Tematy
1.
Rodzice i dzieci w utworach literackich różnych epok. Na wybranych przykładach przedstaw związki uczuciowe i konflikty postaw.
2.
„Władza odczłowiecza ludzi” (Bias Priene) – słowa greckiego mędrca uczyń mottem rozważań na temat władzy i jej wpływu na postępowanie i osobowość człowieka. Odnieś się do wybranych utworów literackich.
3.
„Młodości! Ty nad poziomy wylatuj!” – pisał Adam Mickiewicz. Jak jego wezwanie realizowali bohaterowie utworów literackich z różnych epok? Twoje refleksje na temat młodości.
4.
Dawid H. Lawrence twierdził, że cała wielka literatura opowiada o moralności. Odwołując się do wybranych utworów, potwierdź ten pogląd lub podejmij z nim polemikę.
Przepisy na wstęp
Przepis 1:
wykorzystanie cytatu
Choćbyś był najmądrzejszym człowiekiem na świecie i przeczytał niezliczoną liczbę książek, jeśli będziesz nieustannie powtarzał: „ja uważam”, „jestem przekonany”, „moim zdaniem” – wyjdziesz na zapatrzonego w siebie mądralę. Jak tego uniknąć? Odwoływać się do zdań i opinii innych osób. Oczywiście możesz się z tymi opiniami zgadzać lub nie, mogą one potwierdzać Twoje tezy albo wręcz przeciwnie. Bez wątpienia jednak warto przywoływać cudze „złote myśli”, ale oczywiście związane z tematem! Uatrakcyjniają one pracę.
Rada: przed poważną klasówką albo egzaminem zrób sobie zestaw cytatów – sentencji, które będziesz mógł wykorzystać w wypracowaniu.
Uwaga!
Nie musisz ich wkuwać na blachę – czasem wystarczy po prostu ogólne odwołanie do czyjegoś sądu. W jednym z kolejnych odcinków Sztuki pisania przygotujemy taki przykładowy zestaw złotych myśli i napiszemy więcej o zasadach wprowadzania cudzej wypowiedzi do tekstu.
Wstęp do pracy na temat 1
„Nie można być dość wybrednym w wyborze rodziców” – z ironią stwierdziła kiedyś Maryla Wolska. Zdanie można by również odwrócić: nie można być też wybrednym w wyborze własnych dzieci. Rodzina, przynajmniej w założeniu, to także wzajemna miłość i akceptacja. Wiadomo jednak, że uczucia między rodzicami a dziećmi są często o wiele bardziej skomplikowane. Niełatwo też o wzajemną akceptację, której brak prowadzi często do rozmaitych konfliktów. Potwierdzają to przykłady bohaterów znane z literatury.
Plus:
- przywołany cytat ma charakter żartobliwy, a elementy humorystyczne są w wypracowaniu – nie tylko we wstępach – bardzo cenne, bo przełamują szkolny, napuszony, często pompatyczny ton rozważań.
Wstęp do pracy na temat 4
Zdaniem Dawida H. Lawrence’a cała wielka literatura opowiada o moralności. Inaczej uważa Jerzy Pilch, polski pisarz współczesny, który w jednym z wywiadów prasowych wyraził opinię, że zasadniczymi tematami wielkiej literatury są picie i śmierć. Jeszcze inne zdanie na ten temat ma niemiecki krytyk literacki Marcel Reich-Ranicki. W telewizyjnym programie uznał on, że wybitne są jedynie książki, które opowiadają o współczesności, o dzisiejszym świecie i dzisiejszych bohaterach. Kto ma rację? I czy ktoś w ogóle musi mieć rację? Wszelkie ogólne zdania: literatura to, literatura tamto – w ogóle mnie nie przekonują. Nie ma jednego zasadniczego tematu literatury, tak jak nie ma jednego, słusznego sposobu opowiadania. Są oczywiście tematy ważne i mniej ważne. Do tych niezwykle istotnych należy bez wątpienia problem moralności.
Plusy:
• przywoływane nazwiska i wypowiedzi świadczą o obyciu kulturalnym autora;
• ton polemiczny nie tylko wobec Lawrence’a, ale wobec wszystkich przywołanych postaci – odwaga godna pochwały.
Przepis 2:
wykorzystanie przysłowia (porzekadła)
Zamiast cytatu może być również przysłowie. Wykorzystane sensownie, inteligentnie, może nawet dowcipnie, sprawi, że praca będzie ciekawsza, a w dodatku często dość abstrakcyjny temat uczyni bardziej „ludzkim”. Metody są różne: albo wokół jednego powiedzenia budujemy cały wstęp, albo po prostu w pewnym fragmencie odwołujemy się do niego.
Wstęp do pracy na temat 1
Konflikt pokoleń wydaje się stary jak świat. I czy może to dziwić, skoro nawet dziś wielu dorosłych uważa za niezwykle słuszną zasadę „dzieci i ryby głosu nie mają”? Mniej lub bardziej ostre nieporozumienia są nieuniknione o tyle, o ile główny powód konfliktu pokoleń to, jak sądzę, walka pokolenia „młodych” o możliwość decydowania o sobie, o własną odrębność i wolność. Generacja „starych” przekonana jest zwykle, że wie lepiej, nawet bez wysłuchania racji myślących inaczej.
Z drugiej strony trzeba też przywołać znaną sentencję Kochanowskiego: „By rozum był przy młodości/ Nigdy takiej obfitości”. Dojrzałość i racjonalizm to cechy, których pokoleniu dopiero wchodzącemu w dorosłość z pewnością brakuje. Ale właśnie prawo do błędów jest, moim zdaniem, najistotniejszym przywilejem ludzi młodych. Gdyby tak uważali wszyscy przedstawiciele pokoleń starszych!… Niestety, dowody na to, że jest inaczej, nietrudno znaleźć w naszym codziennym życiu, ale też na kartach literatury.
Plusy:
- powiedzenie znane z języka potocznego zostało bardzo dobrze połączone z problemem konfliktu pokoleń – ten z kolei został ciekawie, przekonująco i oryginalnie wyjaśniony (walka młodych o własną odrębność);
- mamy tutaj i powiedzenie, i cytat (z Kochanowskiego);
- godne uwagi jest wykrzyknienie w przedostatnim zdaniu – widać, że autor nie będzie nudził i „referował”, ale że autentycznie obchodzi go to, o czym pisze.
Wstęp do pracy na temat 2
„Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia” – mawiają Polacy. I trudno się z tym porzekadłem nie zgodzić. Historia daleka i najnowsza, ale także nasze codzienne życie potwierdzają prawdę, że na te same problemy inaczej patrzy człowiek, kiedy jest zwykłym „szaraczkiem”, a inaczej, gdy znajduje się na coraz wyższych szczeblach kariery. Bias Priene ma rację w tym sensie, że władza pozbawia zdolności myślenia w kategoriach zwykłego człowieka. Oczywiście, rodzi się pytanie: czy to wina władzy, czy też ludzi, kórzy tym negatywnym tendencjom ulegają? Być może uda się odpowiedzieć na to pytanie, kiedy przyjrzę się bliżej kilku bohaterom literackim.
Plusy:
- cały wstęp zbudowany wokół przywołanego na początku powiedzenia z języka potocznego;
- styl cięty, ostry, świadczący o krytycznym zacięciu autora.
Wstęp do pracy na temat 3
„Jak przysłowia się sprawdzają: «młody to i głupi»” – śpiewała Edyta Geppert. Należałoby jednak zapytać: dlaczego „głupi”? I według kogo „głupi”? Nie każdy jest w stanie zrozumieć młodość, która „wylatuje ponad poziomy”, która nie chce być ograniczana konwenansami, nie zamierza wtłaczać się w obowiązujące schematy myślenia i postępowania, która najwyżej ceni spontaniczność i pomysłowość. Mickiewicz wzywał do przyjęcia takiej właśnie postawy. Dzisiejszy, racjonalny człowiek nazwałby ją pewnie głupią i traktował co najmniej z przymrużeniem oka. A młodzi bohaterowie literaccy różnych epok? Ich stosunek do wezwania Mickiewicza był różny – w zależności m.in. od epoki, czasu historycznego, ale też cech osobistych.
Plusy:
- cytat z piosenki jest jednocześnie przywołaniem popularnego powiedzenia;
- wstęp pomyślany jako polemika z przysłowiem.
Przepis 3:
wstęp artystyczny
To pomysł dla osób z zacięciem pisarskim. Pozwala stworzyć naprawdę oryginalny wstęp. Najważniejsze jednak, by nie przesadzić. Pamiętaj, że piszesz wypracowanie, a nie opowiadanie – elementy literackie mogą ubarwić pracę, ale nie powinny jej zdominować. Trzeba też uważać, by nie popaść w banał i grafomanię – zamiast zaciekawić nauczyciela, po prostu go zirytujesz.
Wstęp do pracy na temat 2
Była noc, ale w pokoju paliła się świeczka. Przy stole siedziały trzy osoby, których twarzy nigdy wcześniej nie widziałem. Nie bardzo wiedziałam, o czym rozmawiają – przekrzykiwały się nawzajem, to znów szeptały, ale nie rozumiałam żadnych słów. Po kilku chwilach zaczęłam wyłapywać imiona, którymi zwracali się do siebie. Kreon, Makbet, Balladyna… Przerażał mnie sposób, w jaki mówili. I to, o czym mówili. Czyżby koniec świata? Nie byłam pewna…
Kiedy się obudziłam, zrozumiałam, że był to tylko dziwaczny sen. Być może efekt przeuczenia… Ale sen nie dawał mi spokoju. Zastanawiałam się, co by było, gdyby naprawdę te trzy fikcyjne postaci spotkały się ze sobą. O czym by rozmawiali? Czy w swoich rozmówcach dostrzegliby samych siebie? Poczuliby wyrzuty sumienia? A może powiedzieliby coś istotnego o sprawowaniu władzy?
Tego nie dowiem się nigdy. A jednak mam pisać o problemie władzy. Skoro nie mogę porozmawiać z samymi zainteresowanymi, muszę się oprzeć na tekstach literackich. A to, tak naprawdę, kopalnia wiedzy.
Plusy:
- taki wstęp to w szkole prawdziwa perła: sprawny, wręcz pisarski styl, bogata wyobraźnia, zaangażowanie autora – sprawiają, że czyta się ten początek z autentycznym zainteresowaniem;
- styl: pytania retoryczne, zawieszenia głosu, zdania krótkie połączone z rozbudowanymi – odbiera się znakomicie.
Zobacz: