Tabela lektur pozytywistycznych

Temat

• Miłość kupca Wokulskiego do arystokratki Łęckiej.

•  Portret społeczeństwa polskiego lat 80. XIX wieku.

• Portret miasta – Warszawy tamtych czasów.

• Historia – czasy napoleońskie, Wiosna Ludów, powstanie styczniowe.

• Idealizm – naukowy, polityczny, romantyczny, jego wartość.

• Wydawana w odcinkach od 1887 do 1889 r. w Kurierze Codziennym, wydanie książkowe – 1890. Czas i miejsce akcji
  – Warszawa (ale także Paryż
  i Zasławek), lata 1878-1879.

• Najdoskonalsza powieść epoki. Zaliczana do najwybitniejszych dzieł dojrzałego realizmu europejskiego.

• •Główny bohater – Stanisław Wokulski – reprezentuje portret człowieka czasów przełomu między romantyzmem
  a pozytywizmem. Zakorzeniony
  w ideologii obu epok Wokulski próbuje bez powodzenia znaleźć punkt oparcia.

• Problematyka społeczna
  – szczegółowa panorama życia społecznego zawarta w Lalce ukazuje wszystkie grupy społeczne. Jednocześnie autor kładzie duży nacisk na odmienności interesów owych grup i totalnej niemożności porozumienia i współdziałania między nimi.

• Wątek metafizyczny
  – Lalkę można odczytać jako przypowieść o ludzkich zabiegach w teatrze życia. Podkreślają to dwie sceny, na początku i pod koniec powieści, w których stary subiekt przygląda się śmiesznym ruchom mechanicznych zabawek, porównując je do wysiłków ludzi.

• Dwugłos narracji w konstrukcji
  – mamy tu do czynienia z dwoma narratorami. Zdarzenia są opowiedziane przez narratora
  i opisane przez Rzeckiego
  w pamiętniku, zyskują przez to nowe oświetlenie i wymiar.

• Portret miasta – typowe dla literatury realistycznej upodobanie do topograficznej ścisłości owocuje doskonałym opisem różnych miejsc Warszawy. Miasto przedstawione jest jako pełen tajemnic labirynt, ale także uporządkowana przestrzeń podlegająca prawom życia społecznego.

• Kontekst historyczny – stwarza go pamiętnik Rzeckiego
  – Wiosna Ludów z jednej strony i ezopowe aluzje do powstania styczniowego z drugiej.

• Stanisław Wokulski – to jeden
  z najciekawiej skonstruowanych bohaterów polskiej literatury
  – pełen sprzeczności romantyczny pozytywista, były powstaniec, naukowiec samouk, oszalały z miłości, kupiec milioner, filantrop, idealista, lecz także sceptyk.

• Powieść można nazwać panoramiczną – zawiera panoramę swojej epoki, odtwarza rzeczywistość, poprzez licznych bohaterów buduje panoramę społeczną.

Temat

• Historia miłości – Justyna Orzelska – młoda i piękna szlachcianka marząca o życiu z pracy własnych rąk, odrzuca kilku adoratorów ze swojego środowiska, by wreszcie wyjść za mąż za Janka Bohatyrowicza.

• Obraz dworu i zaścianka
  – Korczyna i Bohatyrowicz.

• Temat powstania styczniowego
  – jak na literaturę pozytywistyczną potraktowany bardzo ciekawie. Nad Niemnem to powieść przywracająca pamięć o powstaniu, traktująca je jako powód do dumy, istotny element narodowej tradycji.

• Temat pracy – Nad Niemnem bywa często nazywane powieścią pozytywistycznego kultu pracy. Nawet podział na bohaterów pozytywnych
  i negatywnych przebiega po linii ich stosunku do pracy. Wspomnienia powstania styczniowego.

• Czas i miejsce akcji – Korczyn nad Niemnem i okolice; plan współczesny – lata 80. XIX wieku, plan historyczny – powstanie styczniowe, plan legendarny
  – XVI wiek (Jan i Cecylia).

Dwie sceny „przy mogiłach”

• Przy mogile Jana i Cecylii
  – Justyna poznaje tam legendę
  o założycielach rodu Bohatyrowiczów. To kochankowie, którzy osiedlają się w lesie i zakładają tam rodzinę,
  a zarazem całą wieś. Po latach do wsi zajeżdża król i zachwycony wytrwałością mieszkańców nadaje szlachectwo Cecylii i Janowi. Legenda ta gloryfikuje etos pracy
  i wytrwałości, jednocześnie zaś tworzy swoiste mityczne lustro dla losów Justyny i młodego Janka.

• Przy mogile powstańców – tam
  z kolei Justyna dowiaduje się prawdy o powstańczych losach obu rodów – Bohatyrowiczów
  i Korczyńskich. Wspomnienie bohaterskiego współdziałania przedstawicieli obu rodzin rzuca nowe światło na obecny konflikt. Najważniejsze jest jednak przekonanie Justyny o czci
  i chwale należnej powstańcom
  – zupełnie odmienne od typowych poglądów pozytywistycznych.

• Mimo że Nad Niemnem to po części romans, wątek miłosny jest najsłabszym elementem powieści. Tendencyjna teza przeciwstawiająca ludzi pracowitych i prostych leniwym dekadentom powoduje,
  że elementy miłosne powieści stają się cokolwiek papierowe.

• Ważną rolę w powieści odgrywa mityczny niemal wymiar legendy o Janie i Cecylii i najnowsza wówczas historia – powstanie styczniowe. Są to sfery sacrum wpisane w dzieło realistyczne.

Temat

• XVII wiek – czasy najazdu szwedzkiego na Rzeczpospolitą 1655–1656. Postawy szlachty
  i magnaterii Polskiej.

• • Historia Andrzeja Kmicica
  – szlachcica polskiego, początkowo awanturnika, później bohatera i patrioty.

• • Historia miłości Kmicica
  i Oleńki Billewiczówny.

• Idea krzepienia serc, patriotyzm, wallenrodyzm w ujęciu Sienkiewiczowskim.

• Portret szlachty polskiej
  – sentymentalny: ukazuje społeczność nieidealną może, ale patriotyczną, religijną, szlachetną, odważną – pozytywną.

• Przemiana i rehabilitacja Kmicica. Bohater jest swoistą wersją bohatera romantycznego, oczywiście urealnioną, a jego biografia kończy się szczęśliwie.

• Kompozycja – wielogatunkowość powieści: Potop jest powieścią historyczną, przygodową, epopeją czy nawet baśnią. Ma także elementy westernu i powieści fantasy.

• Postać Kmicica kojarzyć można z romantycznym bohaterem przemienionym. Najbardziej podobny jest Jacek Soplica
  – łączą ich błędy młodości, posądzenie o zdradę, patriotyzm i działanie na rzecz ojczyzny, które prowadzą do rehabilitacji.

• Z Wallenrodem łączy go działanie w przebraniu i pod cudzym nazwiskiem – w imię ojczyzny.

• W powieści dominują schematy – bohaterowie Trylogii, zgodnie z konwencją powieści przygodowej, zbudowani są dość schematycznie.
  Każdy z nich prezentuje określony typ osobowości, po którym spodziewać się możemy określonych zachowań. Piękna ukochana zawsze wiernie czeka, a prawy wojownik walczy
  o honor.

Temat

Antysemityzm, nietolerancja
– historia starego Żyda Mendla skrzywdzonego przez tłum demonstrujący na fali antyżydowskich nastrojów.

Czas i miejsce akcji – lata 80. XIX w., Warszawa.

• Problem społeczny – nie tylko uczestnicy pogromu są antysemitami. Są nimi także „normalni ludzie” – stateczni mieszczanie jak radca i zegarmistrz. Ich antysemityzm zdaje się być łagodny, nieszkodliwy. To jednak właśnie ta łagodna forma pozwala na rodzenie się wersji skrajnych, agresywnych.

• Problem oportunizmu – czyli zachowanie sąsiadów. Chcą oni pomóc Mendlowi przetrwać pogrom, ale bez konfrontacji z motłochem i narażania własnej skóry. Sugerują oni staremu Żydowi rozmaite formy uniknięcia pogromu (porównaj rubrykę Pewniak – wiek XIX).

Temat

Historia ubogiego małżeństwa, które żyje zgodnie i szczęśliwie. Spokojną egzystencję przerywa ciężka choroba męża. Symbolem ich miłości i tragedii staje się kamizelka męża.

• Narrator – to uważny obserwator, kolekcjoner, który odkupił kamizelkę od handlarza starzyzną i opowiada jej historię. Przedstawia wydarzenia pierwszoosobowo, zawsze jednak z pewnym dystansem.

• Forma utworu – obrazek miejski
  – to miniaturowa nowelka przeznaczona na ogół dla prasy. W wydaniu Prusa przedstawia
  z reguły jakąś historię z życia ubogich mieszkańców miasta.
  

• Z teorią sokoła – klasyczną metodą budowania noweli,
  którą Kamizelka dobrze spełnia.

• Na rolę, jaką odgrywa
  w utworze rekwizyt – Prus korzysta z przydatnej przy tworzeniu krótkich utworów techniki skupienia akcji wokół jednego przedmiotu.
  W tym wypadku jest nim tytułowy element ubioru.

Temat

• Jest to opowieść o ostatnich chwilach powstania styczniowego, dramatyczna historia walki, śmierci i miłości bohaterów.

• Gloria victis – chwała zwyciężonym. Autorka przedstawia heroizm powstańców, ich moralne zwycięstwo.

• Specyfika i konstrukcja utworu
  – dwa plany fabularne i trzy główne wątki. Na pierwszym planie fabularnym mamy do czynienia z wydarzeniami symbolicznymi – rozmową wiatru z lasem. Na drugim planie
  (w opowieści lasu) występują dwa wątki. Pierwszy – szerszy – to wizja ostatnich chwil powstania styczniowego, rozpaczliwej, lecz bohaterskiej walki. Drugi
  – dziejący się na tle bitewnych wydarzeń – to historia miłości Anielki i Jagmina i jego przyjaźni z młodym Tarłowskim.

• Powstanie przedstawione zostaje jako narodowa świętość
  i nieodłączny element tradycji. Poległym – ich bohaterstwu
  i poświęceniu – oddany zostaje hołd, a pamięć o walce ma stać się narodową relikwią.

• Z symboliką – wiatr i las .
  Wiatr to wędrowiec, poszukiwacz prawdy i wiedzy
  o świecie. Przybywa do lasu, gdzie zastanawiają go mogiły
  i tajemniczy „zapach krwi i prochu”. Żąda więc od lasu opowieści o wydarzeniach,
  jakie miały tu miejsce. Las początkowo jest małomówny, potem przekazuje opowieść.

• Z nową wizją powstania styczniowego – oto dokonuje się ostateczne w twórczości Elizy Orzeszkowej przewartościowanie pozytywistycznego stosunku
  do powstania. Zamiast potępienia błędów młodych romantyków widzimy gloryfikację ich i ich czynu.