| Tablica twórców polskiego renesansu |
| Mikołaj Rej
Ojciec języka polskiego. Pierwszy pisze po polsku. Reprezentuje typ polskiego ziemianina.
Dzieła
• Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem – słynny dialog krytyczny
• Figliki – krótkie utworki humorystyczne
• Żywot człowieka poczciwego – wzór życia ziemianina
|
Założenia
• Dwór – Rej wprowadza do literatury polskiej motyw szlacheckiego dworku.
• Jak żyć? – opisuje model życia wiejskiego, jaki przystoi szlachcicowi polskiemu.
• Wzór osobowy – proponuje wzór ziemianina.
• Antyk – widzi szczęście w harmonii, uporządkowaniu, pracy zgodnej z naturą.
• Epikureizm – pochwala korzystanie z dóbr doczesnych: rozrywek i dostatków, jakie daje natura.
• Krytyka – piętnuje rzeczywistość: szlachtę i kler, wykazując niesprawiedliwości wobec chłopstwa. |
| Andrzej Frycz Modrzewski
Renesansowy umysł, autorytet epoki, polski wyznawca irenizmu. Wsławił się jako publicysta epoki – na skalę europejską.
Dzieła
• O karze za mężobójstwo
• O poprawie Rzeczypospolitej |
Założenia
- Irenizm – idea pokoju głoszona przez Erazma z Rotterdamu: ludzie powinni dążyć do zgody, waśnie i konflikty są złem.
- Patriotyzm – pisarz nawołujący do reform w Rzeczypospolitej.
- Reformator – tworzył projekt reformy Rzeczypospolitej, który zawarł w dziele O poprawie Rzeczypospolitej, m.in. w księgach: O prawach, O wojnie, O Kościele, O szkole – we wszystkich tych dziedzinach wskazuje nieprawidłowości i postuluje reformy.
|
| Jan Kochanowski
Ojciec polskiej literatury. Pisze po polsku, do tego poezję kunsztowną, o wysokim poziomie artystycznym. Jest najwybitniejszym poetą literatury staropolskiej.
Dzieła
• Odprawa posłów greckich (tragedia utrzymana w konwencji klasycznej)
• Fraszki – około 300 krótkich utworów
• Pieśni (Pieśń świętojańska o sobótce oraz Księgi pierwsze i Księgi wtóre po 25 utworów)
• Treny (19 utworów tworzących cały cykl)
• Psalmy
(tłumaczenie Psałterza Dawidowego)
|
Założenia
- Antyk – wprowadza do literatury polskiej ideały i tradycje antyku – poprzez tłumaczenia, wątki tematyczne i propagowaną filozofię.
- Mit dworu – głosi pochwałę życia ziemiańskiego, buduje mit dworu szlacheckiego jako polskiego domu.
- Wieś – tworzy mit szczęścia na wsi spokojnej i wesołej, uzdrawiającego działania natury.
- Poeta – tworzy portret artysty – samotnego, obdarzonego talentem, oddanego muzom, lecz niezrozumianego przez ludzi).
- Bóg – kreuje Go na mistrza, architekta świata i jego doskonałej harmonii.
- Człowiek – syn Boga, jego namiestnik, pan swojego losu, centrum świata (humanizm), ale też marionetka w rękach Boga.
- Epikureizm – należy cieszyć się urokami życia, kochać, ucztować, po epikurejsku chwytać dzień.
- Horacjanizm – żyć należy jak nakazywał Horacy – z umiarem, pielęgnując ideę złotego środka.
- Stoicyzm – żyć należy, jak chcieli stoicy – bez ulegania namiętnościom.
- Filozof – mędrzec wierny filozofii ładu i harmonii, rozczarowany po stracie córki.
|
| Piotr Skarga
Ksiądz – jezuita na dworze Jagiellonów, przez tradycję polską uznany za kapłana – patriotę i proroka nieszczęść ojczyzny.
Dzieło
• Kazania sejmowe
(przygotowane na otwarcie sejmów) |
Założenia
- Choroby Rzeczypospolitej – nazwał wady społeczeństwa polskiego – określił je jako, „sześć chorób Rzeczypospolitej”.
- Proroctwo – głosił wizję upadku ojczyzny, jeśli Polacy nie zrewidują swoich postaw.
- Alegorie – wprowadził do literatury alegoryczne ujęcia – na przykład ojczyzny jako matki oraz ojczyzny jako tonącego okrętu, a społeczeństwa jako pasażerów.
|
| Szymon Szymonowic
Specjalista od sielanek, napisał zbiór tych utworów sławiących wiejski żywot – w tym znaną sielankę niekonwencjonalną – Żeńcy.
Dzieła
• Sielanki |
Założenia
- Wieś – naturalne, najlepsze miejsce życia dla człowieka, który tylko w zgodzie z naturą może być szczęśliwy.
- Sielanka – gatunek starożytny, ukształtowany przez Teokryta. Były to utwory o życiu na wsi, przedstawiające wiejską egzystencję jako pełną uroków, radosną itd.
- Antysielanka – inaczej sielanka niekonwencjonalna. W sielankowy utwór poeta wprowadza realistyczne wątki.
- Żeńcy – świetny przykład antysielanki. Trud pracy, okrucieństwo dozorcy, konflikt społeczny niweczą sielankową wizję. Elementy sielankowe potwierdzają za to: pieśń o słoneczku, marzenie o sprawiedliwości, wizja szczęśliwej czeladzi.
|
| Mikołaj Sęp-Szarzyński
Poeta przełomu – jeszcze w renesansie, ale piszący już stylistyką barokową.
Dzieło
• Zbiór sonetów: Rytmy abo wiersze polskie |
Założenia
- Poeta przełomu – głosi jeszcze ideały renesansu, ale wprowadza już poetykę i ideologię baroku.
- Człowiek – rozdwojona istota, targana sprzecznościami, która pociechy może szukać tylko w Bogu.
- Wartości – ludzkim przeciwstawione prawdziwe – boskie, miłości zwykłej – miłość do Boga.
- Vanitas – marność, przemijalność, kruchości istnienia, znikomości człowieka.
- Renesansowe – tęsknota za życiem, wiara w potęgę woli człowieka.
- Szatan – „srogi hetman ciemności” – wróg człowieka, z którym trzeba toczyć prawdziwą wojnę.
|
