Julian Ursyn Niemcewicz – Powrót posła

Rzecz dzieje się na szlacheckim dworze – u Podkomorzego spotykają się reprezentanci różnych poglądów politycznych na sprawy w kraju. Gospodarze są stronnikami reform. Goście – Starosta Gadulski – wstecznikiem, a Starościna – typową żoną modną niezainteresowaną krajem.

Na tym tle rozgrywa się wątek miłosny, para to: Teresa – córka Starosty, ale wychowana przez Podkomorzych, i zakochany w niej Walery – syn Podkomorzych. Walery jest posłem i właśnie wraca do domu z obrad. Osią zdarzeń staje się wyścig do ręki i posagu Teresy. Z miłości chce ją poślubić Walery i cieszy się jej wzajemnością. Dla pieniędzy – fircyk Szarmancki, i na chwilę zdobywa zgodę ojca Teresy. Ponieważ panna nie ma żadnego posagu, zwycięży miłość, bo Walery zrzeknie się jakichkolwiek roszczeń finansowych.

Cała intryga, utrzymana w klasycznym, molierowskim stylu, jest właściwie tylko pretekstem do tego, aby widzowie mogli zrozumieć potrzebę reform.

Utwór ma za cel propagować wśród społeczeństwa ideały reformatorów i działaczy Sejmu Wielkiego. Ośmieszył sarmackie postawy, skrytykował konserwatywne, wrogie postępowi poglądy części szlachty.

Sztukę odgrywano w Warszawie podczas obradowania Sejmu Wielkiego – co nadaje utworowi charakter politycznego argumentu, a autorowi daje możliwość propagowania poglądów. Niemcewicz był zagorzałym posłem stronnictwa demokratycznego.

Propagowane poglądy

Reformatorzy

• Znieść liberum veto!
• Doprowadzić do przymierza z Prusami przeciw Rosji!
• Wprowadzić dziedziczenie tronu w Polsce.
• Poprawić sytuację prawną i bytową chłopów i mieszczan.

Wstecznicy

• Liberum veto źrenicą szlacheckiej wolności!
• Króla musi wybierać szlachta!
• Niczego nie należy zmieniać
  – przywileje i dominacja szlachty
  w Rzeczypospolitej są święte.

Kompozycja:

• Komedia oparta na intrydze miłosnej.
• Rozgrywa się z zachowaniem jedności miejsca, akcji, czasu.
• Humor tkwi w tworzeniu charakterów (np. Starosta Gadulski, jego żona czy Szarmancki są swoistymi karykaturami).
• Akcja nie jest zbyt wartka, ważniejsze stają się dialogi i dyskusje bohaterów.
• Komedia kończy się dobrze
  – czyli ślubem młodej pary: Teresy i Walerego.

Utwór wpisuje się w krąg polskich lektur tematu sarmackiego – pokazuje portret szlachty XVII wieku – może być zestawiony z Panem Tadeuszem Mickiewicza.

• Ze ślubem wiąże się akt uwolnienia od poddaństwa chłopów należących do Podkomorzego. Podobny zabieg stosuje Mickiewicz, wiążąc w epopei Zosię z Tadeuszem.