W obliczu Twoich niebiosów, które oglądam,
dzieła Twoich palców,
w obliczu księżyca i gwiazd, które stworzyłeś,
czym jest człowiek, że masz go w opiece?
(…)
o Panie, Panie nasz,
jak niepojęte jest imię Twoje po wszystkiej ziemi!
(Psalm 8, przekład Romana Brandstaettera)
Dokąd mię chcesz zapomnieć? Dokąd świętą swoję
Twarz przede mną kryć będziesz? Dokąd duszę moję
Frasunki trapić będą, ojcze dobrotliwy?
Dokąd mię deptać będzie człowiek zazdrościwy?
(Jan Kochanowski, Psalm 13)
Po czym rozpoznasz psalm
- Po religijnej tematyce – psalmy wyrażają skruchę za grzechy, podziękowanie Bogu za opiekę bądź uwielbienie Pana („wszystko, co żyje niech chwali Pana”), zawierają też skargi i błagania skierowane do Stwórcy; są formą modlitewnej pieśni hebrajskiej.
- Po licznych apostrofach – do Boga (np. „ale ja, Panie, ufam w miłosierdziu Twoim”; „o Panie, Panie nasz”) lub innych wierzących (wyraźne „ty” liryczne – np. „chwalcie Boga w jego świątyni”).
- Po charakterystycznej budowie – psalmy są podzielone na wersy (wersety), podobne do siebie pod względem intonacji i znaczenia. Takie powtarzanie podobnych członów w wersach nosi nazwę paralelizmu.
- Po melodyjności i rytmiczności, jaką uzyskuje się dzięki paralelizmom i powtórzeniom.
- Po podniosłym, patetycznym tonie (apostrofy, zdania wykrzyknikowe!), po typowym dla Biblii szyku przestawnym (ojcze mój, upad mój – przymiotnikowe określenie po rzeczowniku) i charakterystycznym słownictwie (np. „alleluja” – „uwielbiajcie Pana”).
- Po źródle, z którego pochodzi tekst – psalmy są częścią Biblii, zebrano je w starotestamentowej Księdze Psalmów, na ogół mamy informacje, z jakiego przekładu Biblii pochodzi dany tekst; kto jest autorem tłumaczenia bądź literackiej parafrazy (przeróbki) danego utworu.
- Po tytule – na ogół jest nim słowo psalm z odpowiednim numerem, np. Psalm 150.
Czy wiesz, że…
- Autorstwo Księgi Psalmów tradycyjnie przypisuje się królowi Dawidowi, ale na pewno nie jest on autorem wszystkich utworów tej księgi.
- Bardzo wiele zależy od tłumacza, niektóre psalmy są bardzo wiernymi przekładami, inne jedynie parafrazami (przeróbkami) biblijnych tekstów i świadczą o poglądach oraz talencie autora. Takim swobodnym przekładem, parafrazą jest np. Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego. Psalmy w tłumaczeniu Kochanowskiego uchodzą za utwory uniwersalne, śpiewano je zarówno w kościółach protestanckich, jak i w katolickim.
- Pierwsze wydanie Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego miało miejsce w 1579 roku. Muzykę do Psałterza… skomponował najwybitniejszy polski szesnastowieczny kompozytor Mikołaj Gomółka.
- Tłumaczenie psalmów jest wielkim wyzwaniem także dla poetów współczesnych. Z ich przekładów słynie między innymi Czesław Miłosz.
Podział psalmów ze względu na poruszaną tematykę
- dziękczynne,
- pochwalne,
- żałobne,
- pokutne,
- prorockie (profetyczne),
- królewskie,
- dydaktyczne.
Uwaga!
Istnieje wiele współczesnych utworów, które zawierają w tytule słowo psalm, ale z biblijnym gatunkiem mają niewiele wspólnego, są stylizacją (naśladowaniem) lub grą z konwencją. Np. psalmy Tadeusza Nowaka:
I wróci Odys wróci do Itaki
od żywej kości dech mieczem odetnie
policzy owce i na niebie ptaki
siądzie i morze zamiast niego westchnie
(Tadeusz Nowak, Psalm o powrocie)
Analizujemy biblijny psalm
1.
Alleluja.
Chwalcie Boga w Jego świątyni,
chwalcie Go na wyniosłym Jego nieboskłonie!
2.
Chwalcie Go za potężne jego czyny,
chwalcie Go za wielką jego potęgę!
3.
Chwalcie go dźwiękiem rogu,
chwalcie Go na harfie i cytrze!
4.
Chwalcie Go bębnem i tańcem,
chwalcie Go na strunach i flecie!
5.
Chwalcie Go na cymbałach dźwięcznych,
chwalcie Go na cymbałach brzęczących:
6.
Wszystko, co żyje, niech chwali Pana!
Alleluja!
(Psalm 150, Księga Psalmów)
Rodzaj psalmu: pochwalny – wskazują na to powtarzające się słowa: „chwalcie Go”, „alleluja”.
Adresat: cały świat stworzony przez Boga, inni wyznawcy, to do nich kierowane są słowa „chwalcie Go”.
Budowa:
- Podział na wersy.
- Wersy zbudowane na zasadzie paralelizmu: każdy wers, prócz pierwszego i ostatniego, rozpoczyna się słowami „chwalcie Go”, a następnie wymieniony zostaje sposób tego chwalenia („na cymbałach”, „na harfie i cytrze”).
- Psalm zaczyna się i kończy słowem: alleluja!
Uwaga, rozkaźniki!
„Chwalcie Go!”
„Wszystko, co żyje, niech chwali Pana!”
Uwaga, powtórzenie!
Cymbałach dźwięcznych, cymbałach brzęczących.
Uwaga, szyk przestawny!
„Cymbałach dźwięcznych” (zamiast: dźwięcznych cymbałach)
„Cymbałach brzęczących” (zamiast: brzęczących cymbałach)
„Wyniosłym Jego nieboskłonie” (zamiast: jego wyniosłym nieboskłonie)
„Za potężne Jego czyny” (zamiast: za Jego potężne czyny)
Zobacz: