Europa
Historia
- 1602 – powstanie holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej.
- 1603 – śmierć Elżbiety I angielskiej.
- 1609 r.: uznanie przez Hiszpanię niezależności Holandii (oficjalnie w 1648 r.).
- 1618 – bunt przeciwko Habsburgom w Czechach i defenestracja praska – początek wojny trzydziestoletniej (serii wojen o prymat w Europie, w której stronami były: w latach 1618-20, tzw. okresie czeskim, Czechy i cesarstwo niemieckie; w latach 1622-29, tzw. okresie duńskim, Dania, Holandia i niemieckie państwa protestanckie przeciwko państwom Habsburgów; w latach 1630-35, tzw. okresie szwedzkim, Szwecja, Francja, Saksonia i Brandenburgia przeciwko cesarstwu niemieckiemu; w latach 1635-48, tzw. okresie szwedzko-francusko-niemieckim, Francja, Szwecja, Holandia, Sabaudia i Siedmiogród przeciwko cesarstwu niemieckiemu).
- 1620 – bitwa pod Białą Górą, koniec niezależności Czech.
- 1621 – powstanie holenderskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej.
- 1624 – początek rządów kardynała Richelieu we Francji.
- 1625 – początek panowania Karola I Stuarta w Anglii.
- 1625 – założenie Nowego Amsterdamu, czyli dzisiejszego Nowego Jorku. • 1629 r.: stłumienie buntu francuskich protestantów w La Rochelle.
- 1640 – początek wojny domowej w Anglii.
- 1643 – początek rządów Ludwika XIV we Francji (władza w rękach kardynała Mazariniego).
- 1648 – fronda – bunt przeciwko rządom kardynała Mazariniego.
- 1648 – traktat westfalski – koniec wojny trzydziestoletniej, przypieczętowanie politycznych i religijnych podziałów w Niemczech bez większych zmian terytorialnych.
- 1649 – ścięcie Karola I Stuarta i ustanowienie w Anglii republiki.
- 1651 – katolicyzm uznany za religię panującą w krajach habsburskich.
- 1652-1654 – I wojna Anglii z Holandią.
- 1653 – książę prusko-brandenburski Fryderyk Wilhelm I zmusza brandenburskie stany generalne do przyjęcia ustawy podatkowej, zapoczątkowującej energiczne kształtowanie absolutyzmu i mocarstwowej polityki w Prusach.
- 1653-1658 – w Anglii Oliver Cromwell rządzi jako lord protektor.
- 1654 – początek panowania Karola X Gustawa w Szwecji.
- 1657 – traktaty welawsko-bydgoskie – Prusy Książęce całkowicie i oficjalnie uniezależniają się od Polski w zamian za wycofanie się z sojuszu ze Szwedami.
- 1658 – proklamowanie, koronowanego w 1655 r., Leopolda I cesarzem Rzeszy Niemieckiej.
- 1659 – pokój pirenejski – wyeliminowanie Hiszpanii z rozgrywek europejskich.
- 1660 – restauracja (przywrócenie) monarchii w Anglii – Karol II Stuart na tronie.
- 1661 – początek samodzielnych rządów Ludwika XIV we Francji.
- 1667 – pokój w Bredzie, kończący II wojnę Anglii z Holandią.
- 1674 – Nowy Amsterdam staje się brytyjski i zmienia nazwę na Nowy Jork.
- 1683 – bitwa pod Wiedniem – Węgry w rękach Habsburgów.
- 1688 – obalenie Stuartów w Anglii.
- 1700-1721 – początek wielkiej wojny północnej.
- 1713 – pokój w Utrechcie; książę prusko-brandenburski Fryderyk Wilhelm III koronuje się na króla Prus jako Fryderyk Wilhelm I.
- 1721 – Piotr I przybiera tytuł imperatora Wszechrosji.
- 1740 – śmierć króla Prus Fryderyka Wilhelma I, początek panowania Fryderyka Wilhelma II – Prusy potężnym mocarstwem europejskim.
Literatura
- 1600 – William Szekspir, Hamlet.
- 1604 – Miguel de Cervantes, Don Kichot – powieść.
- 1606 – William Szekspir, Makbet.
- 1623 – Giambattista Marino, Adonis – poemat, szczytowe osiągnięcie marinizmu.
- 1636 – Pierre Corneille, Cyd – tragedia.
- 1664 – Molier, Świętoszek – komedia.
- 1665 – Molier, Don Juan – komedia.
- 1665 – François de La Rochefoucauld, Maksymy – zbiór aforyzmów.
- 1667 – John Milton, Raj utracony – epos.
- 1667 – Jean Baptiste Racine, Andromacha – tragedia.
- 1668 – pierwsze bajki Jeana de Lafontaine’a.
- 1674 – Nicolas Boileau, Sztuka rymotwórcza – poetyka.
- 1677 – Jean Baptiste Racine, Fedra – tragedia.
- 1688 – Jean de La Bruyère, Charaktery.
- 1697 – Charles Perrault, Bajki Babci Gąski.
Cywilizacja, nauka
- Około 1609 – zastosowanie przez Galileusza lunety do obserwacji astronomicznych.
- Od 1622 – w Anglii ukazuje się regularnie gazeta Weekly News.
- Od 1626 – kształtowanie się Akademii Francuskiej.
- 1631 – początek Gazette de France, nowoczesnego pisma informacyjnego.
- 1637 – Kartezjusz, Rozprawa o metodzie.
- 1637 – otwarcie pierwszej opery w Wenecji.
- 1642 – Blaise Pascal projektuje maszynę do liczenia.
- 1644 – Kartezjusz, Principia philosophiae.
- Od 1665 – zalążki Royal Society w Anglii.
- 1651 – Thomas Hobbes, Lewiatan.
- 1657 – wynalezienie w Holandii zegara wahadłowego.
- 1664 – stłumienie ruchu jansenistycznego we Francji.
- 1668 – wynalezienie teleskopu zwierciadlanego (Isaac Newton).
- 1669 – Blaise Pascal, Myśli, wydane pośmiertne.
- 1669 – otwarcie pierwszego muzeum publicznego, w Bâle.
- 1670 – Baruch Spinoza, Traktat teologiczno-polityczny.
- 1675 – Isaac Newton, Teorie światła i barw.
- 1677 – Baruch Spinoza, Etyka, wydanie pośmiertne.
- 1680 – założenie Comédie Française w Paryżu.
- 1690 – John Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego.
- 1700 – powstanie berlińskiej akademii nauk.
- 1703 – pierwsze utwory organowe Jana Sebastiana Bacha.
- 1710 – George Berkeley, Traktat o zasadach poznania ludzkiego.
- 1713 – odkrycie ruin Herkulanum.
- 1714 – Gottfried Wilhelm Leibniz, Monadologia.
- 1717 – założenie Wielkiej Loży Masońskiej.
- 1724 – powstanie akademii w Petersburgu.
- 1729 – otwarcie pierwszego kabaretu w Paryżu.
Architektura i sztuka
- 1577 – ukończenie przez Giacomo della Porta kościoła Il Gesù w Rzymie.
- Około 1601 – Caravaggio, Wieczerza w Emaus.
- Około 1604 – Caravaggio, Złożenie do grobu.
- Około 1615 – Rubens, Sąd Ostateczny.
- Lata 1621-1625 – Bernini, Porwanie Prozerpiny; Apollo i Dafne; Dawid.
- 1632 – Rembrandt, Lekcja anatomii doktora Tulpa.
- 1633 – Bernini, konfesja grobu św. Piotra w Watykanie.
- Około 1640 – Rubens, Trzy Gracje.
- 1642 – Rembrandt, Wymarsz strzelców.
- 1646 – Bernini, Ekstaza św. Teresy.
- 1651 – Bernini, fontanna Czterech Rzek w Rzymie.
- Lata 1656-1657 – Bernini, kolumnada przed bazyliką bazyliką św. Piotra w Rzymie.
- 1656 – Velázquez, Panny dworskie.
- Około 1656 – Vermeer van Delf, Stręczycielka.
- Około 1660 – Vermeer van Delf, Widok Delf.
- 1664 – początek rozbudowy Luwru według projektu Berniniego.
- 1668 – początek budowy Wersalu.
- 1669 – Rembrandt, Powrót syna marnotrawnego.
- 1675-1710 – Christopher Wren, katedra św. Pawła w Londynie.
- Po 1683 – Johann Bernhard Fischer von Erlach, pałac Schönbrunn w Wiedniu.
- 1710 – założenie manufaktury porcelany w Miśni.
- 1774 – Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff, pałacyk Sanssouci w Poczdamie.
- 1738 – założenie manufaktury porcelany w Vincennes, przeniesionej później do Sèvres.
Polska
Wczesny barok (1580-1620)
Ukształtowanie się rzeczypospolitej szlacheckiej (w roku 1569 – unia lubelska) z monarchią elekcyjną (w roku 1573 – elekcja Henryka Walezego i Artykuły henrykowskie). W roku 1586 – elekcja Zygmunta III. Kolejno panują wybierani królowie z dynastii Wazów. Początki kontrreformacji, ale jednocześnie ożywionej działalności innowierców. Okres kształtowania się barokowych prądów w literaturze polskiej. Powstają pierwsze arcydzieła epoki.
Historia
- 1576-1586 – panowanie Stefana Batorego.
- 1577 r. – przyjęcie uchwał soboru trydenckiego – początek kontrreformacji w Polsce.
- 1587-1632 – panowanie Zygmunta III Wazy.
- 1596 r.: unia brzeska.
- 1596 r. – Warszawa stolicą Polski.
- 1600 r. – początek wojen ze Szwecją.
- 1605 r. – bitwa pod Kircholmem.
- 1605 r. – początek „dymitriad” – wypraw w celu ingerowania w sprawy Rosji.
- Lata 1606-1608 r.: początek rokoszu Zebrzydowskiego.
- 1620 r. – bitwa pod Cecorą i śmierć Żółkiewskiego.
Literatura
- 1581 – zmarł Mikołaj Sęp Szarzyński.
- 1597 – Piotr Skarga, Kazania sejmowe.
- 1599 – druk Biblii w tłumaczeniu Jakuba Wujka.
- 1600 – Sebastian Fabian Klonowic, Worek Judaszów.
- 1601 – Mikołaj Sęp Szarzyński, Rytmy abo wiersze polskie.
- 1606 – Hieronim Morsztyn, Światowa rozkosz – zbiór poezji.
- 1614 – Szymon Szymonowic, Sielanki.
- 1618 – ukazuje się Gofred albo Jeruzalem wyzwolona Torquata Tassa w przekładzie Piotra Kochanowskiego.
Cywilizacja, nauka, sztuka
- 1602 – założenie ariańskiej Akademii Rakowskiej.
- 1617 – ogłoszenie polskiej wersji kościelnego indeksu ksiąg zakazanych.
- 1617 – wprowadzenie prewencyjnej (przeprowadzanej przed drukiem) cenzury wydawanych tekstów.
Dojrzały barok (1621-1680)
Ciężkie czasy dla Polski: powstania chłopskie i kozackie, potop szwedzki, zagrożenie ze strony Turcji i rosnącej w siłę Rosji. Rozkład systemu sprawowania władzy – postępujący spadek znaczenia władzy centralnej. W literaturze zanika prąd poezji metafizycznej, inne nurty barokowe w rozkwicie. Wzmagają się działania kontrreformacji.
Historia
- 1621 – bitwa pod Chocimiem.
- 1626-1635 – wojna ze Szwecją.
- 1627 – bitwa morska pod Oliwą.
- 1632-1648 – panowanie Władysława IV Wazy.
- 1634 – pokój z Rosją w Polanowie.
- 1635 – rozejm ze Szwecją.
- 1648 – wybuch powstania kozackiego na Ukrainie pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego.
- 1648-1668 – panowanie Jana Kazimierza Wazy.
- 1651 – powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki Napierskiego.
- 1652 – pierwsze zastosowanie zasady liberum veto.
- 1654 – wojna z Rosją o Ukrainę i utrata tejże – układ w Perejesławiu.
- 1655-1660 – „potop” szwedzki.
- 1657 – traktaty welawsko-bydgoskie.
- 1658 – wygnanie arian z Polski.
- 1665-1666 – rokosz Lubomirskiego.
- 1668 – abdykacja Jana Kazimierza.
- 1669-1673 – panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
- 1672 – wojna z Turcją i traktat w Buczaczu.
- 1674-1696 – panowanie Jana III Sobieskiego.
Literatura
- 1638 – Samuel Twardowski, Dafnis drzewem bobkowym – sielanka mitologiczna.
- 1647 – powstaje zbiór poezji Jana Andrzeja Morsztyna Kanikuła albo psia gwiazda.
- 1654 – Szymon Zimorowic, Roksolanki, to jest ruskie panny… – cykl pieśni.
- 1655 – Samuel Twardowski, Nadobna Paskwalina – wierszowany romans.
- 1661 – powstaje zbiór wierszy Jana Andrzeja Morsztyna Lutnia – autor przesyła rękopis Łukaszowi Opalińskiemu.
- 1663 – Bartłomiej Zimorowic, Sielanki nowe ruskie.
- 1670 – pierwsza wersja rękopiśmienna poematu Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego.
- 1674 – Wespazjan Kochowski, Niepróżnujące próżnowanie – zbiór liryków i fraszek.
- 1680 – powstaje zbiór Emblemata Zbigniewa Morsztyna.
Cywilizacja, nauka, sztuka
- 1630 – ukończenie fasady kościoła św. Piotra i Pawła w Krakowie, wzorowanej na rzymskim kościele Il Gesù.
- 1637 – Władysław IV otwiera stałą salę teatralną na Zamku Królewskim w Warszawie.
- 1638 – likwidacja Akademii Rakowskiej.
- 1642 – sprowadzenie pijarów do Polski.
- 1643 – pierwsze kolegium pijarskie w Polsce – Podoliniec.
- 1644 – budowa kolumny Zygmunta w Warszawie.
- 1661 – założenie przez jezuitów Akademii Lwowskiej (późniejszy uniwersytet).
- 1661 – zaczyna wychodzić pierwsze polskie czasopismo – Merkuriusz Polski.
- 1664 – Tylman van Gameren, architekt niderlandzki, przybywa do Polski.
Późny barok (1680-1740)
Po kilku chwilach chwały – panowania Jana III Sobieskiego i jego prób wkroczenia na arenę europejską – przychodzi czas ostatecznej ruiny państwa polskiego, postępującej aż do utraty suwerenności. Już jednak za panowania Augusta II Polska przestaje być podmiotem w rozgrywkach międzynarodowych. Wybucha wielka wojna północna. Paraliż sejmu. W kulturze – potężne wpływy kontrreformacji i jezuitów: niemal żaden znaczący utwór literacki nie może się ukazać ze względu na domniemaną nieprawomyślność. I tak zresztą poziom „produkcji literackiej” znacznie, zarówno pod względem jakości, jak i ilości, spada.
Historia
- 1683 – bitwa pod Wiedniem.
- 1697 – unia personalna sasko-polska.
- 1697-1733 – panowanie Augusta II Mocnego.
- 1704 – elekcja Stanisława Leszczyńskiego.
- 1717 – sejm pacyfikacyjny zwany sejmem niemym.
Literatura
- 1681 – powstaje zbiór wierszy Muza domowa Zbigniewa Morsztyna.
- 1693 – Wespazjan Kochowski, Trybut należyty wdzięczności…, albo Psalmodia polska – cykl psalmów prozą.
- 1694 – powstaje zbiór wierszy Ogród, ale nie plewiony… Wacława Potockiego.
- 1694 – Jan Chryzostom Pasek kończy pisać Pamiętniki.
- 1695 – powstają Moralia Wacława Potockiego.
Cywilizacja, nauka, sztuka
- 1681 – początek budowy pałacu w Wilanowie, według projektu Augustyna Locciego.
- 1695 – ukończenie przez Tylmana van Gameren pałacu Krasińskich w Warszawie.
- 1756 – ukończenie fasady kościoła Wizytek w Warszawie, według projektu Karola Baya.