uczucia jednostki nie mogą być gwałcone przez bezduszny rozkaz (ustawę, dekret).
  • Tradycja i obrządek religijny każą pochować i opłakiwać zmarłego.

Kreon

  • Wydany rozkaz obowiązywał wszystkich.
  • Polinejkes zdradził ojczyznę – jego los musi odstraszać innych zdrajców.
  • Musi istnieć autorytet władzy i porządek w kraju.
  • Dobro kraju jest ważniejsze niż uczucie rodzinne, dobro ogólne musi być ważniejsze niż sprawy jednostki.

.

Kilka słów o bohaterach

Tragedia klasyczna jest gatunkiem wysokim, więc postacie w niej występujące powinny pochodzić z wysokich rodów, mieć szczególną pozycję społeczną.

  • Tak jest w przypadku bohaterów Antygony.
  • Antygona, jej siostra Ismena, Kreon, jego syn Hajmon, żona Kreona Eurydyka należą do rodziny królewskiej.
  • Bohaterów, jak przystało na szlachetnie urodzonych, cechują również wyjątkowe zalety: na przykład Kreon jest sprawiedliwy, szlachetny, myśli przede wszystkim o interesie państwa;
  • Antygona ma wielką odwagę i z determinacją walczy o wartości, które są dla niej najważniejsze.

Ale ich wyjątkowość nie powoduje, że są pozbawieni typowo ludzkich wad. Zachowują się jak zwykli ludzie, Antygonie żal umierać, jest okrutna wobec siostry, Kreon w swoim zaślepieniu nie chce wziąć pod uwagę zdania innych, posądza ich, że są przekupni.