Na czym polega ponadczasowość Antygony Sofoklesa?
- Nieśmiertelność tego dzieła polega na tym, iż autor tragedii ukazuje ludzkie konflikty i motywy postępowania ludzi, które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dziś są aktualne.
- Wciąż żywy jest konflikt pomiędzy dobrem społecznym a dobrem jednostki, wciąż istnieje walka o władzę, motyw zdrady i dochodzenia swoich praw, zderzenie sfery uczuć i obowiązku.
- Nadal dyskutujemy pojęcie sprawiedliwości i pragniemy, aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich – nawet rodzin rządzących i wydających ustawy.
- Wydaje nam się, że człowiek, który skupia w swym ręku władzę – czy to kraju, czy to rejonu, czy przedsiębiorstwa, musi dbać o autorytet i postępować stanowczo, a nie kierować się emocjami i interesami jednostek.
- Trwałe jest także uczucie siostrzane, szacunek, jaki winni są ludzie umarłemu, czytelnik współczesny rozumie więc uczucia Antygony.
- Dziś także oprócz prawa oficjalnego istnieje prawo niepisane, a interesy i uczucia jednostki bywają sprzeczne z dobrem społecznym.
- Wszystko to sprawia, że problemy zawarte w Antygonie są wciąż aktualne, bo aktualna jest sfera tematów poruszana przez Sofoklesa.
Dowody na wieczną aktualność Antygony
Należy do żelaznego repertuaru teatrów, jest często grywana, a reżyserzy wciąż wydobywają sceny przystające do ich czasów.
Na przykład:
- Jean Anouilh i jego Antygona z 1942 r. – akcja rozgrywa się w realiach współczesnego mieszczaństwa (na przykład żona Kreona wciąż szydełkuje!).
- Słynna inscenizacja Bertolta Brechta (lata pięćdziesiąte). Ta Antygona rozgrywa się w powojennym Berlinie. Powracające ze schronu siostry znajdują przed domem powieszonego brata – tak ukaranego za dezercję z Wermachtu. Jedna z sióstr chwyta za nóż, by odciąć brata z rzeźnickiego haka – druga lęka się takiego czynu. Wchodzi esesman…
- Godzina Antygony – tak nazwał swój dramat polski twórca Artur Swinarski (lata sześćdziesiąte). Tłem wydarzeń czyni Hiszpanię roku 1937, w dobie rewolucji. Rewolucjoniści (Polacy) pragną pogrzebać towarzysza, ale nie uzyskują zgody proboszcza. Antygona „występuje” w postaciach dwóch sióstr, które dokonują pochówku.
- W wersji Adama Hanuszkiewicza (1973) bohaterowie tragedii noszą współczesne ubrania, a Kreon bardziej przypomina dyrektora przedsiębiorstwa niż starożytnego króla Teb…
Można wymienić jeszcze premierę w reżyserii Andrzeja Wajdy w Teatrze Starym (1984 r.), telewizyjną realizację Jerzego Gruzy (23 marca 1981 r.). Bywa też wyzwaniem dla prób parodii i opracowań nowych wersji.
Jest tematem przyjętym w muzyce. W samym tylko wieku XVIII Antygonie poświęcono około dwudziestu oper!
Jest bohaterką poezji. Przywołuje Antygonę w wierszu W Warszawie Czesław Miłosz, jako poeta, który słyszy płacz Antygony, co szuka swojego brata wśród ruin zbombardowanego miasta… i nie może odstąpić od roli poety-piewcy swoich czasów, płaczki żałobnej, choć pragnął tego. Być może i dokonałby tego, ale… „ten płacz Antygony” nigdy mu na to nie pozwoli. W 1949 r. Miłosz napisał poemat Antygona – w formie dialogu Antygony i Ismeny. Mówi tam m.in.:
Wielka jest władza umarłych. Nikt od niej
Nie jest bezpieczny. Choćby się otoczył
Gromadą szpiegów i milionem straży
Oni dosięgną.
Słowa Antygony są aluzją do sytuacji Polski – i to jeszcze raz potwierdza ponadczasową, ponadhistoryczną wartość sędziwej tragedii Sofoklesa.
Zobacz:
Z jakiego mitu wywodzi się Antygona Sofoklesa? Na czym polega tragizm Antygony i Kreona?