Tablica twórców polskiego renesansu
Mikołaj Rej

Ojciec języka polskiego. Pierwszy pisze po polsku. Reprezentuje typ polskiego ziemianina.

Dzieła

Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem – słynny dialog krytyczny
• Figliki – krótkie utworki humorystyczne
• Żywot człowieka poczciwego – wzór życia ziemianina

 

Założenia

• Dwór – Rej wprowadza do literatury polskiej motyw szlacheckiego dworku.
• Jak żyć? – opisuje model życia wiejskiego, jaki przystoi szlachcicowi polskiemu.
• Wzór osobowy – proponuje wzór ziemianina.
• Antyk – widzi szczęście w harmonii, uporządkowaniu, pracy zgodnej z naturą.
• Epikureizm – pochwala korzystanie z dóbr doczesnych: rozrywek i dostatków, jakie daje natura.
• Krytyka – piętnuje rzeczywistość: szlachtę i kler, wykazując niesprawiedliwości wobec chłopstwa.

Andrzej Frycz Modrzewski

Renesansowy umysł, autorytet epoki, polski wyznawca irenizmu. Wsławił się jako publicysta epoki – na skalę europejską.

Dzieła

O karze za mężobójstwo
O poprawie Rzeczypospolitej

Założenia

  • Irenizm – idea pokoju głoszona przez Erazma z Rotterdamu: ludzie powinni dążyć do zgody, waśnie i konflikty są złem.
  • Patriotyzm – pisarz nawołujący do reform w Rzeczypospolitej.
  • Reformator – tworzył projekt reformy Rzeczypospolitej, który zawarł w dziele O poprawie Rzeczypospolitej, m.in. w księgach: O prawach, O wojnie, O Kościele, O szkole – we wszystkich tych dziedzinach wskazuje nieprawidłowości i postuluje reformy.
Jan Kochanowski

Ojciec polskiej literatury. Pisze po polsku, do tego poezję kunsztowną, o wysokim poziomie artystycznym. Jest najwybitniejszym poetą literatury staropolskiej.

Dzieła

Odprawa posłów greckich (tragedia utrzymana w konwencji klasycznej)

• Fraszki – około 300 krótkich utworów

Pieśni (Pieśń świętojańska o sobótce oraz Księgi pierwsze i Księgi wtóre po 25 utworów)

Treny (19 utworów tworzących cały cykl)

Psalmy
(tłumaczenie Psałterza Dawidowego)

 

Założenia

  • Antyk – wprowadza do literatury polskiej ideały i tradycje antyku – poprzez tłumaczenia, wątki tematyczne i propagowaną filozofię.
  • Mit dworu – głosi pochwałę życia ziemiańskiego, buduje mit dworu szlacheckiego jako polskiego domu.
  • Wieś – tworzy mit szczęścia na wsi spokojnej i wesołej, uzdrawiającego działania natury.
  • Poeta – tworzy portret artysty – samotnego, obdarzonego talentem, oddanego muzom, lecz niezrozumianego przez ludzi).
  • Bóg – kreuje Go na mistrza, architekta świata i jego doskonałej harmonii.
  • Człowiek – syn Boga, jego namiestnik, pan swojego losu, centrum świata (humanizm), ale też marionetka w rękach Boga.
  • Epikureizm – należy cieszyć się urokami życia, kochać, ucztować, po epikurejsku chwytać dzień.
  • Horacjanizm – żyć należy jak nakazywał Horacy – z umiarem, pielęgnując ideę złotego środka.
  • Stoicyzm – żyć należy, jak chcieli stoicy – bez ulegania namiętnościom.
  • Filozof – mędrzec wierny filozofii ładu i harmonii, rozczarowany po stracie córki.
Piotr Skarga

Ksiądz – jezuita na dworze Jagiellonów, przez tradycję polską uznany za kapłana – patriotę i proroka nieszczęść ojczyzny.
Dzieło
Kazania sejmowe
(przygotowane na otwarcie sejmów)

Założenia

  • Choroby Rzeczypospolitej – nazwał wady społeczeństwa polskiego – określił je jako, „sześć chorób Rzeczypospolitej”.
  • Proroctwo – głosił wizję upadku ojczyzny, jeśli Polacy nie zrewidują swoich postaw.
  • Alegorie – wprowadził do literatury alegoryczne ujęcia – na przykład ojczyzny jako matki oraz ojczyzny jako tonącego okrętu, a społeczeństwa jako pasażerów.
Szymon Szymonowic

Specjalista od sielanek, napisał zbiór tych utworów sławiących wiejski żywot – w tym znaną sielankę niekonwencjonalną – Żeńcy.

Dzieła

• Sielanki

Założenia

  • Wieś – naturalne, najlepsze miejsce życia dla człowieka, który tylko w zgodzie z naturą może być szczęśliwy.
  • Sielanka – gatunek starożytny, ukształtowany przez Teokryta. Były to utwory o życiu na wsi, przedstawiające wiejską egzystencję jako pełną uroków, radosną itd.
  • Antysielanka – inaczej sielanka niekonwencjonalna. W sielankowy utwór poeta wprowadza realistyczne wątki.
  • Żeńcy – świetny przykład antysielanki. Trud pracy, okrucieństwo dozorcy, konflikt społeczny niweczą sielankową wizję. Elementy sielankowe potwierdzają za to: pieśń o słoneczku, marzenie o sprawiedliwości, wizja szczęśliwej czeladzi.
Mikołaj Sęp-Szarzyński

Poeta przełomu – jeszcze w renesansie, ale piszący już stylistyką barokową.

Dzieło

• Zbiór sonetów: Rytmy abo wiersze polskie

Założenia

  • Poeta przełomu – głosi jeszcze ideały renesansu, ale wprowadza już poetykę i ideologię baroku.
  • Człowiek – rozdwojona istota, targana sprzecznościami, która pociechy może szukać tylko w Bogu.
  • Wartości – ludzkim przeciwstawione prawdziwe – boskie, miłości zwykłej – miłość do Boga.
  • Vanitas – marność, przemijalność, kruchości istnienia, znikomości człowieka.
  • Renesansowe – tęsknota za życiem, wiara w potęgę woli człowieka.
  • Szatan – „srogi hetman ciemności” – wróg człowieka, z którym trzeba toczyć prawdziwą wojnę.

 

NAJWAŻNIEJSZE TEMATY
Ojczyzna, patriotyzm, obowiązek obywatela

  • Jan Kochanowski – Pieśń o spustoszeniu Podola, Odprawa posłów greckich
  • Andrzej Frycz-Modrzewski – O poprawie Rzeczypospolitej
  • Mikołaj Rej – Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem
  • Piotr Skarga – Kazania sejmowe
Filozofia – sens istnienia, konstrukcja wszechświata

  • Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego – wizja życia zgodnego z naturą.
  • Jan Kochanowski Pieśni, Fraszki – wszechświat: harmonijna, pełna ładu, reguł przyrody, misterna struktura. Człowiek – następca Boga na ziemi, ale i marionetka w rękach losu.
  • Jan Kochanowski – Treny – załamanie renesansowej wizji ładu wszechświata i powrót do niej.
  • Mikołaj Sęp-Szarzyński – istnienie jest walką z pokusami, żywot ludzki kruchy i pełen tajemnic.
Pareneza – wzorce postępowania

  • wzór ziemianina – Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego
  • ideał dworzanina – Łukasz Górnicki – Dworzanin polski
  • wzór obywatela – Andrzej Frycz-Modrzewski – O poprawie Rzeczypospolitej, Jan Kochanowski (Antenor z Odprawy posłów greckich)
  • człowieka renesansu, erudyta, humanista – Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz-Modrzewski
Wieś w wizji sielankowej i realistycznej

  • pochwała życia wiejskiego – Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego
  • sielankowa wizja wsi – Jan Kochanowski – Pieśń świętojańska o sobótce, Pieśni, Szymon Szymonowic Sielanki
  • realistyczna wizja wsi – Szymon Szymonowic – Żeńcy, Mikołaja Rej – Krótka rozprawa między trzema osobami…
Poezja, twórca, nieśmiertelna sława

  • artysta – ptak wzlatujący ponad zwykły tłum, nieśmiertelny dzięki sławie – Jan Kochanowski (za Horacym) – Pieśni
  • służba literatury celom praktycznym – Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego