Adam Mickiewicz odgrywa kluczową rolę w kreacji polskiej poezji patriotycznej. Wpłynął na to czas historyczny – lata niewoli, którą bardzo boleśnie odczuwali poeci, zesłanie, emigracja, próby walk niepodległościowych. Do tej pory w polskiej literaturze mieliśmy do czynienia z liryką patriotyczną bardziej reformatorską niż emocjonalną – jak na przykład Pieśni Jana Kochanowskiego czy wiersze Wacława Potockiego.
Na tle tym oryginalnie rysuje się Hymn do miłości ojczyzny Ignacego Krasickiego. Tymczasem w romantyzmie dochodzą do głosu emocje – walko o wolność splata się z mistyczną ideologią epoki, wiarą w zwycięstwo nawet wbrew realiom (mierz siły na zamiary). Adam Mickiewicz napisał kilka wierszy, które stały się utworami sztandarowymi w patriotycznym wychowywaniu polskiej młodzieży.
Najbardziej znane:
- Reduta Ordona,
- Śmierć Pułkownika,
- Pieśń żołnierzy.
Czego w nich szukać?
- pochwały spisku i konspiracji,
- modelu wzorcowego patrioty – samotnego, poświęcającego życie prywatne dla sprawy ojczyzny,
- ładunku poezji tyrtejskiej, zagrzewającej do walki pod wodzą natchnionego poety,
- obrazu męczeństwa polskich bohaterów,
- portretów polskich bohaterów – Emilii Plater, Ordona,
- eksponowania heroizmu patriotycznych czynów,
- portretu matki polskiego patrioty wychowującej syna do męczeństwa i poświęceń,
- dużego ładunku emocji, mocnych słów – nienawiści do wroga, miłości do ojczyzny, tęsknoty za wolnością,
- postrzegania Polski jako matki skutej w kajdany.
Do matki Polki
Jest to jeden z najpopularniejszych wierszy patriotycznych polskiej literatury, który w chwilach zagrożenia kraju, powstań, wojen, potrzeby walki od nowa staje się aktualny i prawdziwy.
Jak wskazuje tytuł, utwór jest apostrofą – do matki Polki. Poeta zwraca się do polskiej matki z goryczą i cierpieniem, nieraz posługuje się ironią. Układa zbiór przykazań: jak wychowywać młodego Polaka.
- Po pierwsze ostrzega – geniusz dziecka, szlachetność, duma z historii kraju i jego dawnej świetności sprowadzą nań tragedię i śmierć.
- Po drugie – prorokuje, że nawet gdy świat będzie trwać w pokoju, najlepsi synowie Polski będą musieli walczyć „bez chwały”, podstępem, samotnie, bez nadziei na sławę należną bohaterom, którzy zginęli na polu walki.
- Po trzecie – przewiduje męczeńską przyszłość synów narodu – niewolę, obuch kata, szubienicę i płacz kobiety – taki musi być efekt walki z potężnym wrogiem, i do tego powinna od dziecka przyuczać młodego Polaka matka.
„Długie, nocne Polaków rozmowy”
(cytat z wiersza) – to wyrażenie weszło do języka potocznego. Słowa te określają charakter społeczeństwa wciąż trapionego niewolą i nigdy z nią się niegodzącego, a tym samym przyzwyczajonego do atmosfery spisku i buntu, konspiracji i tajnej, organizowanej nocą walki z wrogiem. Wiersz Mickiewicza przyczynił się do rozpowszechnienia takiej wizji spiskującego Polaka.
Zobacz:
Jakie przesłanie dla matek zawiera wiersz Do matki Polki Adama Mickiewicza?
Czym jest patriotyzm? Odpowiedz w oparciu o literaturę romantyzmu, jaką poznałeś.
W jakich utworach romantycy podejmowali temat patriotyzmu i walki o wolność ojczyzny?